Η καθιέρωση της ημέρας αυτής ως μέρα τιμής και μνήμης της ενιαίας Εθνικής Αντίστασης αποτελεί αναμφισβήτητα ένα κορυφαίο γεγονός της μεταπολίτευσης.
Μέχρι τότε γιορταζόταν γιορτές μίσους εθνοκτόνου περιεχομένου. Είχαν περάσει σαράντα σχεδόν χρόνια και η επίσημη πολιτεία εκδικούνταν την μνήμη και τον πατριωτισμό όλων εκείνων που σήκωσαν το βάρος της αντίστασης απέναντι στον αιμοσταγή κατακτητή.
Η απόκρυψη όμως της αλήθειας δεν μπορούσε να αντέξει για άλλο ακόμα. Οι δημοκρατικές δυνάμεις και οι αντάρτες που σήκωσαν το βάρος της αντίστασης δεν επρόκειτο απλά για γενναίους ανθρώπους. Μα κύρια για πραγματικούς πατριώτες. Επρόκειτο για την εξέγερση με αφετηρία μια καθολική συλλογική ιστορική μνήμη ενός λαού, με βαθιούς προαιώνιους άρρηκτους δεσμούς με την ιστορία. Η αντίσταση του λαού μας απέναντι στους σιδερόφρακτους απογόνους των Ούνων είχε βαθιές ρίζες στα Δερβενάκια ,στο Σούλι, στο Αρκάδι στο Θέρισο, και σε πάμπολλες άλλες χρυσοφόρες περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
Η ανάπτυξη των δυνάμεων του Ε.Α.Μ. και του στρατιωτικού βραχίονα του ΕΛΛΑΣ στα χωριά του Δήμου μας αλλά και άλλων αντιστασιακών ομάδων και κινήσεων, ήσσονος όμως βαρύτητας, έπαιξαν ένα σπουδαίο ρόλο, όχι μόνο στην αντίσταση κατά των Γερμανών, αλλά και επέδειξαν σε πάμπολλες περιπτώσεις ένα σπουδαίο ρόλο στην προστασία των αμάχων και των γυναικόπαιδων ,με την ταυτόχρονη αυτοοργάνωση και την ανάπτυξη αυτού που λέγεται σήμερα πολιτική προστασία.
Για λόγους όμως ιστορικής δικαιοσύνης θα πρέπει κάποιος να τονίσει τον καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και εδραίωση των αντιστασιακών δυνάμεων του ΕΑΜ και ΕΛΑΣ στις δυνάμεις του τότε Κ.Κ.Ε. και στην ικανότητα του να συσπειρώσει γύρω από αυτές τις οργανώσεις τις συντριπτικές δυνάμεις αντίστασης όλου του λαού μας. Η αντίσταση του κρητικού λαού μας ξεκινάει από την πρώτη ημέρα που οι απόγονοι των Ούνων έπεφταν από τον ουρανό στα κεφάλια του .Με ότι μέσον είχε ο κάθε ένας όπως μπορούσε έγραφε την δική του προσωπική ιστορία αντίστασης. Η αντίσταση όμως αντικειμενικά αρχίζει οργανωμένα με την ίδρυση του ΕΑΜ και αργότερα του ΕΛΑΣ. Στο πρόσωπο του μπαρουτοκαπνισμένου στρατηγού Μάντακα βρέθηκε ο άνθρωπος που θα εμπιστευόταν ο λαός. Οι ορεινές επαρχίες του δήμου μας έδωσαν τους πρώτους άνδρες και σχηματίστηκαν οι πρώτες συντεταγμένες δυνάμεις που άρχισαν να παρενοχλούν τις δυνάμεις κατοχής. Τα Παλαιά Ρούματα ,τα Μεσκλά τα χωριά της ρίζας και οι Λάκκοι, διέθεσαν τους πρώτους οργανωτικούς πυρήνες. Η πρώτη ομάδα ένοπλης οργανωμένης αντίστασης έγινε στα Μεσκλά. Είναι ενδεικτικό ότι μια από τις πρώτες ενέργειες της ομάδας αυτής με καθοδηγητή τον καπετάν Φλωριά ήταν η πάταξη της ανθούσας τότε ζωοκλοπής.
Είχε τέτοια θετική επιρροή η αντιμετώπιση αυτού του θέματος που ήταν μια από τις αιτίες που στην περιοχή αυτή μαζικοποιήθηκε ο ένοπλος αντιστασιακός αγώνας. Στην μάχη του Κουστογέρακου τον Σεπτέμβρη του 1943 ο ΕΛΑΣ Μεσκλών εκτός των άλλων βοήθησε τους κατοίκους να μεταφέρουν τα γυναικόπαιδα με ασφάλεια πολλά από τα οποία φιλοξενήθηκαν στα Μεσκλά. Οι αντιστασιακές όμως δυνάμεις δεν είχαν μόνο της ευθύνη και το χρέος να κτυπούν τον φανερό εχθρό .Δυστυχώς η ιστορία μας δεν έχει μόνο Λεωνίδες, Κολοκοτρώνιδες, Κανάρηδες, Καραϊσκάκηδες. Έχουμε και Εφιάλτες και Πηλιους Γουσιδες.
Η συγκρότηση σε τάγμα των ταγματασφαλιτών, με αρχηγό τον ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗ βρισκόταν σε αγαστή συνεργασία με τον εχθρό. Η διάλυση του τάγματος αυτού μετά από ένοπλη σύγκρουση από τις δυνάμεις του ΕΛΛΑΣ στη θέση Καλή Αχλάδα ανάμεσα στο Κακόπετρο και στα Παλια Ρούματα έκαναν του κατακτητές να λυσσάξουν τον δε Παπαγιαννάκη να δηλώνει σύμφωνα με τον Λευτέρη Ηλιάκη στο βιβλίο του Η Εθνική Αντίσταση ότι θα ζητούσε από τους γερμανούς για κάθε χωροφύλακα που σκοτωνόταν από τους Αντάρτες, να εκτελούνταν 25 κομουνιστές πατριώτες. Αξίζει όμως να αναφερθεί κανείς στο κτύπημα της ομάδας του περιβόητου Σούμπερτ ο οποίος είχε συμμετάσχει με τους Γερμανούς στο αιματοκύλισμα του Καλλικράτη και σε πλείστες όσες λεηλασίες. Την πρωτοχρονιά του 1944 οι ντόπιοι ελλασίτες από τα Μεσκλά με αρχηγό τον Νίκο Τσαμαντή εξουδετέρωσαν την ομάδα του που είχε αφιχθεί στο χωριό προφανώς για να κάνουν ότι έκαναν κάθε φορά. Η εκτέλεση των προδοτών αφού τους πέρασαν από λαϊκό δικαστήριο ήταν το τέλος της ομάδας αυτής που είχε έρθει από τα ανατολικά. Τον Αύγουστο του 1944 το 1ο τάγμα Κυδωνίας του ΕΛΑΣ στις Φώκιες Ομαλού, στήνει ενέδρα με επιτυχία κατά Γερμανών που ανεφοδίαζαν το εκεί φυλάκιο. Στις 4 Αυγούστου στην θέση ΑΝΑΒΟΣ ο λόχος των ΕΛΛΑΣΙΤΩΝ Παλαιων Ρουμάτων καταφέρνει καίριο πλήγμα κατά των Γερμανών.
Τέλος με την συμμετοχή του τάγματος ΕΛΛΑΣΙΤΩΝ με διοικητή το Σφακιωτάκη Στέλιο και τον Τσαμαντάκη Νίκο κατάφεραν μεγάλο πλήγμα στους κατακτητές. Βρισκόμαστε και όχι τυχαία σήμερα στα Παλαιά Ρούματα ,μια ανταρτομάνα περιοχή με συμμετοχή σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες που η απαρίθμηση τους θα τραβούσε σε μάκρος και που προς τιμή σας τους έχετε αναγράψει σε μαρμάρινες πλάκες στην πλατεία του χωριού σας. Έτσι για να θυμίζουν στον κάθε επισκέπτη το χρέος του πολίτη απέναντι στην Πατρίδα. Θέλω να πω όμως ότι είμαι εντυπωσιασμένος γιατί στα χρονιά της κατοχής οι δημιουργικές προοδευτικές δυνάμεις του τόπου σας ο μελετητής βρίσκει ιστορικό οξυγόνο για το σήμερα.
Η αυτοοργάνωση, η εθελοντική συμμετοχή σε κοινοτικά έργα ,η οργάνωση ίσως της πρώτης και μόνης βιβλιοθήκης σε ορεινό χωρίο, η ίδρυση θεατρικής ομάδας, είναι αγαπητοί φίλοι μου ζητούμενα για σήμερα, Δείχνετε τον δρόμο ακόμα και σήμερα. Μου φαίνεται ότι σας κούρασα. Η ιστορία όμως δεν κουράζει/Διδάσκει και ένα χρέος έχουμε .Να μην κάνομε τα ίδια λάθη. Σήμερα που η πατρίδα μας είναι υπόδουλη σε οικονομικά δεσμά ,από αυτούς που δεν κατάφεραν με τα όπλα να το πράξουν, εχομε χρέος να αντισταθούμε και πάλι. Με δημιουργικότητα με έμπνευση από τους αγώνες εκείνων με διατήρηση της αξιοπρέπειας μας με ενότητα και έχοντας στο μυαλό Μας τους πατεράδες και παπούδες μας.
Αυτοί να κρατούν το αζιμούθιο για να μην χάσομε την ρότα μας. Να είστε καλά και σας ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας αλλά όσο και αν προσπαθεί κανείς να περιορίσει το θέμα της εθνικής αντίστασης αυτό είναι το μεγαλείο της. Είναι ανεξάντλητο μα ταυτόχρονα και φωτοδοτικό. (H ομιλία εκφωνήθηκε σε εκδήλωση για την επέτειο της Εθνικής Αντίστασης στα Παλαιά Ρούματα).
*Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής Δικηγόρος Χανίων
