Είναι κοινός τόπος να πούμε ότι η Ευρώπη ανέκαθεν υπήρξε πρωτοπόρα σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας και διανόησης. Η δημοκρατία που κάνει τον πολίτη πρωταγωνιστή και αποδέκτη της καθημερινής δράσης μέσα στο κοινωνικό σύνολο, στην Ευρώπη εφευρέθηκε. Η φιλοσοφία που πασχίζει να διακρίνει το σκοπό και το δρόμο του ανθρώπου στη ζωή, στην Ευρώπη γεννήθηκε. Οι οικονομικές θεωρίες που υποσχέθηκαν την ευημερία των πολιτών, στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν. Τα άνθη του καλού, οι ιδέες και οι ηθικές αξίες που ανέβασαν τον άνθρωπο στο ανώτερο βάθρο, που εμείς οι Έλληνες καλώς κατανοούμε ως «ανθρωπιά», εδώ στην Ευρώπη ξεφύτρωσαν. Τι συνέβη λοιπόν και σήμερα όλα αυτά που χαρακτήρισαν την Ευρώπη τα προηγούμενα χρόνια έχουν αντιστραφεί; Σήμερα η ευημερία των πολιτών θεωρείται κόστος που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα, η ισοπολιτεία κατηγορείται ότι βάζει εμπόδια στην ατομική πρωτοβουλία, η κοινωνική δικαιοσύνη διασύρεται ως ξεπερασμένη και η δημοκρατία ως αντιοικονομική. Γιατί σήμερα η Ευρώπη με έπαρση απαρνείται την προηγούμενη πορεία της και επιδιώκει τη ρήξη με ό,τι χαρακτήριζε την πορεία αυτή; Ποιος είναι ο νέος δρόμος που θέλει να πορευτεί; Υπάρχει άραγε χαραγμένη η νέα πορεία; Έχει αποφασίσει τι θέλει να βάλει στη θέση των προηγούμενων αξιών που τώρα απορρίπτει; Ποιό είναι το νέο Ευρωπαϊκό Παράδειγμα1; Ενώ λοιπόν είναι σαφές ότι η Ευρώπη έχει αποφασίσει να αφήσει πίσω τις αξίες που χαρακτήριζαν τις παλιές της εποχές, μέχρι και την αλλαγή του αιώνα, δεν έχει κάμει σαφές με τι θα τις αντικαταστήσει. Αυτό πάντως που έχει γίνει φανερό είναι ότι η Ευρώπη θέλει από δω και πέρα να ζει με όλο και λιγότερους από τους πολίτες της! Βλέπουμε και έχομε συνειδητοποιήσει πλέον ότι, αντίθετα με το παρελθόν, αποκλείει όλο και περισσότερες ομάδες πληθυσμού και μάλιστα η ικανότητα αυτή του αποκλεισμού αξιολογείται ως επιτυχία του συστήματος. Είναι γνωστό από τη σκληρή εμπειρία μας ότι προνομιακά θύματα της «επιτυχίας» αυτής του συστήματος είναι οι νέοι.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε παλιότερες εποχές, εκεί περί τα μέσα του 20ου αιώνα, οπότε το σύστημα επεδίωκε την ενσωμάτωση, κατά το δυνατόν, όλων των τμημάτων της κοινωνίας, οι νέοι κατήγγειλαν την αλλοτρίωση μέσω της κοινωνικής ενσωμάτωσης, ενώ σήμερα βρίσκονται στην ανάγκη να καταγγείλουν τον πολλαπλό αποκλεισμό τους από την κοινωνία και από την ίδια τη ζωή. Οι δυσάρεστες και δυσοίωνες αυτές διαπιστώσεις είναι απότοκα της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη, ο οποίος έχει κάμει σημαία του τα ερείπια που άφησε η πολιτική της Θάτσερ. Αντίθετα η Αμερική, παρά το ότι γέννησε τον νεοφιλελευθερισμό, τον ξεπέρασε μετά την πικρή εμπειρία της διακυβέρνησης Ρήγκαν και επειδή άλλωστε άντλησε διδάγματα από την κρίση του 1929 και την αντιμετώπισή της. Έτσι, αντίθετα προς την Ευρώπη, τη νέα κρίση που ξέσπασε το 2008, δεν την αντιμετωπίζει με πολιτική ύφεσης και περιστολής, αλλά με τόνωση των εισοδημάτων και της ζήτησης, δηλαδή εν τέλει της αγοράς. Προνομιακά λοιπόν θύματα οι νέοι, αλλά όχι μόνον αυτοί. Μεγάλες ομάδες πολιτών βγαίνουν στο περιθώριο και αποξενώνονται από τον σύγχρονο κόσμο, ο οποίος πλέον χειραγωγείται και εξουσιάζεται από τους κύκλους του μεγάλου χρήματος. Του χρήματος, που όπως είδαμε στο προηγούμενο σημείωμα, αλλάζει χαρακτηριστικά. Τι κάνει η Ευρώπη μπροστά σ’ αυτό; Τι προτάσσει σαν αξία και ζητούμενο; Ποια είναι η θέση που επιφυλάσσει για τους πολίτες της;
Αυτά τα ερωτήματα θα απασχολήσουν το επόμενο σημείωμα. Όμως, ένα άλλο χαρακτηριστικό του νέου ευρωπαϊκού παραδείγματος είναι η αναβίωση της ευρωπαϊκής επιθετικότητας και του, συγκαλυμμένου έστω, ευρωπαϊκού επεκτατισμού. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η αποικιακή επεκτατική πολιτική πρόσφερε στα ευρωπαϊκά μητροπολιτικά κέντρα συμπλήρωμα και διέξοδο στη συρρικνωτική οικονομική πολιτική που ακολουθούσαν και στην κοινωνική καταστολή που εφάρμοζαν. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εκούσα άκουσα, η Ευρώπη παρεχώρησε την ανεξαρτησία στις πρώην αποικίες της. Η «αποαποικιοποίηση» αυτή σηματοδότησε την εμφάνιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού παραδείγματος, το οποίο τώρα, σιγά – σιγά, αποχαιρετούμε! Η Ευρώπη σήμερα βιώνει μια φάση παρακμής. Παρά την αναμφισβήτητα νοσηρή κατάσταση, σημειώνεται μια χαρακτηριστική αδράνεια τόσο από τις ευρωπαϊκές ελίτ όσο και τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Στο κλίμα αυτό, κατά το ανάλογο του 19ου αιώνα, η Ευρώπη δείχνει και πάλι να προσελκύεται σε αντισταθμιστικές περιπέτειες επεκτατισμού στο εξωτερικό της. Στις κινήσεις αυτές ηγείται η Γερμανία, η οποία μετά την επανένωσή της και τη συσσώρευση τεράστιου πλούτου αισθάνεται και πάλι επικίνδυνα ισχυρή, και η Γαλλία, η οποία ενίοτε ενθυμείται το αυτοκρατορικό της παρελθόν. Πρώτο θύμα του Γερμανικού οικονομικού επεκτατισμού στην ανατολική Ευρώπη υπήρξε η διαμελισθείσα Γιουγκοσλαβία και το πιο πρόσφατο είναι η Ουκρανία. Βέβαια, εν τω μεταξύ, εμφάνιση της ευρωπαϊκής κινητικότητας έχομε στη Λιβύη, στο Μάλι, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στη Συρία και αλλού. Όπως είναι κατανοητό, η ευρωπαϊκή αυτή κινητικότητα εκτός από τη δυστυχία που προξένησε, δημιούργησε και μια άνευ προηγουμένου κινητικότητα προσφύγων, τους οποίους, ζωντανούς ή πνιγμένους, περιμαζεύουμε κάθε μέρα από τα παράλιά μας.
Το ενδιαφέρον και παράδοξο είναι ότι η επεκτατική αυτή πολιτική της Ευρώπης σημειώνεται την ίδια στιγμή που η Αμερική του Ομπάμα συνδυάζει την πολιτική αποκλιμάκωσης των εκτός συνόρων επιχειρήσεων με την πολιτική αναθέρμανσης της οικονομίας της Αμερικής. Φοβάμαι ότι με τέτοιες προδιαγραφές, το νέο Ευρωπαϊκό Παράδειγμα δεν προοιωνίζεται ημέρες ευημερίας και ευτυχίας για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
(1) Κατά τον Τόμας Κουν με τον όρο παράδειγμα υπονοείται “το σύνολο των πεποιθήσεων, των αναγνωρισμένων αξιών και των τεχνικών που ασπάζονται τα μέλη μιας δεδομένης ομάδας”.
(*) Δρ. Μηχανικός τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ
Αναφορές
Κ. Βεργόπουλος, ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ, η χαμένη γενιά, Ελλάδα-Ευρώπη, εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα, 2014 Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
