Αντρέα Βούλφ
Εκδόσεις Ροπή, Αθήνα 2020, σελ. 616
Eνα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο εξεδόθη πρόσφατα από τις εκδόσεις ΡΟΠΗ με αναφορά τη βιογραφία του Αλεξάντερ φον Χούμπολτ (1769-1859), ενός οραματιστή και πολυμαθούς Γερμανού επιστήμονα ο οποίος ήταν ο πιο φημισμένος επιστήμονας της εποχής του και του οποίου οι ανακαλύψεις, οι απόψεις και οι ιδέες άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε σήμερα το φυσικό κόσμο.
H συγγραφέας του βιβλίου, Αντρέα Βούλφ, είναι βραβευμένη συγγραφέας διαφόρων βιβλίων ορισμένα εκ των οποίων έχουν βρεθεί στη λίστα των Best sellers των New York Times. O A. Χούμπολτ γεννήθηκε στο Βερολίνο από μία αριστοκρατική και εύπορη Πρωσική οικογένεια ενώ ο πατέρας του ήταν έμπιστος φίλος της βασιλικής οικογένειας. Οι γονείς τους προσέφεραν στον Αλεξάντερ και στον αδελφό του Βίλχεμ τη καλύτερη εκπαίδευση η οποία ήταν δυνατή τότε στη Πρωσία όπου τους παραδίδονταν ιδιαίτερα μαθήματα από σειρά στοχαστών του διαφωτισμού οι οποίοι τους ενέπνευσαν την αγάπη για την αλήθεια, την ελευθερία και τη γνώση. Όπως αναφέρει η συγγραφέας την εποχή αυτή η Πρωσία ήταν κομμάτι της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ενώ τη περίοδο της βασιλείας του Φρειδερίκου του Μεγάλου (1740-1786) η Πρωσία φημιζόταν για τον ισχυρό στρατό και την αποτελεσματική διοίκηση της. Ο Φρειδερίκος ο Μέγας (1712-1786) ήταν γνωστός για την αγάπη του για τη μουσική, τη φιλοσοφία και τη μάθηση. Στα θερινά ανάκτορα του Σαν Σουσί φιλοξενούσε τακτικά το Βολταίρο (1694-1778), ένα από τους κύριους εκπροσώπους του Γαλλικού διαφωτισμού απολαμβάνοντας τις συζητήσεις μαζί του. Έτσι, αναφέρει η Α. Βούλφ, η ενηλικίωση του Α. Χούμπολτ έγινε σε μία περίοδο όπου οι επιστημονικές ανακαλύψεις ήταν ραγδαίες, η πίστη στη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και στη πρόοδο είχε επικρατήσει κατά την εποχή του διαφωτισμού και ο Α. Χούμπολτ θεωρούσε ότι ανήκε στη “παγκόσμια δημοκρατία των γραμμάτων” η οποία χαρακτηριζόταν από την επικράτηση της λογικής και όχι από τη βούληση του εκάστοτε Μονάρχη (καθώς τότε οι βασιλείς κυβερνούσαν ελέω θεού και όχι υπό καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας). Το περιβάλλον που μεγάλωσε και η εκπαίδευση που έλαβε είχαν σαν αποτέλεσμα να ενστερνισθεί και να υιοθετήσει τις αξίες της Γαλλικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη. Οι πολιτικές απόψεις του ήταν αντίθετες με τον αυταρχισμό και την απόλυτη μοναρχία του Πρωσικού κράτους και ασπαζόταν τις “ιδέες της Γαλλικής επανάστασης” εκτιμώντας ιδιαίτερα την αξία της εκπαίδευσης. Όπως αναφέρει η συγγραφέας η αγάπη του Α. Χούμπολτ στις εξερευνήσεις και η θέληση του να γνωρίσει το κόσμο τον οδήγησαν εκτός από τη περιπλάνηση του σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες στη μετάβαση του αρχικά στη Νότια και τη Βόρεια Αμερική. Στη νότια Αμερική περιπλανήθηκε σε μέρη στα οποία λίγοι Ευρωπαίοι είχαν πάει μέχρι τότε διασχίζοντας επικίνδυνα ποτάμια και αναρριχόμενος σε απόκρημνα βουνά. Κατά τη πολύχρονη παραμονή του εκεί συνέλεγε φυτά, έντομα και άλλους ζωικούς οργανισμούς ενώ με μία σειρά επιστημονικών οργάνων, που ήταν διαθέσιμα την εποχή αυτή και τα είχε μαζί του, μετρούσε και κατέγραφε συστηματικά τη θερμοκρασία, την υγρασία, το ύψος και πολλές άλλες φυσικές παραμέτρους και μεγέθη στα μέρη που επισκεπτόταν. Ταυτόχρονα κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις για οτιδήποτε παρατηρούσε και μετρούσε ενώ σκιτσάριζε τοπία, φυτά, δένδρα και βουνά. Η Α. Βούλφ αναφέρει ότι η παραμονή του στους τροπικούς και οι λεπτομερείς παρατηρήσεις του τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος είναι αυτός που διαταράσσει την ισορροπία της φύσης και οι συνέπειες θα ήταν πολύ οδυνηρές εάν αυτό συνεχιζόταν. Η προσέγγιση του για τη φύση δεν βασιζόταν μόνο στη λογική και στην αξιολόγηση των επιστημονικών δεδομένων αλλά και στη συναισθηματική αντιμετώπιση των ερεθισμάτων του θεωρώντας ότι η φαντασία είναι το ίδιο σημαντική για τη κατανόηση του φυσικού κόσμου όσο και η ορθολογική σκέψη. Όπως αναφέρει η συγγραφέας μετά τη περιπλάνηση του στη Νότια Αμερική επιθυμούσε να γνωρίσει την βόρεια Αμερική και τους ανθρώπους της που κατανοούσαν το πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας αντίθετα με τους Ευρωπαίους που τότε ήταν αιχμάλωτοι της μοναρχίας και του δεσποτισμού. Μετέβη λοιπόν στην Ουάσιγκτον για να γνωρίσει το τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Τόμας Τζέφερσον με τον οποίον είχαν πολλά κοινά ενδιαφέροντα όπως την αγάπη για την επιστήμη, τη φύση και την ελευθερία. Οι απόψεις τους όμως απέκλιναν σε ένα σημαντικό ζήτημα στο θέμα της δουλείας. Ο Α. Χούμπολτ, αναφέρει η Α. Βούλφ, είχε αφ’ ενός ενστερνισθεί τις απόψεις της Γαλλικής επανάστασης για την ισότητα και την ελευθερία των ανθρώπων ενώ εφ’ ετέρου είχε κατανοήσει ότι η αποικιοκρατία συνδεδεμένη με τη δουλεία ήταν αλληλένδετες με την εκμετάλλευση της φύσης και τη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Μετέφερε λοιπόν τις απόψεις του για την αισχρότητα της δουλείας σε αξιωματούχους της κυβέρνησης στην Ουάσιγκτον αλλά δεν ήταν βέβαια εφικτό να τους πείσει για τη κατάργηση της. Αυτός όμως που εμπνεύστηκε από τα κείμενα του ήταν ο Σιμόν Μπολίβαρ στον οποίο οφείλεται η απελευθέρωση της λατινικής Αμερικής από την Ισπανική κυριαρχία. Μετά την επιστροφή του από τη Λατινική Αμερική ο Χούμπολτ επεδίωξε να μεταβεί στην Ινδία όπου έπρεπε να εξασφαλίσει την έγκριση της Βρετανικής εταιρίας ανατολικών Ινδιών. Η συγγραφέας αναφέρει ότι παρ’ όλες τις προσπάθειες του δεν κατάφερε να λάβει την απαιτούμενη άδεια καθώς ήταν γνωστές οι απόψεις του για τη κατάργηση της δουλείας η οποία ανθούσε τότε στη χώρα αυτή. Αργότερα όμως έλαβε άδεια από το τσάρο της Ρωσίας και μπόρεσε να ταξιδέψει μέχρι τα άκρα της Σιβηρίας μελετώντας ένα φυσικό περιβάλλον τελείως διαφορετικό από εκείνο της Λατινικής Αμερικής. Η επιρροή των απόψεων και ιδεών του Α. Χούμπολτ ήταν πολύ μεγάλη καθώς στην εποχή του ήταν ο πιο αναγνωρισμένος επιστήμονας παγκοσμίως. Εκτός από τον Τ. Τζέφερσον και τον Σ. Μπολίβαρ που προαναφέρθηκαν η επίδραση του στο Γκαίτε, το Κ. Δαρβίνο, τον Χ. Ντ. Θόρω και αργότερα στο Τζ. Λάβλοκ, μεταξύ άλλων, ήταν πολύ σημαντική. Το συγγραφικό έργο του, αναφέρει η Α. Βούλφ, ήταν μεγάλο. Στο πιο διάσημο ίσως βιβλίο του με τίτλο “Κόσμος” ανέφερε “ότι η φύση ήταν ένα ζωντανό σύνολο όπου οι οργανισμοί ήταν δεμένοι μαζί σε ένα περίπλοκο πλέγμα σαν δίκτυ το οποίο συνιστούσε τον ιστό της ζωής”. Αργότερα ο Τζ. Λάβλοκ (1919- ) επηρεασμένος από τις απόψεις του Α. Χούμπολτ διετύπωσε τη θεωρία της γαίας θεωρώντας ότι ο πλανήτης συμπεριφέρεται σαν ένας ζωντανός οργανισμός όπου ανόργανη και οργανική ύλη, βιοτικοί και αβιοτικοί παράγοντες συνιστούν ένα ενιαίο σύνολο-οργανισμό. Ο Α. Χούμπολτ έζησε σε μία ταραχώδη για την Ευρώπη εποχή (Γαλλική επανάσταση, Ναπολεόντιοι πόλεμοι, διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής και της Ισπανικής αυτοκρατορίας, εξεγέρσεις του 1848 κ.α.) και τον κόσμο πεθαίνοντας σε μεγάλη ηλικία. Το θάνατο του πένθησαν χιλιάδες άνθρωποι στη Γερμανία και σε όλο τον κόσμο. Η έννοια της ενιαίας φύσης του Α. Χούμπολτ στάθηκε καθοριστική για τη γέννηση αργότερα της επιστήμης της οικολογίας ενώ απλώθηκε μετά το θάνατο του πέρα από πολλούς επιστημονικούς κλάδους και στις τέχνες και τη λογοτεχνία. Το βιβλίο αυτό της Α. Βούλφ, γραμμένο σε απλή γλώσσα, παρουσιάζει τη ζωή και το έργο ενός πολύ σημαντικού ανθρώπου ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην αντίληψη που έχουμε σήμερα για τη φύση και τη θεώρηση της σαν μία ενιαία ενότητα εμπεριέχοντας ταυτόχρονα πολλά ιστορικά και ταξιδιωτικά στοιχεία.
