[Στη σειρά αυτή των τριών σημειωμάτων της στήλης με τον τίτλο «Οι Ευρωπαίοι και οι άλλοι», πραγματευόμαστε το πώς διαμορφώθηκε ο τύπος του ανθρώπου που σήμερα ονομάζουμε Ευρωπαίο, ποια είναι τα χαρακτηριστικά του και τι τον διακρίνει από τους άλλους, τους μη Ευρωπαίους. Στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε στην επίδραση της Ρώμης πάνω στους ανθρώπους που βρέθηκαν να ζουν στην επικράτειά της. Στο δεύτερο μέρος, στην επίδραση του Χριστιανισμού πάνω στους ανθρώπους, που, κατά ένα ίσως όχι τυχαίο τρόπο, ήταν οι ίδιοι που κατοικούσαν μέσα στα όρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στο σημερινό, τρίτο και τελευταίο μέρος, εξετάζουμε το πώς η αρχαία Ελλάδα συνδιαμόρφωσε τον σημερινό τύπο του Ευρωπαϊκού, του Δυτικού ανθρώπου].
Ερχόμαστε τώρα στην Τρίτη επίδραση. Την επίδραση του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος στη διαμόρφωση αυτού του τύπου του ανθρώπου που σήμερα αποκαλούμε Ευρωπαίο. Πρέπει πάλι κι εδώ να θαυμάσουμε το ρόλο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κατάκτησε για να κατακτηθεί. Διαποτισμένη από την Ελλάδα, διαποτισμένη από τον Χριστιανισμό, τους πρόσφερε ένα τεράστιο, ειρηνευμένο και οργανωμένο πεδίο δράσης. Προετοίμασε την τοποθεσία και έπλασε το εκμαγείο μέσα στο οποίο επρόκειτο να χυθούν η χριστιανική ιδέα και η ελληνική σκέψη και να συνδυασθούν με τόσο παράδοξο τρόπο η μια με την άλλη.
Η συνεισφορά της αρχαίας Ελλάδας στη διαμόρφωση του νέου Ευρωπαϊκού ανθρώπου, και στη σαφή διάκρισή του από την υπόλοιπη ανθρωπότητα, έγκειται στο ότι με την πειθαρχία του Πνεύματος και το εξαίρετο παράδειγμα της τελειότητας σε όλα τα επίπεδα, επέδρασε βαθύτατα στη λεπτότητα και τη σταθερότητα των γνώσεων, στην καθαρότητα, την αγνότητα και την περιωπή των τεχνών και της λογοτεχνίας αυτού του νέου τύπου ανθρώπου. Η ελληνική σκέψη ανάγει όλα τα πράγματα στον άνθρωπο, στον πλήρη άνθρωπο, και τον καθιστά το σύστημα αναφοράς στο οποίο πρέπει να μπορούν τελικά να εφαρμοστούν όλα τα πράγματα. Πρέπει λοιπόν, ο άνθρωπος, να αναπτύξει με αρμονία και πειθαρχία όλα τα μέρη του Είναι του, να φροντίσει ισόρροπα το σώμα και το πνεύμα. Από αυτή την πειθαρχία προέκυψε αναπόφευκτα η επιστήμη. Η ελληνική γεωμετρία, ο ακριβής λογισμός ο ενσωματωμένος κατά τέτοιο μεγαλειώδη τρόπο στα έργα της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής των αρχαίων Ελλήνων, υπήρξε το άφθαρτο και ασύγκριτο πρότυπο της ευρωπαϊκής επιστήμης. Τέχνες υπήρξαν σε όλες τις χώρες, αληθινές επιστήμες όμως μόνο στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν. Μπορούμε να αναλογιστούμε λοιπόν σε ποιο βαθμό επέδρασε η σκέψη των αρχαίων Ελλήνων στη διαμόρφωση της σύγχρονης Ευρώπης.
Πέραν αυτών όμως, είναι και πολλά άλλα που μας επιτρέπουν να ισχυριστούμε ότι η Ευρώπη οφείλει στους αρχαίους Έλληνες μεγάλο μέρος από ό,τι αποτελεί σήμερα την ιδιοτυπία της. Η επινόηση της πολιτικής και αυτής της ειδικής μορφής πολιτεύματος, της δημοκρατίας, και ακόμα η αρχή της πλειοψηφίας, είναι έννοιες που για πρώτη φορά αναδείχτηκαν στην αρχαία Ελλάδα. Εκεί για πρώτη φορά στην ιστορία οι άνθρωποι φαντάστηκαν ότι η εξουσία να αποφασίζουν, και μάλιστα μετά από δημόσια συζήτηση, ανήκει σε ολόκληρη την κοινότητα και όχι στο τάδε ή το δείνα θεόπνευστο ον. Αυτή η πολιτική εμπειρία εκφράστηκε με τη γέννηση και την ανάπτυξη ενός πολιτικού στοχασμού. Στον κόσμο των ελληνικών πόλεων γεννήθηκαν η φιλοσοφία και η πολιτική επιστήμη και άρχισαν οι άνθρωποι να στοχάζονται όχι μόνο τη φύση, αλλά επίσης τον άνθρωπο και την κοινωνία. Από αυτόν τον στοχασμό εμπνεύστηκε κατά μέγα μέρος η ευρωπαϊκή σκέψη. Η εκ νέου ανακάλυψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη από την αναγεννησιακή Ευρώπη και την Ευρώπη του Διαφωτισμού άσκησε βαθύτατη επίδραση στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά τη Γαλλική Επανάσταση, οι άνδρες της Συμβατικής Συνέλευσης είχαν τοποθετήσει πάνω από το βήμα, απ’ όπου ονειρεύονταν να ανασυγκροτήσουν την Ευρώπη, τις προτομές των δύο μεγάλων Ελλήνων νομοθετών, του Λυκούργου και του Σόλωνα.
Ακόμα, είναι γνωστή η θέση που είχε η κλασική τέχνη στην εικόνα που έδωσε στον εαυτό της η Ευρώπη στην πάροδο των αιώνων μέχρι και το σήμερα. Σε όλη την έκταση της Ευρώπης ξαναβρίσκουμε τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς τους οποίους επινόησαν οι Έλληνες γλύπτες, το λιτό δωρικό, τον αισθησιακό ιωνικό, τον πληθωρικό κορινθιακό.
Τα έργα που συνέθεσαν τον πέμπτο π.Χ. αιώνα οι μεγάλοι Αθηναίοι τραγικοί, πέρα και πάνω από τους αιώνες, συνεχίζουν να έχουν μεγάλη απήχηση στην καρδιά των σημερινών Ευρωπαίων. Τα έργα αυτά ανακαλούν τους μεγάλους μύθους που θεμελίωσαν τον ελληνικό πολιτισμό, τους ηρωικούς κύκλους δια των οποίων οι ποιητές επιδίωκαν να εκφράσουν μια νέα σχέση με τον κόσμο και τους θεούς. Αυτοί οι θεοί και οι ήρωες δεν χάθηκαν μετά τη μεγάλη ρήξη που ήταν η διάδοση και ο θρίαμβος του Χριστιανισμού στην Ευρώπη. Η τέχνη έμελλε να έχει την επίκληση των ελληνικών μύθων ως μία από τις κύριες πηγές της έμπνευσής της. Και όχι μόνον η ζωγραφική, αλλά επίσης η μουσική, αλλά και ο κινηματογράφος. Η ελληνική μυθολογία έχει τόσο βαθιά σημαδέψει τον ευρωπαϊκό πνευματικό πολιτισμό, ώστε την ξαναβρίσκουμε στην καρδιά των νεώτερων συζητήσεων πάνω στην ψυχαναλυτική διαδικασία κ.ά.
Αυτοί οι τρεις ουσιώδεις όροι, ορίζουν κατά την άποψη διακεκριμένων ιστορικών έναν αληθινό Ευρωπαίο, έναν άνθρωπο στον οποίο μπορεί να κατοικεί μέσα στην πληρότητά του το ευρωπαϊκό πνεύμα.
Θα κλείσουμε το σημείωμά μας με μια αποστροφή του Πωλ Βαλερύ που, κατά τη γνώμη μας, συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω: «Παντού όπου τα ονόματα του Καίσαρα, του Γάιου, του Τραϊανού και του Βιργιλίου, παντού όπου τα ονόματα του Μωυσή και του αποστόλου Παύλου, παντού όπου τα ονόματα του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και του Ευκλείδη έχουν ταυτόχρονα και σημασία και κύρος, εκεί υπάρχει η Ευρώπη. Κάθε φυλή και κάθε γη που διαδοχικά εκρωμαΐσθηκε, εκχριστιανίσθηκε και υπεβλήθη, ως προς τα του πνεύματος, στην πειθαρχία των Ελλήνων είναι απολύτως ευρωπαϊκή».
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές
Αρβελέρ Ε., – Aymard M., (επιμ.), Οι Ερωπαίοι, τ.Α’, Σαββάλας, Αθήνα, 2003
Ράπτης Κ., Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6ο έως τον 18ο αιώνα, τ. Α’, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999
Κανελλόπουλος Π., Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τ.1, ΤΟ ΒΗΜΑ, Αθήνα, 2010
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο
http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
