Η επανάσταση του 1897 μέσα από εικόνες της εποχής

Τον Ιανουάριο του 1897 συγκλονίζουν την Κρήτη οι πυρπολήσεις των πόλεων (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο) και οι φόνοι χριστιανών από μουσουλμάνους. Ιδιαίτερα στα Χανιά, ο μουσουλμανικός όχλος, με τη βοήθεια του τακτικού οθωμανικού στρατού, λεηλάτησε καταστήματα, προέβη σε σφαγές και πυρπόλησε τη χριστιανική συνοικία των Χανίων.

Οι αιματηρές συγκρούσεις χριστιανών και μουσουλμάνων και η πυρπόληση της χριστιανικής συνοικίας των Χανίων οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην απόφαση να λάβει μέρος στην επανάσταση. Άλλωστε αυτή τη φορά και η ελληνική κυβέρνηση ήταν με το μέρος των επαναστατών, γεγονός που έλαβε υπόψη του ο Βενιζέλος, ο οποίος πλέον εγκατέλειψε τη μετριοπαθή διαχείριση του Κρητικού ζητήματος και σταδιακά έγινε ένας από τους ηγέτες των επαναστατών. Στις 24 Ιανουαρίου του 1897, κι ενώ τα Χανιά είχαν παραδοθεί στις φλόγες, περίπου 100 επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στο Ακρωτήρι, αποφασισμένοι να διεκδικήσουν με κάθε μέσο την ένωση. Μεταξύ αυτών και ο Βενιζέλος που, μετά τα πρώτα γεγονότα, ξεχωρίζει και αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή των εξελίξεων.

Στη συνέχεια, στο Ακρωτήρι προστέθηκαν και άλλοι επαναστάτες, που, με την ενθάρρυνση της ελληνικής κυβέρνησης με πρωθυπουργό τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα. Τις επόμενες μέρες η κυβέρνηση της Ελλάδας, έστειλε στρατό στην Κρήτη, παρά τη θέληση των Δυνάμεων, οι οποίες έθεσαν τη μεγαλόνησο υπό την προστασία τους.
Στο μεταξύ, οι επαναστάτες είχαν προωθηθεί στις θέσεις Φρούδια και Προφήτης Ηλίας στο Ακρωτήρι, για να βρίσκονται πιο κοντά στα Χανιά. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, για να αποτρέψουν τη σύγκρουση, δημιούργησαν ουδέτερη ζώνη μεταξύ Κρητικών και Τούρκων.
Η οθωμανική διοίκηση, όμως, προκάλεσε εντέχνως συμπλοκή με τους επαναστάτες, τους οποίους παρέσυραν υποχωρώντας οι Τούρκοι στην ουδέτερη ζώνη.

Οι ναύαρχοι του αγκυροβολημένου στον κόλπο των Χανίων στόλου των Δυνάμεων απαίτησαν να αποσυρθούν οι επαναστάτες στις προηγούμενες θέσεις τους, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν. Στις 9 Φεβρουαρίου 1897, στις 3:30 μετά το μεσημέρι, ο Ιταλός Κανεβάρο, επικεφαλής των ναυάρχων, διέταξε τον βομβαρδισμό του Επαναστατικού Στρατοπέδου.
Μια οβίδα έσπασε τον ιστό της υψωμένης ελληνικής σημαίας και τότε ο πολεμιστής Σπύρος Καγιαλεδάκης, με αυτοθυσία, εν μέσω πυρών, την ύψωσε ξανά. Το γεγονός του βομβαρδισμού προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση και διεθνείς αντιδράσεις. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έγιναν διαδηλώσεις και ασκήθηκε οξύτατη κριτική για τη στάση των Δυνάμεων.

Το επεισόδιο της σημαίας εμψύχωσε τον μαχόμενο κρητικό λαό και έγινε ακατάλυτο σύμβολο της κρητικής ελευθερίας. Ο Βενιζέλος συνέταξε έντονη διαμαρτυρία προς τους ναυάρχους, που την υπέγραψαν όλοι οι οπλαρχηγοί, διακηρύσσοντας την αποφασιστικότητα των επαναστατών να συνεχίσουν τον αγώνα τους.

Τον Απρίλιο του 1897 ξέσπασε ελληνοτουρκικός πόλεμος, εξαιτίας του Κρητικού ζητήματος, την πορεία του οποίου επηρέασε, όπως ήταν φυσικό, η ήττα της Ελλάδας. Οι επαναστάτες ήταν πλέον εκ των πραγμάτων υποχρεωμένοι να αποδεχθούν την αυτονομία που προσέφεραν οι Μεγάλες Δυνάμεις.

Τα γεγονότα επισπεύσθηκαν έπειτα από τις σφαγές στις οποίες προέβησαν οι Τούρκοι στο Ηράκλειο, τον Αύγουστο του 1898. Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρενέβησαν δυναμικά και υποχρέωσαν την Τουρκία να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Κρήτη, ενώ παράλληλα παραχώρησαν αυτονομία.

Η εξέγερση του 1897 ανέδειξε τις ηγετικές και διπλωματικές αρετές του Βενιζέλου. Το 1898, σε ηλικία 34 ετών, είχε περιβληθεί μια αρχηγική αίγλη και ήταν απ’ τα κεντρικά πρόσωπα της Κρητικής πολιτικής σκηνής. Κατά τη διάρκεια της Κρητικής Πολιτείας, ο Βενιζέλος συνέβαλε από το ξεκίνημά της στη διαμόρφωση των θεσμών και του Συντάγματός της, ως Σύμβουλος (Υπουργός) επί της Δικαιοσύνης.

Τα τεκμήρια (εικαστικό υλικό και Τύπος της εποχής) προέρχονται από το αρχείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος».