Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας

Η ζωή δεν είναι μυθιστόρημα ή, τουλάχιστον, έτσι θέλετε να πιστεύετε. Ο Ρολάν Μπαρτ περπατάει στην ανηφοριά της οδού Μπιέβρ. Ο μεγαλύτερος κριτικός του 20ού αιώνα έχει κάθε λόγο να είναι εξαιρετικά αγχωμένος. Η μητέρα του, με την οποία ο δεσμός του ήταν άκρως προυστικός, έχει πεθάνει. Και η σειρά μαθημάτων του στο Collége de France με τίτλο “Η προετοιμασία του μυθιστορήματος” έχει καταλήξει σε αποτυχία, πράγμα που δύσκολα μπορεί να αρνηθεί: μιλούσε όλη τη χρονιά στους φοιτητές του για τα γιαπωνέζικα χαϊκού, για τη φωτογραφία, για σημαίνοντα και σημαινόμενα, για τα πασκάλια ντιβερτιμέντι, για τα γκαρσόνια στα καφέ, για νυχτικά ή για τις θέσεις στο αμφιθέατρο του πανεπιστημίου -μίλησε για όλα, μα για το μυθιστόρημα δεν μίλησε.
Ο Ρολάν Μπαρτ, ο μεγαλύτερος κριτικός του 20ού αιώνα, περπατάει στην ανηφοριά της οδού Μπιέβρ εξαιρετικά αγχωμένος, με τόσα να του βαραίνουν τον νου, πράγματα δικά του, όπως η απώλεια της μητέρας του, το αδιέξοδο των μαθημάτων και η διαρκής αναβολή να καταβάλει κάποιες λογοτεχνικές απόπειρες· προηγήθηκε το δείπνο στην οικεία του Μιτεράν, είναι 25 Φεβρουαρίου 1980, αργά το απόγευμα, όταν ένα φορτηγάκι θα τον χτυπήσει και θα τον παρατήσει αιμόφυρτο, οι αυτόπτες μάρτυρες θα κρατήσουν την ανάσα τους και θα τρέξουν σε βοήθεια, δεν μπορούν, βέβαια, να ξέρουν τι διακυβεύεται πίσω από ένα φαινομενικά αθώο ατύχημα. Ένα μήνα αργότερα, στις 26 Μαρτίου ο Ρολάν Μπαρτ θα υποκύψει στα τραύματά του. Από τη στιγμή του ατυχήματος η αστυνομία θα κινητοποιηθεί, ο αστυνομικός επιθεωρητής Ζακ Μπαγιάρ θα αναλάβει την έρευνα. Βέβαια, ο Μπαγιάρ δεν έχει ιδέα για το ποιος είναι αυτός ο Μπαρτ. Παντελώς άσχετος με τη γλωσσολογία και την πανεπιστημιακή κοινότητα καθώς είναι, γρήγορα θα βρεθεί σε αδιέξοδο. Απελπισμένος θα στρατολογήσει τον Σιμόν Χέρτσογκ, καθηγητή “Σημειολογίας της εικόνας” στο πανεπιστήμιο του Βενσέν.
Έχουμε, λοιπόν, όλα τα συστατικά ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, χωρίς αυτό σε καμία περίπτωση να σημαίνει πως πρόκειται για ένα τυπικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Ο Λοράν Μπινέ εκκινώντας από ένα πραγματικό γεγονός, τον θάνατο του Ρολάν Μπαρτ, απόρροια ενός αυτοκινητιστικού ατυχήματος, μετατρέπει το ατύχημα σε δολοφονία με πρόθεση την κλοπή ενός εγγράφου, και κάπως έτσι ξεκινάει ένα γαϊτανάκι αποκαλύψεων και ανατροπών, με την αφρόκρεμα της φιλολογικής και γλωσσολογικής διανόησης να παρελαύνει στις σελίδες του μυθιστορήματος και να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Ο Φουκό, ο Ντελέζ, ο Έκο, ο Ντεριντά, ο Λακάν, ο Σαρτρ είναι μόνο μερικοί από τους διάσημους ήρωες του μυθιστορήματος, που σκαρφίστηκε και υλοποίησε ο Μπινέ. Για την έρευνα το ετερόκλητο ντουέτο των ερευνητών θα ταξιδέψει στη Μπολόνια, στη Νάπολη, στην Iθακα των Ηνωμένων Πολιτειών, θα παρευρεθεί σε ρητορικές μονομαχίες του Logos Club, σε συνέδρια γλωσσολογίας, θα δεχτεί πολιτικές πιέσεις, θα βρεθεί στο κατόπι των βουλγαρικών μυστικών υπηρεσιών, θα διασταυρωθεί αρκετές φορές με ένα ζευγάρι Ιαπώνων.
Η φαντασία του Μπινέ είναι ανεξάντλητη και οργιώδης, και όμως αυτό δεν είναι το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο του βιβλίου, γιατί εκείνο που πραγματικά αφήνει άφωνο τον αναγνώστη είναι η πολυμάθεια του συγγραφέα και η ικανότητά του στη σύνθεση των θεωρητικών κομματιών της ιστορίας. Σκεφτόμουν πως πρόκειται για ένα campus novel, αλλά και πάλι όχι τυπικό, ή για μια κωμωδία ιδεών, και όχι τόσο καταστάσεων. Σίγουρα πάντως η αναγνωστική απόλαυση είναι ανάλογη της οικειότητας του αναγνώστη με τους διάσημους ήρωες του μυθιστορήματος, τόσο ως προς τις θεωρίες τους όσο και ως προς τα στοιχεία του βιογραφικού τους. Ο Μπινέ επιθυμεί να σατιρίσει και το κάνει, όμως αυτό είναι το πρώτο επίπεδο· με αφορμή την αστυνομική ιστορία ικανοποιεί τη φαντασίωση, δική του αλλά και πολλών άλλων, ενός κόσμου όπου μία σημείωση ενός γλωσσολόγου θα ήταν τόσο σημαντική, ώστε να επηρεάσει σε γεωπολιτικό επίπεδο, και η πρόκληση σε ρητορική μονομαχία θα είχε υψηλό τίμημα για τον χαμένο· στήνει ένα σκηνικό δράσης στο οποίο τοποθετεί τους αγαπημένους του ήρωες, όπως τα παιδιά τοποθετούν τις φιγούρες τους και παίζουν μαζί τους.
Τρομερά διασκεδαστικό μυθιστόρημα, αλλά και αφορμή για να ανοίξουν λεξικά και να ενεργοποιηθούν μηχανές αναζήτησης!