» …. και η επιλογή να αφήσεις το σύστημα στον αυτόματο
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) ο δείκτης τιμών τροφίμων που μετράει τις μηνιαίες αυξήσεις σε πέντε διαφορετικές κατηγορίες τροφίμων (σιτηρά ,έλαια, γαλακτοκομικά, κρέας και ζάχαρη) σκαρφάλωσε στο υψηλότερο επίπεδο από το 2011 όταν η αύξηση των τιμών των σιτηρών οδήγησε στην Αραβική Άνοιξη.
Παράλληλα το κόστος αγροτικής παραγωγής έχει εκτιναχτεί. Βασική αιτία η αύξηση του ενεργειακού κόστους και η συνεπαγόμενη εκτόξευση των τιμών των λιπασμάτων.
Συγκεκριμένα, αναφορικά με την λίπανση, στα μακροθρεπτικά στοιχεία (αζωτο, φωσφορος,κάλιο) απο το Σεπτεμβριο του 2020 οι τιμές έχουν εκτιναχθεί . Σύμφωνα με τον μεγαλύτερο οργανισμό αγροτών της Αμερικης (American Farm Bό ureau Federation) το κόστος της αμμωνίας έχει αυξηθεί κατά 210% ,της ουρίας κατα 155%, του φωσφορικού μοννοαμμώνιου κατά 125% ,του φωσφορικού διαμμωνίου κατα 100% και του καλίου κατά 134%. Οι αιτίες αυτού του ιδιαίτερα ανησυχητικού φαινομένου είναι αρκετές.
Καταρχήν το λίπασμα είναι ένα παγκόσμιο προϊόν οπότε υπόκειται σε μια σειρά από πολλαπλούς παράγοντες της αγοράς πέρα από τις επιθυμίες των παραγωγών και τις ανάγκες τις κοινωνίας. Για να γίνει εύκολα αντιληπτό αυτό που γράφω , όταν μετά τις τελευταίες αυξήσεις εντελώς αφελώς ρώτησα ένα συνάδελφο και φίλο που εργάζεται σε πολυεθνική στο χώρο της θρέψης ποιος θα μπορέσει να αγοράσει το τόσο ακριβό προϊόν τους αυτός με αφοπλιστική ειλικρίνεια μου απάντησε πως “το καράβι θα προσαράξει στο πιο συμφέρον λιμάνι.”
Ξεπερνώντας λοιπόν τις ευαισθησίες, ας δούμε σε τι οφείλεται η αύξηση των τιμών των βασικών πρώτων υλών για την παραγωγή τροφής και για ποιο λόγο η “αόρατος χειρ της αγοράς” δεν φαίνεται να τις επαναφέρει σύντομα, παρά το ευνοϊκό “μομέντουμ” που παρουσιάζουν οι αυξημένες τιμές των αγροτικών αγαθών.
Πρώτιστα, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα προϊόντα η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης οδηγεί και σε αύξηση των τιμών. Ιδιαίτερα μετά την πανδημία και και μετά από μια χρονιά οπού τα σιτηρά υπέστησαν τεράστιες ζημιές από καύσωνα και ξηρασίες η επανεκκίνηση θέλει καύσιμο και το καύσιμο στη γεωργία αναμφισβήτητα είναι το λίπασμα.
Το λίπασμα όμως για να παραχθεί απαιτεί σημαντικά μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Για παράδειγμα η διεργασία “Χάμπερ- Μπος “ για την παραγωγή αμμωνίας από άζωτο και υδρογόνο απαιτεί φυσικό αέριο τόσο ως πηγή υδρογόνου όσο και σαν ενέργεια για την σύνθεση της. Η τιμή του φυσικού αερίου ξεκινώντας την άνοιξη του 2021 έως σήμερα έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί. Το παραπάνω οδήγησε εταιρίες μεγαθήρια στο χώρο του λιπάσματος (Υara, Borealis) να περιορίσουν έως 40 % την παραγωγή τους σε αζωτούχα λιπάσματα. Όπως είδαμε και από την πρόσφατη τραπεζική κρίση το κεφάλαιο δεν αρέσκεται καθόλου στα ρίσκα, οπότε στην περίπτωση μας οι πολυεθνικές των αγροχημικών όταν είδαν τα ζόρια κλείσανε τις μηχανές αδιαφορώντας ασφαλώς για τις συνέπειες.
Σε λιγότερο βαθμό όχι όμως αμελητέο και τα υπόλοιπα μακροστοιχεία για να παραχθούν σε μορφές αξιοποιήσιμες από τα φυτά απαιτούν μεγάλο ενεργειακό κόστος τόσο για εξόρυξη όσο και για την επεξεργασία τους. Επίσης η περιοχή προέλευσης δεν είναι πάντα και αυτή που γίνεται η επεξεργασία, μεταποίηση και εμπορία. Το 72% των αποθεμάτων του φωσφόρου βρίσκεται στο Μαρόκο και τη δυτική Σαχάρα με το 52% των φωσφορικών λιπασμάτων να παράγεται στην Κίνα ενώ μόλις 10 χώρες παράγουν κάλι. Πρώτος σε παραγωγή είναι ο Καναδάς ακολουθούμενος από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Οι δύο τελευταίοι σύμμαχοι στον πόλεμο που παρακολουθούμε ευθύνονται για το 40% της παγκόσμιας παραγωγης.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Και εδώ εισέρχεται ο ρόλος της γεωπολιτικής βάζοντας μια σειρά απο αρκετά απρόβλεπτες παραμετρους στην εξίσωση της παραγωγικής διαδικασίας Ηδη από τις 2 Φεβρουαρίου εως την 1η Απριλίου η Ρωσία για να διασφαλίσει την παραγωγική ικανότητα των αγροτών της , έχει απαγορεύσει την εξαγωγή νιτρικής αμμωνίας
Τα τελευταία χρόνια χώρες πέρα από την Ευρώπη , και μάλιστα πολύ μεγαλύτερες απο αυτήν εφαρμόζουν καθεστώτα προστασίας για τους αγρότες τους . Για παράδειγμα η Ινδία ενέκρινε επιδότηση λιπασμάτων 3,8 δις δολλάρια για να ενισχύσει τους αγρότες της. Την ίδια στιγμή η Κίνα που όπως προαναφέραμε είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός φωσφόρου έχει από τον Αύγουστο του 2021 αποτελεσματικά μπλοκάρει τις εξαγωγές στο στοιχείο αυτό και μάλιστα αυτός ο περιορισμός προβλέπεται τουλάχιστον εως τον Ιούνιο του 2022. Η πλούσια – προς το παρών- Ευρώπη αυτό που ξέρει να κάνει καλά είναι να εφαρμόζει κυρώσεις που στην ουσία τιμωρούν τους αγρότες της καθώς οι απαραίτητες για την παραγωγή πρώτες ύλες έρχονται είτε από τις ίδιες πηγές άλλα μέσω άλλων διαδρομών (άρα φορτωμένες με τα αντίστοιχα διαμετακομιστικά κόστη) η απλά από πιο ακριβές πηγές. Η λογική ότι πόλεμος είναι και όλοι θα πονέσουμε είναι ίδιας σοβαρότητας και αξιακού επιπέδου με το αλησμόνητο “όλοι μάζι τα φάγαμε”, καθώς ενώ αγρότες και καταναλωτές βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής οι Έλληνες εφοπλιστές απολαμβάνουν σημαντικές φοροελαφρύνσεις μεταξύ αυτών και την απαλλαγή από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης των ενεργειακών προϊόντων που χρησιμοποιούν ως καύσιμα για τη ναυσιπλοΐα. Αν υπολογιστεί ότι το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο είναι το πρώτο σε άξια πλοίων μεταφοράς υγροποιημένου αερίου στον κόσμο (οι μεγάλοι ευνοημένοι του πολέμου μαζί με την πολεμική βιομηχανία) μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό ότι κάποιοι όχι απλά δεν θα πονέσουν αλλά θα το απολαύσουν κιόλας. Βέβαια και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει το επιχείρημα ότι εάν τους φορολογήσουμε θα πάρουν τα πλοία τους. Ενώ ο αγρότης που θα πάει …..
Ας δούμε λοιπόν γιατί ενώ όλες αυτές οι πληροφορίες μας βοηθούν να καταλάβουμε το λόγο που μια σημαντική πρώτη ύλη για την παραγωγή τροφής έχει ακριβύνει τόσο, αυτή η γνώση δεν προσφέρει σημαντικές λύσεις για την βελτίωση αυτής της κατάστασης τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους τελικούς αποδέκτες της ακρίβειας τους καταναλωτές. Οι τελευταίοι ενδέχεται αυτό που είδαν το προηγούμενο διάστημα στους λογαριασμούς της ΔΕΗ να το αντικρίσουν στα ράφια των σουπερ μαρκετ. Γιατί όμως ενώ αυτό θεωρείτε σχεδόν σίγουρο ότι θα συμβεί κανείς δεν φαίνεται έστω και την τελευταία στιγμή να κάνει κάτι για να το εμποδίσει; Σε ένα βιομηχανικό προϊόν “η αορατος χειρ της αγοράς” θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις να επέλθει μέτα από ένα εύλογο διάστημα η ισορροπία – προσωπικά έχω τους λόγους να μην συμφωνώ ούτε και σε αυτό καθώς ούτε η αγορά ούτε και το χεράκι της είναι τόσο αγνό. Στα τρόφιμα όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Τα τρόφιμα είναι αγροτικά προϊόντα , έχουν συντομότερο , ή μακρύτερο βιολογικό κύκλο, τα καλλιεργούν δισεκατομμύρια άνθρωποι σε αυτόν τον κάτω από απρόβλεπτες συνθήκες και για να παραχθούν βασίζονται σε πρώτες ύλες (γη,νερο,λιπάματα, φυτοφάρμακα, σπόροι ,μηχανήματα) που όσο αυξάνεται η τιμή τους τόσο το ρίσκο για να παραχθούν μεγαλώνει.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την παραγωγή ελαιολάδου. Τη χρονιά αυτή και μέχρι σήμερα , η τιμή κυμάνθηκε στα 3.2-3.3 κατά μέσο όρο. Σίγουρα δεν είναι η επιθυμητή αλλά πέρυσι ήταν ακόμα χαμηλότερη. Πέρυσι όμως παρά τη χαμηλότερη τιμή η πλειοψηφία των παραγωγών λίπανε λόγω της χαμηλής τιμής των λιπασμάτων. Φέτος η ακρίβεια οδήγησε σε υπολίπανση ενώ η αύξηση του κόστους σε όλα τα αλλά απαραίτητα για την καλλιέργεια βάζει σε ρίσκο τις υπόλοιπες καλλιεργητικές φροντίδες. Εν ολίγοις η αύξηση της τιμής του προιόντος εξανεμίστηκε από την αύξηση του κόστους δημιουργώντας συνθήκες επισφάλειας για τους παραγωγούς και σε βάθος χρόνου περαιτέρω ακρίβεια για τους καταναλωτές.
Στον τομέα των βασικών ειδών διατροφής όπως σιτηρά και των “φτηνά” λιπαρά ( φοινικέλαιο,ηλιέλαιο, σογιέλαιο) τα πράγματα είναι εκρηκτικά. Ιδιαίτερα μετά τα τελευταία γεγονότα η μια χώρα μετά την άλλη περιορίζει τις εξαγωγές. Η Ινδονησία ο μεγαλύτερος παραγωγός φοινικέλαιου βάζει φρένο στις εξαγωγές, η Ουκρανία (12% της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού .17% καλαμποκιού και ο μεγαλύτερος παραγωγος ηλιέλαιου με 30%) απαγόρευσε λόγω πολέμου τις εξαγωγές σιταριού και βρώμης μέχρι τέλους της χρονιάς, η Ρωσία (μεγαλύτερος παραγωγός σιταριού συγκεντρώνοντας το 17% της παγκόσμιας παραγωγής, 2ος μεγαλύτερος ηλιέλαιου) ενδέχεται είτε να της απαγορεύσουν να εξάγει η να αυτοτιμωρηθεί και να το κρατήσει για πάρτη της. Οι δυο αυτές χώρες πέρα απο τη μεγάλη τους παραγωγή έχουν και σημαντικά για την παγκόσμια αγορά αποθέματα απο την προηγούμενη καλλιεργητική σεζόν, αποθέματα στην ύπαρξη των οποίων έχουν βασιστεί ακόμα και χώρες που εμπορικά μέχρι τη συγκεκριμμένη εποχή εισήγαγαν σιτηρά απο αλλού.
Είναι σαφές ότι η κατάσταση αυτή δεν θα αλλάξει άμεσα. Οπως ανάφερε ο πρόεδρος της Νορβηγικης πολυεθνικής εταιρίας λιπασματων Yara Holsether “ το θέμα δεν είναι εάν ο κόσμος οδεύει προς μια διεθνή επισιστιστική κρίση, αλλά πόσο μεγάλη αυτη θα είναι”.
Κάπως έτσι λοιπόν έχουν τα πράματα. Οι φτωχοί αυτού του κόσμου, όπως συμβαίνει πάντα από ότι θα υποφέρουν. Όπως ανάφερε ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνων Αντόνιο Γκουτιέρες η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κρατά τη “δαμόκλεια σπάθη” πάνω απο την παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα πάνω από τις αναπτυσσόμενες χώρες που θα δουν τις τιμές βασικών αγαθών και καυσίμων να εκτοξεύονται. Σαράντα πέντε από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου βασίζονται τουλάχιστον κατά το ένα τρίτο σε Ρωσο-Ουκρανικό σιτάρι για να επιβιώσουν.Κάποιες χώρες (Ινδία, Κίνα, Ρωσία κ.α) απο ότι προαναφέρθηκε για το λίπασμα και τα αποθέματα ελαίων και σιτηρών πήραν μερικά μέτρα. Συγκεκριμένο σχέδιο εξομάλυνσης της τροφοδοσίας της αγοράς και διασφάλισης οτι οι πολίτες της “ πλούσιας” Ευρώπη δεν θα βιώσουν καταστάσεις που νομίζαμε ότι ανήκαν οριστικά στο παρελθόν δεν υπάρχει. Κάθε χώρα διαχειρίζεται την επερχόμενη επισιστιστική κρίση ξεχωριστά και η δική μας καλύτερα απο όλους. Στη δικιά, μας το υπουργείο οικονομικών κατηγορεί τους αγρότες οτι για το 2.5% που προσφέρουν στην εθνική οικονομια αυτά που εισπράτουν είναι πολλά και ότι όσοι δεν μπόρουν να ακολουθήσουν την αγορά ας αλλάξουν επάγγελμα. Στο ξεκίνημα αυτής της κρίσης αυτη είναι η επίσημη απάντηση της ελληνικής πολιτειας μέσω του υπουργού οικονομικών της κ. Σταικούρα Το καράβι απο ότι φαίνεται είναι στον αυτόματο. Συνήθως σε μια θαλασοταραχή όπως αυτη που ζούμε έχει καταστροφικά αποτελέσματα, Ας ελπίσουμε οι άνεμοι να φυσήξουν πρίμα !
1.https://www.nytimes.com/2022/02/03/business/economy/food-prices-inflation-world.html
2. https://www.fb.org/market-intel/too-many-to-count-factors-driving-fertilizer-prices-higher-and-higher
3. https://www.bloombergquint.com/onweb/yara-reduces-output-at-two-european-plants-as-gas-prices-surge
4. https://www.politico.eu/article/eu-sanctions-higher-food-prices-potash/
5. https://www.spglobal.com/commodity-insights/en/market-insights/latest-news/agriculture/020222-russia-bans-ammonium-nitrate-exports-until-april-to-support-domestic-farmers
6.https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/agriculture/india-considers-3-8-billion-increase-in-fertilizer-subsidy/articleshow/86959688.cms?from=mdr
7. https://www.fastmarkets.com/chinas-fertilizer-exports-ban-raises-worries-from-global-markets
8. https://www.reuters.com/business/energy/indonesia-tightens-palm-oil-export-curbs-new-hit-global-supplies-2022-03-09/
9. https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-global-trade-38159046f7744b8c660ee7582dd392bf
10. https://www.bbc.com/news/business-60623941
11. https://www.aljazeera.com/news/2022/3/15/un-chief-ukraine-war-hitting-poor-nations-amid-rising-prices
12. https://www.agronews.gr/thesmika/197336/sotiria-ton-agroton-mono-ta-anaptuxiaka-programmata-porta-exodou-edeixe-stous-palious-o-staikouras/
