» Άνθρωπος – φύση, παιδεία – πολιτισµός
Ο άνθρωπος µε τις αισθήσεις του, την εµπειρία του, τη νόησή του, τον στοχασµό του και τη συνείδησή του αντιλαµβάνεται το «είναι» και το «γίγνεσθαι», αλλά και τις µεταβολές τους, πορευόµενος σ’ έναν κόσµο, που επιθυµεί να κατανοήσει, να ερµηνεύσει ή και να αλλάξει.
Με αυτή τη συλλογιστική η επιστήµη ερµηνεύει τη γένεση, την ύπαρξη και τη µεταβολή του κόσµου, αποκαλύπτοντας τα µυστικά του. Η τεχνολογία τον τροπο-ποιεί για να προσαρµοστεί στις ανθρώπινες επιθυµίες και απαιτήσεις, ενώ η οικο-περιβαλλοντική σπουδή µελετά τις σχέσεις ανάµεσα στους ζωντανούς οργανι-σµούς και στο ολιστικό τους περιβάλλον, και µάλιστα, σήµερα, που οι ανθρωπογε-νείς δραστηριότητες -αποδεδειγµένα πλέον- υπονοµεύουν την ισορροπία της φύσης, υπερκαταναλώνοντας -αλόγιστα- και τα τελευταία αποθέµατα των πόρων της (1,2,5).
Στη διάρκεια όµως ετούτης της ανθρωπογενούς παρέµβασης, αποκαλύπτεται το «υπαρξιακό αδιέξοδο» της υπερκαταναλωτικής ανθρώπινης παρουσίας.
Συγκεκριµένα, ο χρόνος -ως ιστορική, επιστηµονική και βιωµατική έννοια- φθείρει και εξαφανίζει την όποια εφήµερη ζωντανή ύπαρξη. Μέσα στο φθοροποιό αυτό τοπίο, η ανθρώπινη ύπαρξη, κυρίαρχη, αλλά στο βάθος αδύναµη και φοβισµένη, αναζητά όχι µόνο γνώση, αλλά και αγάπη, θαλπωρή, σιγουριά, ασφάλεια και επικοινωνία στον περιβάλλοντα χώρο της.
Παρακάµπτοντας, όµως, το υπαρξιακό αυτό αδιέξοδο, πορευόµαστε στη «γήινη λογική» της ριζοσπαστικής «βαθιάς οικολογίας», η οποία βεβαιώνει, ορθολογικά, ότι για οτιδήποτε και για τα πάντα η φύση ξέρει καλύτερα. Και ακόµη θεωρεί δεοντολογικά ότι το µόνο που µπορούµε να επιδιώξουµε ως επιστήµονες, ερευνητές, εκπαιδευτικοί, καλλιτέχνες, τεχνικοί, επιχειρηµατίες, παραγωγοί, καταναλωτές και πολίτες είναι να µιµηθούµε τη λογική της φύσης, συνετά όµως και δηµιουργικά.
Μπροστά σ’ αυτές τις προθέσεις, προβλέψεις και επιδιώξεις για τις σχέσεις ανθρώπου-φύσης και επιστήµης, το περιβάλλον, µε την αξεχώριστη ανθρωπογενή του σύσταση και δυναµική, παραµένει ό,τι µοναδικότερο και πολυτιµότερο διατηρούµε, αφού απ’ αυτό εξαρτάται η επιβίωσή µας.
Όµως, πέρα από τις σοβαρές απειλές της οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη µας, όπως είναι το φαινόµενο του θερµοκηπίου, η κλιµατική αλλαγή, η µείωση της προστατευτικής στοιβάδας του όζοντος, η όξινη βροχή, η µείωση της βιοποικιλότητας και άλλες επιπτώσεις, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουµε και άλλες σοβαρές απειλές που µαστίζουν τον πλανήτη µας, όπως η οικονοµική ανέχεια, η ανεργία, η πείνα, η αρρώστια, η βία, ο ρατσισµός, τα ναρκωτικά, το AIDS ή και η ίδια η κοινωνική, οικονοµική, πολιτισµική και συναισθηµατική απανθρωποποίηση, αλλοτρίωση, αποξένωση και περιθωριοποίηση (3).
Ωστόσο, Άνθρωπος-Φύση και Περιβάλλον συνιστούν το σύνολο των οικοσυστηµάτων που φύονται και διαπλάσσονται στον πλανήτη µας.
Στις οικοσυστηµικές όµως µορφές της περιβάλλουσας ανθρωπογενούς φύσης, συναντώνται, και συνήθως συγκρούονται, η «ανθρώπινη συνείδηση» από τη µια πλευρά και το «οφελιµιστικό και κερδώον πρόσωπο» της από την άλλη.
Η σύγκρουση αυτή ανάµεσα στο ατοµικό -ανθρώπινο- συµφέρον και στο συλλογικό συµφέρον, δηλαδή στο κοινωνικό, και όπως αυτό προσδιορίζεται από την οικολογική συνείδηση, είναι ιδιαιτέρως αισθητή και έντονη, στις µέρες µας, κυρίως, µεταξύ των όποιων πολιτικών και διοικητικών οργάνων, υπηρεσιών, εταιρειών, επιχειρηµατιών ή και απλών πολιτών, αφού το περιβάλλον και η φύση εκλαµβάνονται ως χώροι καταναλωτικής ευδαιµονίας και ανάλωσης ιδεών, προτύπων και αγαθών, που προορίζονται να καλύψουν τις ανάγκες και επιθυµίες, τις οποίες «κατασκευάζει» η διαφήµιση και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης.
Στόχος των προϊόντων που παράγονται και καταναλώνονται, µ’ αυτόν τον τρόπο, είναι να προσεγγίσουν την καλούµενη -αν και άπιαστη για πολλούς- «ανθρώπινη ευτυχία», παρόλες τις αισιόδοξες προβλέψεις για βιώσιµη -κοινωνικά, οικονοµικά και περιβαλλοντικά- κοινωνία (2).
Έτσι, σήµερα, πάλι, η δυστυχώς, ακόµη, πολύπαθη παιδεία και ειδικότερα η περιβαλλοντική αγωγή και παιδεία καλείται να υπερασπίσει, να διαφυλάξει και να διατηρήσει το περιβάλλον, τη φύση και τους πόρους της, µέσα από συγκεκριµένα βιωµατικά σχολικά προγράµµατα, που συνδέουν το σχολείο µε τη φύση, την κοινωνία και τον πολιτισµό, απαλλαγµένα όµως από τις µονοδιάστατες παθητικές και νοησιαρχικές µεθόδους διδασκαλίας (1,2).
Γι’ αυτό και η Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση για να λειτουργεί αποτελεσµατικά χρειάζεται να σχεδιάζεται, να οργανώνεται και να εφαρµόζεται µόνο µέσω βιωµατικών, διερευνητικών και διεπιστηµονικών µορφών παιδαγω-γικής δράσης, που επιδιώκουν να διαµορφώσουν φιλοπεριβαλλοντικές αντιλήψεις, στάσεις, αντιστάσεις και συµπεριφορές στην ελληνική και πλανητική κοινωνία (3).
Οι διδακτικές αυτές δράσεις οικο-περιβαλλοντικής ενηµέρωσης, συνειδητο-ποίησης, ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης, όταν είναι ολοκληρωµένες (οργανωτικά και λειτουργικά), µπορούν να επηρεάσουν βαθιά τις αντιλήψεις, στάσεις και συµπεριφορές των αυριανών πολιτών, κάνοντας, έτσι, πραγµατικότητα, τα οράµατα της βιώσιµης ανάπτυξης, εναρµονίζοντας και συµβιβάζοντας -ιστορικά- τους χώρους του περιβάλλοντος, της οικονοµίας, της κοινωνίας και της παιδείας (3,4,5).
Περιβάλλον, όµως, Παιδεία, Επιστήµη, Αισθητική, Τέχνη και Πολιτισµός, είναι και πάθος, βάθος και έρωτας για ό,τι είναι αντιληπτό, νοητό, υπαρκτό, ανύπαρκτο, άψυχο, έµψυχο, χρήσιµο, άχρηστο, όµορφο, άσχηµο, καλό ή κακό που νοείται, αισθητοποιείται, βιώνεται και οικοδοµείται στη συνείδησή µας.
Γι’ αυτό και χρειάζεται να αγωνιούµε, αναζητώντας, ανακαλύπτοντας, αποκα-λύπτοντας και πασχίζοντας επίµονα, επίµοχθα και βασανιστικά, για να µαθαίνουµε, βιώνοντας µε νόηµα, ουσία και σηµασία, το κάλλος το εφήµερο, τη φευγαλέα την οµορφιά, αλλά και την άνυδρη κόλαση της πικρής γεύσης των καρπών.
*Ο ∆ρ. Αρτέµης Αθανασάκης,
M.Sc., M.Ed.
είναι καθηγητής Φυσικών
& Περιβαλλοντικών Επιστηµών
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Οικο-Περιβαλλοντική Παιδαγωγική. ΧΡ. ∆ΑΡ∆ΑΝΟΣ, Αθήνα 1996.
2. Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή σε όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης. ΧΡ. ∆ΑΡ∆ΑΝΟΣ, Αθήνα 2004.
3. Αθανασάκης Α., Η Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστηµα. ΧΡ. ∆ΑΡ∆ΑΝΟΣ, Αθήνα 2010.
4. Παύλος Γ., Τοπίο µυστικό: Γνώση του πάθους και του βάθους. ΤΑΜΙΕΙΟΝ ΘΡΑΚΗΣ – ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ, Αθήνα 2004.
5. O.E.C.D., Towards Sustainable Development. OECD Rome Conference Proceedings, OECD, Paris 2000.
