» …και η Προοπτική Ανάδυσης ενός Νέου Κοινωνικο-Οικονοµικού Μοντέλου
∆εν υπάρχει µεγάλη αµφιβολία ότι ζούµε στην εποχή της Τεχνητής Νοηµοσύνης (ΤΝ), τις απαρχές µιας εποχής µιας πιθανότατα άνευ προηγουµένου τεχνολογικής επανάστασης. Όπως πιστεύω θα γίνει σαφές στο παρόν άρθρο, η Τεχνητή Νοηµοσύνη έχει επιδείξει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε τεράστιες τεχνολογικές προόδους, οι οποίες πιθανότατα θα συνδυαστούν µε τεράστιες κοινωνικο-οικονοµικές αλλαγές, και επίσης θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε θεµελιώδεις αλλαγές στην ίδια την ανθρώπινη φύση.¹
Πριν από δέκα χρόνια, το πολύ µακρινό πλέον 2015, οι περισσότεροι ερευνητές της ΤΝ δεν αναµέναµε τον εκπληκτικό ρυθµό προόδου που οδήγησε στους περισσότερους από τους «στόχους Τεχνητής Νοηµοσύνης» όπως αναφέρθηκαν στην περίφηµη επιστηµονική συνάντηση του Dartmouth το 1956 που οδήγησε στην δηµιουργία του επιστηνµονικού πεδίο της ΤΝ και µάλιστα γέννησε τον ίδιο τον όρο “Τεχνητή Νοηµοσύνη”. Αντιγράφοντας από την πρόταση για την διεξαγωγή του Dartmouth Workshop του 1956,
«Η µελέτη [µας κατά την προτεινόµενη επιστηµονική συνάντηση] πρόκειται να προχωρήσει µε βάση την εικασία ότι κάθε πτυχή της µάθησης ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό της νοηµοσύνης µπορεί κατ’ αρχήν να περιγραφεί µε τόση ακρίβεια που µπορεί να κατασκευαστεί µια µηχανή για να την προσοµοιώσει. Θα γίνει µια προσπάθεια να βρεθεί πώς να κάνουµε τις µηχανές να χρησιµοποιούν τη γλώσσα, να κατανοούν και να παράγουν αφαιρετικές έννοιες, να λύνουν είδη προβληµάτων που προορίζονται ως τώρα για τους ανθρώπους, και να αυτοβελτιώνονται. ” ²
Πριν από δέκα χρόνια, η πρόοδος της έρευνας της ΤΝ σχετικά µε τα στοιχεία που σηµειώθηκαν µε έντονους χαρακτήρες παραπάνω, ήταν στην πραγµατικότητα από µέτρια ως πολύ κακή, όπως για παράδειγµα φαίνεται στις Εικόνες 0.1 και 1.4 (Εικόνες 1 και 2 στο παρόν) της πρόσφατα δηµοσιευµένης ∆ιεθνούς Έκθεσης Ασφάλειας της Τεχνητής Νοηµοσύνης που υπογράφεται από κορυφαίους ερευνητές ΤΝ.³ Η Τεχνητή Νοηµοσύνη είχε σαφώς κατώτερη απόδοση από τους ανθρώπους στις πιο πολύπλοκες εργασίες, όπως η κατανόηση ανθρώπινης γλώσσας, η γενική επίλυση προβληµάτων, τα προηγµένα µαθηµατικά, και η επιστήµη σε επίπεδο διδακτορικού. Εν έτει 2025, φτάσαµε πλέον σε ένα σηµείο στο οποίο ορισµένα προηγµένα µοντέλα ΤΝ έχουν παρουσιάσει επιδόσεις που φτάνουν ή ξεπερνούν τις ανθρώπινες στις περισσότερες από αυτές τις εργασίες. Επιπλέον, ορισµένα τρέχοντα «µεγάλα γλωσσικά µοντέλα» TN έχει αποδειχθεί ότι επιδεικνύουν καλλιτεχνική δηµιουργικότητα, καθώς και δυνατότητα για πολύπλοκους νοητικούς συλλογισµούς που προσοµοιάζει ή και ξεπερνά την αντίστοιχη ανθρώπινη.⁴
Αυτές οι εξελίξεις είναι κατανοητό ότι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την επικείµενη εµφάνιση της λεγόµενης Τεχνητής Γενικής Νοηµοσύνης (Artificial General Intelligence – AGI) ή/και Τεχνητής Υπερνοηµοσύνης (Artificial Superintelligence – ASI), που εν συντοµία σηµατοδοτούν ως όροι µια «ΤΝ Γενικού Σκοπού» που είναι τουλάχιστον τόσο καλή ή (δυνητικά πολύ) καλύτερη από τους ανθρώπους σε ένα µεγάλο και ετερογενές πλήθος σηµαντικών εργασιών. Τέτοια ικανότητα «γενικής σκέψης και αποτελεσµατικής δράσης σε πολλούς τοµείς» µέχρι σήµερα διαθέτει στον πλανήτη µας µόνο ο άνθρωπος. Η πιθανή εµφάνιση του AGI/ASI θα µπορούσε να απέχει µόλις δύο (2) χρόνια, σύµφωνα µε κορυφαίους ειδικούς της ΤΝ.⁵ Όπως όµως προέβλεψε ένας από τους πατέρες της Επιστήµης των Υπολογιστών και στην πραγµατικότητα της Τεχνητής Νοηµοσύνης, ο Alan Turing:
« [ … ] αφότου ξεκινήσει η µέθοδος της µηχανικής σκέψης, δεν θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να ξεπεράσει τις µικρές ανθρώπινες δυνάµεις µας […] Σε κάποιο στάδιο, εποµένως, θα πρέπει να περιµένουµε ότι οι µηχανές θα πάρουν τον έλεγχο […]» ⁶
Αυτός ο κίνδυνος απώλειας του ανθρώπινου ελέγχου ή αλλιώς «κακής ευθυγράµµισης της Τεχνητής Νοηµοσύνης µε τους ανθρώπινους στόχους και σκοπούς», είναι ένας φόβος που συµµερίζονται πολλοί σηµερινοί ειδικοί της Τεχνητής Νοηµοσύνης και της τεχνολογίας – συµπεριλαµβανοµένων βραβευθέντων µε Νόµπελ Οικονοµίας, Φυσικής, και Ειρήνης, και νικητών του λεγόµενου «Νόµπελ της Πληροφορικής» βραβείου Turing, οι οποίοι έχουν επανειλληµένα τα τελευταία χρόνια προειδοποιήσει7 δηµόσια (π.χ. µέσω ανοιχτών επιστολών και άρθρων, παρουσιάσεων ή βιβλίων) για τους υπαρξιακούς κινδύνους που θέτει για το ανθρώπινο είδος η AGI/ASI. Τέτοιους κινδύνους αποτελούν (1) η ενδεχόµενη ανθρώπινη υποτέλεια στις µηχανές, ή – αν αυτό φαντάζει ακραίο σενάριο επιστηµονικής φαντασίας- πολύ απλούστερα, (2) η ανθρώπινη νωθρότητα ως αποτέλεσµα της παραχώρησης πλήθους εργασιών στις πανέξυπνες µηχανές, µαζί µε την (3) απώλεια πολλών ανθρώπινων χαρακτηριστικών και ικανοτήτων, που οδηγεί στην τελική απώλεια της ικανότητας των ανθρώπων να ενεργούν µε τη δική τους θέληση.
Αυτοί οι υπαρξιακοί κίνδυνοι που όντως θέτει η AGI/ASI, ωστόσο, δεν θα πρέπει να θεωρηθούν ως λόγος απόρριψης της ΤΝ στο σύνολό της. Πράγµατι, η Τεχνητή Νοηµοσύνη µπορεί να είναι το κλειδί για την ανθρώπινη πρόοδο, την υγεία και µακροηµέρευση των ανθρώπων, την ευηµερία των κοινωνιών τους, καθώς και για την ίδια την επιβίωση και διαιώνιση του ανθρώπινου είδους µέσω του αναµενόµενου θετικού ρόλου της ΤΝ στην καταπολέµηση κρίσεων παγκόσµιας κλίµακας (όπως η κλιµατική κρίση) και στην εξερεύνηση του διαστήµατος. Η δυναµική και οι θετικές συνέπειες της ΤΝ και οι προοπτικές προόδου που πηγάζουν από αυτή, έχουν τεκµηριωθεί επαρκώς σε επιστηµονικές δηµοσιεύσεις και πρακτικές εφαρµογές της σε όλη την ως τώρα ιστορία της Τεχνητής Νοηµοσύνης – και, για παράδειγµα, συνοψίζονται υπέροχα σε µία αφίσα που δηµοσιεύτηκε το 2008 από το κορυφαίο επιστηµονικό περιοδικό Artificial Intelligence για να σηµατοδοτήσει µισό αιώνα έρευνας για την Τεχνητή Nοηµοσύνη (Εικόνα 3 στο παρόν).8 Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η αφίσα αυτή συνοψίζει το όραµα και την ελπίδα για έναν πιο υγιή, πιο µορφωµένο, εν τέλει έναν πιο καλύτερο και πιο ανθρώπινο κόσµο – έναν κόσµο στον οποίο οι άνθρωποι απολαµβάνουν τους καρπούς της ανάθεσης των πλέον µονότων, δύσκολων, και επικίνδυνων εργασιών στις µηχανές, διατηρώντας όµως οι ίδιοι τον έλεγχο, βελτιώνοντας την ικανότητά τους για δηµιουργική εργασία, και εν τέλει συνεχώς αναπτύσσοντας µε βιώσιµο τρόπο τις κοινωνίες τους και εξελίσσοντας το ανθρώπινο είδος.
[ Συνεχίζεται – Στο δεύτερο µέρος θα παραθέσουµε περισσότερες επιπτώσεις από την αυξηµένη χρήση συστηµάτων ΤΝ στην κοινωνία και την οικονοµία, ενώ επίσης θα προτείνουµε ενέργειες και δράσεις εκ µέρους της κοινωνίας των πολιτών ώστε να µετατραπούν οι κίνδυνοι από τη χρήση των συστηµάτων ΤΝ σε δυνατότητες για πραγµατικά βιώσιµη ανάπτυξη και δηµιουργία – και για να δοθεί η ευκαιρία ώστε το νέο κοινωνικο-οικονοµικό µοντέλο που αναπόφευκτα θα εµφανιστεί ως αποτέλεσµα της επανάστασης ΤΝ που βιώνουµε, να είναι ένα δίκαιο µοντέλο που να ωφελεί όλους τους ανθρώπους και τις κοινωνίες τους. ]
*Ο Γεώργιος Χαλκιαδάκης
είναι καθηγητής
Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών
Πολυτεχνείο Κρήτης
http://www.intelligence.tuc.gr/~gehalk
1 IASEAI-2025: Η εναρκτήρια ∆ιάσκεψη της ∆ιεθνούς Ένωσης για την Ασφαλή και Ηθική ΤΝ (IASEAI-2025) , Παρίσι, Γαλλία, 6-7 Φεβρουαρίου 2025. https://www.iaseai.org/conference
2 John McCarthy, Marvin Minsky, Nathaniel Rochester και Claude Shannon: Proposal for the 1956 Dartmouth Workshop on AI, 1955
3 Yoshua Bengio et al.: International AI Safety Report – The International Scientific Report on the Safety of Advanced AI , (DSIT 2025/001, 2025), Ιανουάριος 2025. https://www.gov.uk/government/publications/international-ai-safety-report-202
4 Hubert, K., Awa, K. & Zabelina, D. Η τρέχουσα κατάσταση των µοντέλων παραγωγής γλώσσας τεχνητής νοηµοσύνης είναι πιο δηµιουργική από τους ανθρώπους σε αποκλίνουσες εργασίες σκέψης. Επιστηµονικές Εκθέσεις 14 , 3440 (2024). https://doi.org/10.1038/s41598-024-53303-w
5 IASEAI-2025, όπως παραπάνω
6 AM Turing (1996) Intelligent Machinery, A Heretical Theory , Philosophia Mathematica, 4(3) σελ. 256–260. [µεταθανάτια εκδοθέν δοκίµιο – σχέδιο διάλεξης που έγινε το 1951 από τον A. Turing στο Μάντσεστερ, Ηνωµένο Βασίλειο]
7 Stuart Russell: Human-Compatible: Artificial Intelligence and the Problem of Control. Viking, 2019.
8 The AI Landcape. Artificial Intelligence Journal, τόµ. 29, n. 2, Καλοκαίρι 2008. https://doi.org/10.1609/aimag.v29i2.2168
