» …και η Προοπτική Ανάδυσης ενός Νέου Κοινωνικο-Οικονοµικού Μοντέλου
Στο πρώτο µέρος αναφερθήκαµε στους κύριους υπαρξιακούς κινδύνους για τον άθρωπο που αναπόφευκτα εµφανίζονται ως αποτέλεσµα της ευρείας χρήσης προηγµένων συστηµάτων Τεχνητής Νοηµοσύνης (ΤΝ). Στο παρόν θα επικεντρωθούµε στο τί µπορούµε να κάνουµε όντως ώστε να βιώσουµε τις θετικές επιπτώσεις της ΤΝ, όπως αυτές συνοψίζονται υπέροχα σε µία αφίσα που δηµοσιεύτηκε το 2008 από το
επιστηµονικό περιοδικό AI Magazine για να σηµατοδοτήσει µισό αιώνα έρευνας για την Τεχνητή Nοηµοσύνη (Εικόνα 1 στο παρόν).1
Ωστόσο, για να προκύψουν τα θετικά αποτελέσµατα χωρίς να πέσουµε ως άνθρωποι και ως ανθρωπότητα θύµατα των προαναφερθέντων µεγάλων κινδύνων, η έρευνα ΤΝ και τα προϊόντα της πρέπει να είναι ασφαλή και µε ηθική νοµιµοποίηση, για να αποφέρουν οφέλη σε όλους – σε αντίθεση µε την ανασφαλή και ανήθικη χρήση τους που αποσκοπεί στο να αποφέρει οφέλη σε λίγους, αγνοώντας τις απειλές και τους κινδύνους που υφίσταται δυνητικά η µεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων. Ακόµα και χωρίς να έχουµε φτάσει ακόµη στο επίφοβο σηµείο επίτευξης της «Τεχνητής Γενικής Νοηµοσύνης / Τεχνητής Υπερνοηµοσύνης» (AGI / ASI), τα υπάρχοντα συστήµατα ΤΝ έχουν ήδη επιδείξει: 2, 3 4, 5
προκατειληµµένες, ρατσιστικές και σεξιστικές συµπεριφορές,
συµπεριφορές που ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες,
ικανότητα να αλλάζουν τις απόψεις των ανθρώπων…
… συµπεριλαµβανοµένων των πολιτικών τους απόψεων και της εκλογικής τους συµπεριφοράς…
ενώ έχουν προκαλέσει τραυµατισµό ή θάνατο. 6
Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις τους στην εκπαίδευση είναι ως τώρα τουλάχιστον αµφιλεγόµενες, καθώς κατηγορήθηκαν ότι συµβάλλουν στην εξαπάτηση/ λογοκλοπή/ νωθρότητα από πλευράς των µαθητών και των φοιτητών, και στην απόκτηση επιφανειακών γνώσεων.7, 8, 9 Ο αντίκτυπος ακόµη και της τρέχουσας τεχνολογίας ΤΝ, που δεν είναι AGI/ASI, στην ψυχολογία και την ανθρώπινη δραστηριότητα µπορεί να είναι τεράστιος. Μελέτες δείχνουν ήδη ότι οι άνθρωποι εξαρτώνται όλο και περισσότερο από λύσεις Τεχνητής Νοηµοσύνης: αυτό θα µπορούσε να τους κάνει ευάλωτους µε πολλούς τρόπους λόγω του αυξηµένου κινδύνου διαρροής προσωπικών δεδοµένων, αλλά µπορεί επίσης να βλάψει τις κοινωνικές τους ικανότητες, την ψυχολογική τους ευηµερία, και θα µπορούσε ήδη να οδηγήσει σε απώλεια χαρακτηριστικών και ικανοτήτων που κάνουν τους ανθρώπους ανθρώπους. 10, 11, 12
Επιπλέον, προκύπτουν άλλες σηµαντικές οικονοµικές και κοινωνικές απειλές. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις του ∆ιεθνούς Οργανισµού Εργασίας και του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου, περίπου το 40% των θέσεων εργασίας εκτίθενται σε τεχνητή νοηµοσύνη παγκοσµίως αυτή τη στιγµή.13 Επιπλέον, η ακόρεστη όρεξη των αλγορίθµων TN για κατανάλωση ενέργειας κατά την εκπαίδευσή τους είναι ένα καλά τεκµηριωµένο γεγονός,14 που δυνητικά θα επιδεινώσει την κλιµατική κρίση που αντιµετωπίζει ο πλανήτης µας. Επιπλέον, σύµφωνα µε τον διάσηµο οικονοµολόγο και βραβευµένο µε Νόµπελ Καθηγητή Joseph Stiglitz, η αυξηµένη χρήση συστηµάτων ΤΝ χωρίς κανόνες και κανονισµούς και µε το να εναποθέσουµε τις ελπίδες µας για καλά αποτελέσµατα στο λεγόµενο «αόρατο χέρι της Αγοράς», πιθανότατα θα οδηγήσει σε: 15
Μείωση της αξίας της ανθρώπινης εργασίας, η οποία µπορεί/θα οδηγήσει σε χειρότερους µισθούς και αυξηµένη ανεργία , αυξηµένες ανισότητες εντός και µεταξύ των χωρών (π.χ. ανεπτυγµένες χώρες έναντι του παγκόσµιου Νότου) και κοινωνική πόλωση και δυσλειτουργία.
Αυξηµένη ισχύ του ιδιωτικού τοµέα και της Αγοράς, που οδηγεί σε αυξηµένες οικονοµικές ανισότητες και τελικά σε κοινωνική και πολιτική ανισότητα
Το σηµείο 2 παραπάνω συνδέεται µε τα ζητήµατα της χειραγώγησης µέσω χρήσης και αλλοίωσης ιδιωτικών δεδοµένων αλλά και γεγονότων και τον άµεσο ή έµµεσο έλεγχο των µέσων ενηµέρωσης και των µέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και µε την επέκταση της δυνατότητας παραπληροφόρησης στην εποχή της ΤΝ.
Το σηµείο 3 παραπάνω και, στην πραγµατικότητα, όλες οι παραπάνω διαπιστώσεις, σαφώς θέτουν σε κίνδυνο τη δηµοκρατία.
Αναµφισβήτητα, αυτοί οι κοινωνικοοικονοµικοί κίνδυνοι συνδέονται σε µεγάλο βαθµό µε το γεγονός ότι ο ιδιωτικός τοµέας µέχρι στιγµής έχει θέση οδηγού στην έρευνα Τεχνητής Νοηµοσύνης απεριόριστα, σχεδόν χωρίς καθόλου δηµόσιο έλεγχο ή δεσµευτικούς κανόνες και κανονισµούς. Η ισχύς και ο έλεγχος του ιδιωτικού τοµέα σε µια τεχνολογία µε τέτοιο αντίκτυπο, είναι εµφανής από το τεράστιο µέγεθος των ιδιωτικών επενδύσεων στην ΤΝ. Ενδεικτικά, οι λεγόµενες Big Tech (οι τέσσερις πασίγνωστες εταιρείες Meta/Facebook, Microsoft, Alphabet/Google, και Amazon) αναµένεται να επενδύσουν 325 δισεκατοµµύρια δολλάρια 16 το 2025, ενώ η Ursula van der Layen δεσµεύτηκε πριν από ένα περίπου µήνα ότι τα δηµόσια κεφάλαια της ΕΕ που θα επενδυθούν στην TN εντός µιας απροσδιόριστης περιόδου ετών θα είναι 50 δισεκατοµµύρια ευρώ 17 – ποσό που αν και φαντάζει µεγάλο, είναι µόνο ένα κλάσµα της προαναφερθείσας επένδυσης 325 δισεκατοµµυρίων δολλαρίων των τεσσάρων µεγάλων Big Tech εταιρειών µόνο για το 2025.
Σε αυτό το πλαίσιο, τι πρέπει να κάνουµε ως κοινωνία ώστε να µετατρέψουµε τους οικονοµικούς και κοινωνικούς κινδύνους σε οικονοµικές και κοινωνικές ευκαιρίες; Κατά την προσωπική µου άποψη, θα έπρεπε οι επιστήµονες αλλά και οι απλοί πολίτες και οι ενώσεις τους, η κοινωνία των πολιτών γενικότερα, να πιέσουµε για:
Υποστήριξη και επέκταση των υφιστάµενων ρυθµιστικών πλαισίων ΤΝ. Ο Νόµος της ΕΕ για την Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΕU AI Act) και η Συνθήκη του Συµβουλίου της Ευρώπης για την Τεχνητή Νοηµοσύνη είναι εξαιρετικά σηµεία εκκίνησης. Η αδειοδότηση προϊόντων τεχνητής νοηµοσύνης δεν θα πρέπει να επιτρέπεται εκτός εάν πληρούνται συγκεκριµένα πρότυπα ασφάλειας, ηθικής, και δεοντολογίας.
∆ηµόσιο έλεγχο της έρευνας της τεχνητής νοηµοσύνης, µε στόχο τη µετακίνησή της εντός του δηµόσιου τοµέα ή τουλάχιστον εντός της σφαίρας δηµόσιας λογοδοσίας.
Σύνδεση της αδειοδότησης προϊόντων τεχνητής νοηµοσύνης µε συγκεκριµένους κοινωνικοοικονοµικούς στόχους
π.χ., να υπάρχει δέσµευση για τη δηµιουργία επαρκούς αριθµού πολύ καλά αµειβόµενων θέσεων εργασίας ως µέρος της αίτησης µιας εταιρείας για άδεια
επίσης, να υπάρχει απαίτηση παροχής περιβαλλοντικών οφελών διαφόρων ειδών για αντιστάθµιση της κατανάλωσης ενέργειας AI
4. ∆ιαφάνεια δεδοµένων και διαφανή/ηθική χρήση δεδοµένων
Απαιτείται η παραγωγή πληροφορίας υψηλής ποιότητας από τους αλγορίθµους ΤΝ, ο ενδελεχής έλεγχος των γεγονότων και πληροφοριών που αναφέρονται στο κοινό κατόπιν επεξεργασίας από ΤΝ, καθώς και των ρητών αρχικών πληροφοριών και δεδοµένων που χρησιµοποιούν οι διάφοροι αλγόριθµοι ΤΝ, αλλά και όλης της αλυσίδας προέλευσης, επεξεργασίας, και µετάδοσης των δεδοµένων και της πληροφορίας.
5. Μέγιστη δυνατή λογοδοσία Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης και Κοινωνικής ∆ικτύωσης. Και πάλι, πρέπει να καταστεί απαραίτητο για τα µέσα ενηµέρωσης να ελέγξουν τα γεγονότα και να µπορούν να εξηγήσουν τις πληροφορίες και την προέλευση των δεδοµένων τους. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης λ.χ., θα ήταν θετικό να δηµιουργηθούν ανεξάρτητες αλλά συνδεδεµένες µε το ευρωκοινοβούλιο Αρχές για την επίβλεψη των θεµάτων των µέσων ενηµέρωσης. Εφαρµογή όλων των σχετικών κανονισµών της ΕΕ που περιγράφονται στον πρόσφατο Νόµο της ΕΕ για την Τεχνητή Νοηµοσύνη (EU AI Act) καθώς και στην λοιπή νοµοθεσία.
6. Ανοικτές και δηµοκρατικές ερευνητικές πρακτικές Τεχνητής Νοηµοσύνης
Απαίτηση Humans-In-The-Loop για κρίσιµες αποφάσεις και προβλήµατα ( δηλαδή να βρίσκονται άνθρωποι στην αλυσίδα λήψης αποφάσεων), και µε τη διασφάλιση ότι η κοινωνία των πολιτών έχει επιρροή µέσω των οργανώσεών της στην ασφαλή και ηθική ανάπτυξη της τεχνολογίας ΤΝ
7. Προτεραιοποίηση των πεδίων της έρευνας Τεχνητής Νοηµοσύνης που αφορούν ευεργετικές για όλους εφαρµογές της 18, 19, 20
π.χ., ΤΝ για την Υγεία, για την Εκπαίδευση, για τον συγχρονισµό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας σε ευρεία κλίµακα από τοπικούς συνεταιρισµούς, για την βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη, και για τη χρήση της τεχνολογίας ΤΝ για την προώθηση της Συµµετοχικής και ∆ιαβουλευτικής ∆ηµοκρατίας
Συµπερασµατικά, δεδοµένου ότι οι κοινωνικο-οικονοµικές αναταραχές και κοινωνική αποσταθεροποίηση είναι πιθανώς αναπόφευκτες λόγω: (α) της τρέχουσας κατάστασης του παγκόσµιου γεωπολιτικού status quo, των διεθνών σχέσεων, και των οικονοµικών επιλογών σε παγκόσµια κλίµακα, καθώς και (β) του ρυθµού ανάπτυξης της τεχνολογίας ΤΝ, το πιεστικό ερώτηµα για την κοινωνία των πολιτών είναι:
Θα επιτρέψουµε να αναδυθεί µια «απανθρωποποιηµένη ισορροπία ζούγκλας» στην Οικονοµία και στις Κοινωνίες µας; Ή θα αναλάβουµε δράση για να χαράξουµε έναν δρόµο προς ένα δίκαιο κοινωνικο-οικονοµικό πλαίσιο, προς όφελος όλων, συµπεριλαµβανοµένων των πιο αδύναµων και των πιο ευάλωτων;
The AI Landcape. AI Magazine, τόµ. 29, n. 2, Καλοκαίρι 2008. https://doi.org/10.1609/aimag.v29i2.2168
Hofmann, V., Kalluri, PR, Jurafsky, D. et al. Η Τεχνητή Νοηµοσύνη παράγει κεκαλλυµένες ρατσιστικές αποφάσεις για τους ανθρώπους µε βάση τη διάλεκτό τους. Φύση 633 , 147–154 (2024). https://doi.org/10.1038/s41586-024-07856-5
Emily Sheng, Kai-Wei Chang, Premkumar Natarajan και Nanyun Peng. 2019. The Woman Worked as a Babysitter: On Biases in Language Generation . Πρακτικά του συνεδρίου EMNLP-IJCNLP, σελίδες 3407–3412, Χονγκ Κονγκ, Κίνα, 2019
Salvi, F. & Horta Ribeiro, M. & Gallotti, R. & West, R. (2024). Σχετικά µε την πειθώ συνοµιλίας των µεγάλων γλωσσικών µοντέλων: Μια τυχαιοποιηµένη ελεγχόµενη δοκιµή. 10.21203/rs.3.rs-4429707/v1.
https://www.brennancenter.org/our-work/analysis-opinion/how-ai-puts-elections-risk-and-needed-safeguards
https://theconversation.com/deaths-linked-to-chatbots-show-we-must-urgently-revisit-what-counts-as-high-risk-ai-242289
Click to access evolving-risk-to-academic-integrity-posed-by-generative-artificial-intelligence.pdf
Birks, D., Clare, J. Η σύνδεση της τεχνητής νοηµοσύνης διευκόλυνε την ακαδηµαϊκή ανάρµοστη συµπεριφορά µε τα υπάρχοντα πλαίσια πρόληψης. Int J Educ Integr 19 , 20 (2023). https://doi.org/10.1007/s40979-023-00142-3
Elstad, E.: AI in Education: Rationale, Principles, and Instructional Implications. https://www.arxiv.org/pdf/2412.12116
Helberger, Ν., Sax, Μ., Strycharz, J. et αϊ. Αρχιτεκτονικές Επιλογής στην Ψηφιακή Οικονοµία: Προς µια νέα κατανόηση της ψηφιακής ευπάθειας. J Πολιτική κατανάλωσης 45 , 175–200 (2022). https://doi.org/10.1007/s10603-021-09500-5
Jan Kulveit et al.: Gradual Disempowerment: Συστηµικοί υπαρξιστικοί κίνδυνοι από τη σταδιακή ανάπτυξη AI. https://arxiv.org/html/2501.16946v2#S8
Nunes, J., Chatterjee, S., & Tavana, M. (2021). Συµπεριφορικές επιπτώσεις της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης µε συστήµατα τεχνητής νοηµοσύνης. Decision Support Systems, 143, 113525
M. Cazzaniga, F. Jaumotte, L. Li, G. Melina, A. Panton, C. Pizzinelli, E. Rockall, and M. Mendes Tavares. «Gen-AI: Artificial Intelligence and the Future of Work», Staff Discussion Notes 2024, 001 (2024) https://doi.org/10.5089/9798400262548.006
https://e360.yale.edu/features/artificial-intelligence-climate-energy-emissions
Kεντρική οµιλία του Joseph Stiglitz στο IASEAI-2025. Σύνδεσµος: https://www.iaseai.org/conference/livestream
Yahoo! Οικονοµικά: Η Big Tech πρόκειται να επενδύσει 325 δισεκατοµµύρια δολάρια φέτος, καθώς ακριβοί λογαριασµοί ρεύµατος για τεχνητή νοηµοσύνη τίθενται υπό εξέταση . 8 Φεβρουαρίου 2025.
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_467
IASEAI-2025: Η εναρκτήρια ∆ιάσκεψη της ∆ιεθνούς Ένωσης για την Ασφαλή και Ηθική ΤΝ (IASEAI-2025) , Παρίσι, Γαλλία, 6-7 Φεβρουαρίου 2025. https://www.iaseai.org/conference
Χαλκιαδάκης, Γ., Ακασιάδης Χ., Σαββάκης, N., Τσούτσος, Θ., Hoppe, T., & Coenen, F. (2018). Παρέχοντας τον Επιστηµονικό Βραχίονα σε Συνεταιρισµούς Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας. Στο S. Nižetić, & A. Papadopoulos (Επιµ.), The Role of Exergy in Energy and the Environment (σ. 717-731). (Πράσινη Ενέργεια και Τεχνολογία). https://doi.org/10.1007/978-3-319-89845-2_51
Στρεβινιώτης, Ε., Γεωργάρα, Α., Bistaffa, F., & Χαλκιαδάκης, Γ. (2024). FairPlay: Μια πολύπλευρη δίκαιη δυναµική πολιτική τιµολόγησης για ξενοδοχεία. Πρακτικά του ∆ιεθνούς Συνεδρίου AAAI της Association for the Advancement of Artificial Intelligence, 38 (20). https://doi.org/10.1609/aaai.v38i20.30243
*Ο Γεώργιος Χαλκιαδάκης Είναι Καθηγητής Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Πολυτεχνείο Κρήτης Χανιά, Ελλάδα, GR73100
