Στη σειρά αυτή των τριών σημειωμάτων της στήλης με τον τίτλο “Οι Ευρωπαίοι και οι άλλοι”, πραγματευόμαστε το πώς διαμορφώθηκε ο τύπος του ανθρώπου που σήμερα ονομάζουμε Ευρωπαίο, ποια είναι τα χαρακτηριστικά του και τι τον διακρίνει από τους άλλους, τους μη Ευρωπαίους. Στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε στην επίδραση της Ρώμης πάνω στους ανθρώπους που βρέθηκαν να ζουν στην επικράτειά της. Στο σημερινό, δεύτερο μέρος, εξετάζουμε την επίδραση του Χριστιανισμού πάνω στους ανθρώπους, που, κατά ένα ίσως όχι τυχαίο τρόπο, ήταν οι ίδιοι που κατοικούσαν μέσα στα όρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Για την άλλη κορυφαία πολιτική επιλογή του Κωνσταντίνου, γράφει ο Κανελλόπουλος: «Ο Κωνσταντίνος, βλέποντας ότι οι κατακόμβες είχαν καταφάει πια τα θεμέλια του παλαιού κόσμου, πήρε τις κατακόμβες και τις ανέβασε στο φως». Πρόκειται για το γνωστό διάταγμα των Μεδιολάνων (σημερινού Μιλάνου) του 313 μ.Χ. με το οποίο θεσπίστηκε η ανεξιθρησκία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, σταμάτησαν οι διωγμοί των χριστιανών και νομιμοποιήθηκε η χριστιανική Εκκλησία.
Τρίτη κορυφαία επιλογή του Κωνσταντίνου υπήρξε η Α’ Οικουμενική σύνοδος της Νίκαιας, 325 μ.Χ., την οποία συγκάλεσε, παρεμβαίνοντας, για να ειρηνεύσει μία από τις μεγαλύτερες διαμάχες των Χριστιανών που είχε προκαλέσει στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα η εμφάνιση της αιρέσεως του Αρείου. Η Σύνοδος αυτή υπήρξε η πλέον καθοριστική, γιατί προσέδωσε οικουμενικότητα στη χριστιανική θρησκεία, η οποία εξελίχθηκε σε κυρίαρχη θρησκεία του δυτικού κόσμου.
Oμως ήδη από την αρχή των χριστιανικών χρόνων, η νέα θρησκεία είχε διεισδύσει και εξαπλωθεί στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Aν εξαιρέσουμε την Αμερική και την Αυστραλία, οι οποίες δεν εκχριστιανίστηκαν, αλλά μάλλον κατοικήθηκαν από χριστιανούς, εάν εξαιρέσουμε τη Ρωσία, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της δεν γνώρισε την κυριαρχία του Καίσαρα, βλέπουμε ότι η έκταση της θρησκείας του Χριστού συμπίπτει ακόμα και σήμερα με την επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εχουμε εδώ δύο κατακτήσεις, που αν και τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, έχουν ωστόσο ένα αξιοσημείωτο είδος ομοιότητας. Ας την εξετάσουμε.
Καθώς η Αυτοκρατορία επεκτεινόταν και κατά συνέπεια αυξανόταν η ετερογένειά της, η πολιτική των Ρωμαίων γινόταν διαρκώς πιο ευέλικτη και πιο πολυμήχανη. Στο σύστημα κυριαρχίας ενός λαού πάνω σε άλλους λαούς, εισήγαγαν μια άκρως αξιοσημείωτη καινοτομία. Για το σύστημα αυτό καθώς και για την υιοθέτησή του από τη νέα χριστιανική θρησκεία, θα παραθέσω εδώ ένα απόσπασμα από ένα εξαιρετικό κείμενο του Πωλ Βαλερύ: «Όπως ακριβώς η κατ’ εξοχήν Πόλη (σημ. η Ρώμη) κατέληξε να δεχθεί στους κόλπους της σχεδόν όλες τις θρησκείες, να πολιτογραφήσει τους θεούς τους πιο μακρινούς και τους πιο ετερόκλητους και τις πιο διαφορετικές λατρείες – η αυτοκρατορική κυβέρνηση έχοντας επίγνωση του κύρους το οποίο περιέβαλλε το ρωμαϊκό όνομα, δεν φοβήθηκε να απονείμει τη ρωμαϊκή πολιτεία, τον τίτλο και τα προνόμια του civis romanus (σημ. ρωμαίου πολίτη) σε ανθρώπους όλων των φυλών και όλων των γλωσσών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, εξαιτίας της ίδιας της Ρώμης, οι θεοί έπαψαν να συνδέονται με μια φυλή, με μια τοποθεσία, ένα βουνό, ένα ναό ή μια πόλη, για να γίνουν οικουμενικοί και τρόπον τινά κοινοί – και από την άλλη μεριά, η φυλή, η γλώσσα και η ιδιότητα του νικητή ή του ηττημένου, του κατακτητή ή του κατακτημένου υποχώρησαν μπροστά σε μια ομοιόμορφη δικανική και πολιτική συνθήκη η οποία δεν είναι προσιτή σε κανένα. Ο ίδιος ο Αυτοκράτορας μπορεί να είναι Γαλάτης, Σαρμάτης, Σύριος και μπορεί να θυσιάζει στους πλέον παράξενους θεούς… Πρόκειται για τεράστια πολιτική καινοτομία.
Ωστόσο, ο χριστιανισμός, κατά τον λόγο του Αποστόλου Πέτρου, παρ’ ότι μία από τις ελάχιστες θρησκείες που δεν ήταν ανεκτές στη Ρώμη, ο Χριστιανισμός, προερχόμενος από το Ιουδαϊκό έθνος, εξαπλώνεται στους Εθνικούς όλων των φυλών· τους απονέμει με το βάπτισμα το νέο τίτλο του χριστιανού, όπως η Ρώμη απένεμε στους πρώην εχθρούς της τη ρωμαϊκή πολιτεία. Εξαπλώνεται λίγο – λίγο στην κοίτη της λατινικής εξουσίας, περιβάλλεται την Αυτοκρατορία. Υιοθετεί μάλιστα τις διοικητικές διαιρέσεις της (η λέξη civitas τον πέμπτο αιώνα υποδηλώνει την επισκοπή). Παίρνει όλα όσα μπορεί από τη Ρώμη, τοποθετεί εκεί την πρωτεύουσά του και όχι στην Ιερουσαλήμ. Της δανείζεται τη γλώσσα. Ο ίδιος άνθρωπος, γεννημένος στο Μπορντό, μπορεί να είναι Ρωμαίος πολίτης και μάλιστα άρχοντας, μπορεί να είναι επίσκοπος της νέας θρησκείας· ο ίδιος Γαλάτης, που είναι αυτοκρατορικός έπαρχος, γράφει σε καθαρά λατινικά ωραίους ύμνους προς δόξαν του υιού του Θεού, ο οποίος γεννήθηκε Ιουδαίος και υπήκοος του Ηρώδη. Ιδού ένας ήδη σχεδόν ολοκληρωμένος Ευρωπαίος. Ενα κοινό δίκαιο, ένας κοινός Θεός· το ίδιο δίκαιο και ο ίδιος Θεός· ένας μόνο δικαστής για τα εγκόσμια, ένας μόνο δικαστής για την αιωνιότητα. Ωστόσο, ενώ η ρωμαϊκή κατάκτηση δεν είχε συλλάβει παρά μόνον τον πολιτικό άνδρα και κυβερνούσε τα πνεύματα μόνο σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές τους συνήθειες, η χριστιανική κατάκτηση αποβλέπει στο βάθος της συνείδησης και προοδευτικά το εγγίζει».
Οι συνέπειες των παραπάνω είναι καταλυτικές. Ο Χριστιανισμός επιδρά στο βάθος της συνείδησης του ανθρώπου, επιφέρει εξαιρετικές τροποποιήσεις και τείνει να καθολικεύσει αυτή τη συνείδηση. Η νέα θρησκεία φέρει μια υποκειμενική ηθική και κυρίως επιβάλλει την ενοποίηση της ηθικής. Αυτή η ενότητα της ηθικής που έχει δημιουργήσει η νέα θρησκεία, παρατίθεται στη δικανική ενότητα την οποία έχει επιφέρει το Ρωμαϊκό δίκαιο. Η ανάλυση, ξεκινώντας και από τις δύο πλευρές, τείνει να ενοποιεί τις επιταγές. Ακόμα, ο Χριστιανισμός απαιτεί από τον άνθρωπο την αυτοεξέταση και του φανερώνει μια εσωτερική ζωή που ως τα τότε δεν γνώριζαν οι άνθρωποι της Δύσης. Ο Χριστιανισμός προτείνει στο πνεύμα τα λεπτότερα, τα σπουδαιότερα και τα γονιμότερα προβλήματα απ’ όσα αφορούν τη ζωή του, και μορφώνει, διεγείρει, προκαλεί τη δράση και την αντίδραση εκατομμυρίων πνευμάτων κατά τη διάρκεια μιας σειράς αιώνων. (ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)
(*) δρ Μηχανικός
τ. δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές
Αρβελέρ Ε.,- Aymard M., (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, τ.Α’, Σαββάλας, Αθήνα, 2003
Ράπτης Κ., Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6ο έως τον 18ο αιώνα, τ. Α’, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999
Κανελλόπουλος Π., Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τ.1, ΤΟ ΒΗΜΑ, Αθήνα, 2010
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε:
http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis.
