Η ιστορία της τεχνολογίας είναι η ιστορία της επινόησης εργαλείων, συστηµάτων και τεχνικών για την εξυπηρέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και αναγκών. Είναι παρόµοια µε άλλες πτυχές της ιστορίας της ανθρωπότητας, µόνο που η ευρύτητα της γνώσης της τεχνολογίας της είναι ευρύτερη από την αντίστοιχη της επιστήµης.
Θεωρώντας τις υδρο-τεχνολογίες του σήµερα και του µέλλοντος πρέπει πρώτα από όλα να αναφερθούµε στην ιστορία τους, που άλλαξε και βελτίωσε τον τρόπο µε τον οποίον οι άνθρωποι ζούσαν. Για τις τεχνολογίες του µέλλοντος πρέπει πρώτα από όλα να αναφερθούµε στην ιστορία των τεχνολογιών, όπως αυτές των υδατικών πόρων. Γενικά οι Μινωήτες και οι περισσότεροι µετέπειτα αρχαίοι Έλληνες, επέλεγαν να κατοικούν σε ξηρικές περιοχές. Οι ακριβείς λόγοι για αυτό δεν είναι ξεκάθαροι, αλλά µπορούµε να υποθέσουµε ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το ξηρό περιβάλλον ως πιο ευχάριστο, προστατευµένο, ασφαλές ή/και υγιεινό. Επίσης αυτή η επιλογή της τοποθεσίας προσέφερε καλή προστασία από πληµµύρες και ασθένειες, που σχετίζονται µε τους υδατικούς πόρους (Koutsoyiannis et al., 2008) Αντίθετα,
άλλοι πρώιµοι προϊστορικοί πολιτισµοί ήκµασαν σε πεδιάδες συνήθως σε παραποτάµιες περιοχές, όπου η διαθεσιµότητα νερού ήταν ικανοποιητική ακόµη και για γεωργική ανάπτυξη (π.x. Μεσοποτάµιοι, Αιγύπτιοι, Ινδοί, Κινέζοι και άλλοι πολιτισµοί).
Στην Κρήτη, οι Μινωίτες αναπτύχθηκαν κυρίως σε ανατολικές περιοχές, µε µειωµένη διαθεσιµότητα νερού. Από την προϊστορική εποχή οι βασικές µέθοδοι ανάπτυξης της διαθεσιµότητας νερών, ήταν η συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού και η άντληση υπόγειων νερών. Αυτές οι επαναστατικές εφευρέσεις πρωτο-αναπτύχθηκαν πριν από την Μινωική εποχή, την Νεολιθική εποχή (ca 7.000 – 3.200 π.Χ.) και όπως είναι προφανές
τα πρώτα έργα δηµιουργήθηκαν χειρωνακτικά. Αυτές οι τεχνολογίες νερού επέτρεψε στην ανθρωπότητα να µετοικήσει σε µεγαλύτερες αποστάσεις από φυσικές πηγές νερού και ακόµα σηµαντικότερο, να καλλιεργεί µεγαλύτερες εκτάσεις γης. Πιθανότατα αυτές οι πρώτες τεχνολογίες υδατικών πόρων θεωρούνται οι πιο καινοτόµες από µια µεγάλη λίστα, που επακολούθησε. Στην Μινωική εποχή µε πολύ µειωµένους υδατικούς πόρους, ακόµη και υπόγειους υδροφορείς σε µικρό βάθος, η πιο προσιτή τεχνολογία ήταν η συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η Φαιστός, όπου η υδροδότηση της γινόταν µε τη συλλογή βρόχινου νερού, που αποτελούσε παράδοση χιλιετιών στην Κρήτη και σε άλλες χώρες της Μεσογείου (Εικ. 1α).
Το σύστηµα ύδρευσης του ανακτόρου της Φαιστού αποτελούνταν:
(α) Από µια ανοιχτή αυλή ειδικής κατασκευής, µε αυλακώσεις,
για τη συλλογή των οµβρίων υδάτων. Από εκεί εκτρέπονταν σε δεξαµενές, που βρισκόταν στη δυτική πλευρά της αυλής. Και (β) από ειδικές δεξαµενές µε φίλτρο χοντρής άµµου, που χρησιµοποιούταν για τον καθαρισµό του νερού, πριν την αποθήκευσή του (Αγγελάκης, 2024). Άλλες παρόµοιες πρακτικές εφαρµόστηκαν στους οικισµούς Χαµέζι και Φούρνου Κορυφή του νοµού Λασιθίου.
Επίσης την Μινωική εποχή σε περιοχές µε υπόγειους υδροφορείς, σε µικρό σχετικά βάθος, όπως στην Ζάκρο και στις πόλεις Παλαίκαστρο, Ίτανος ή
Ερηµούπολης Σητείας και Κοµµός νότια του νοµού Ηρακλείου, η τεχνολογία ανόρυξης και άντλησης νερού από πηγάδια φαίνεται να αναπτύχθηκε σηµαντικά την περίοδο της ίδρυσης των (Εικ. 1β). Την εποχή αυτή η χρήση πηγαδιών, ήταν εκτεταµένη κυρίως στην ανατολική Κρήτη, εξαιτίας των περιορισµένων επιφανειακών υδατικών πόρων. Το σύνηθες βάθος των πρώτων πηγαδιών ήταν 12,5 m και η διάµετρος τους 1,0 m. (α) (β)
Εικόνα 1. Μινωικές υδρο-τεχνολογίες: (α) Ανοιχτή αυλή στην Μινωική φαιστό και (β) πηγάδι στο Μινωικό Παλαικάστρο της Ανατολικής Κρήτης.
Τέλος, την Μινωική εποχή αναφέρεται ότι αναπτύχθηκε η κατασκευή των
πρώτων φραγµάτων, όπως αυτά στις Χοιρόµαντρες, στην Ψείρα Μόχλου και στα Γουρνιά του νοµού Λασιθίου. Αυτά συνήθως ήταν µικρού µεγέθους,
κατασκευάζονταν από πέτρες και χωµάτινα και συνήθως συνδύαζαν την συλλογή και αποθήκευση νερού µε την προστασία γεωργικών εδαφών από διάβρωση τους (Angelakis et al., 2024).
Αργότερα, τους ιστορικούς χρόνους, κατά την Κλασική περίοδο ο Αλκµαίων ο Κροτωνιάτης, µεγάλος Προσωκρατικός φιλόσοφος (άνθηση περίπου το 470 π.Χ.), ήταν ο πρώτος «γιατρός» που δήλωσε ότι η ποιότητα του νερού επηρεάζει την υγεία των ανθρώπων. Επιπλέον ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης (ca 460-370 π.Χ.), διεξήγαγε αρκετές πειραµατικές
εργασίες σχετικές µε τον καθαρισµό του νερού, επειδή η ποιότητά του απείχε πολύ από τον επιθυµητό βαθµό καθαρότητας, που ο ίδιος πιθανόν θα ήθελε.
Έτσι, κατ’ αρχή σχεδίασε µία µεµβράνη από ύφασµα (το φίλτρο νερού του Ιπποκράτη), µέσα από την οποία περνούσε νερό, που είχε βράσει προηγοµένως, πριν καταναλωθεί. Επίσης η πραγµατεία του Ιπποκράτη περί αέρων, υδάτων, τόπων (περίπου το 400 π.Χ.), αναφέρεται εκτενώς µε διαφορετικές πηγές νερού, την ποιότητα του νερού των και σε επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπων. ∆ιαπιστώνεται από αυτήν, ότι ο Ιπποκράτης ως βασική µέθοδο για την έρευνα του χρησιµοποιεί την παρατήρηση. Άλλες Ιπποκρατικές πραγµατείες, που γράφτηκαν κυρίως την ίδια εποχή, περιέχουν σχόλια για την επίδραση του νερού στην υγεία των ανθρώπων.
Την ίδια περίοδο ο Ιππόδαµος ο Μιλήσιος (ca 498-408 π.Χ.), αρχαίος Έλληνας αρχιτέκτονας, πολεοδόµος, φυσικός, µαθηµατικός, µετεωρολόγος και φιλόσοφος, θεωρούµενος και ως ο «πατέρας της πολεοδοµίας» , εισήγαγε το Ιπποδάµειο σύστηµα στον πολεοδοµικό σχεδιασµό. Αυτό αποτελεί µια σηµαντική καινοτοµία, η οποία αργότερα, κατά την Ελληνιστική περίοδο και µέχρι τη σύγχρονη εποχή, επηρέασε σηµαντικά τα αστικά συστήµατα ύδρευσης (Zarkadoulas et al., 2012). Ο Αριστοτέλης (384- 328 π.Χ.) αναφέρει ότι ο Ιππόδαµος: «….πρώτος των µη πολιτευοµένων επεχείρησε να είπη τι περί της αρίστης πολιτείας, διαιρέσας την µυρίανδρον τω πλήθει πόλιν εις τρία µέρη, ήτοι το περιλαµβάνον τους τεχνίτας, το τους γεωργούς και το προπολεµούν και τα όπλα έχον. Την χώραν εις την ιεράν, την δηµοσίαν και την ιδίαν…» (Zarkadoulas et al., 2012). Την εποχή αυτή στην Αθήνα το Λύκειο ή η Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη (355-328 π.Χ.), που δάσκαλοι και µαθητές έκαναν βόλτα, αναπτύχθηκε µεταξύ άλλων και η ιδέα της αφαλάτωσης.
Η τεχνολογία αυτή ανάγεται στους αρχαίους Έλληνες ναυτικούς, που την εφάρµοζαν κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα µε την εξάτµιση του θαλασσινού νερού, που πρώτος είχε περιγράψει
ο Αριστοτέλης µετά από εκτέλεση σχετικής πειραµατικής εργασίας. Επιπλέον ανακάλυψε την αρχή της διατήρησης της µάζας στον υδρολογικό κύκλο και ότι το νερό ανακυκλώνεται και πληθώρα άλλων (Koutsoyiannis et al., 2008). Αργότερα µετά τους την Κλασική και την Ελληνιστική περίοδο, την Ρωµαίική και την 1η Βυζαντινή περίοδο (ca 330 µ.Χ.-610 µ.Χ.), δεν αναπτύχθηκαν τόσο νέες υδρο-τεχνολογίες, αλλά επεκτάθηκε κυρίως το µέγεθος τους, εξαιτίας της περαιτέρω ανάπτυξης των ανθρωπίνων αναγκών Σήµερα, εξειδικευµένα, προηγµένα και ψηφιοποιηµένα δίκτυα µεταφέρουν στο σπίτι µας το “ελιξίριο της ζωής”, ενώ ταυτόχρονα σύγχρονες επίσης ψηφιοποιηµένες τεχνολογίες εφαρµόζονται για τη διανοµή ακόµη και µη συµβατικών υδατικών πόρων, στα πιο δύσβατα σηµεία του πλανήτη. Ιδιαίτερα το δίκτυο ύδρευσης παρακολουθείται σε 24ωρη βάση από σύστηµα τηλελέγχου – τηλεχειρισµού, για την συνεχή παρακολούθηση και καταγραφή της λειτουργίας του. Η τεχνολογία των υδατικών πόρων τρέχει τάχιστα, χωρίς να αποκόβεται από το παρελθόν, αλλά δυστυχώς αρκετοί αδυνατούν να την παρακολουθούν, µε αποτέλεσµα πολλές φορές να αµφιβάλουν για την ιστορία των επιτεύγµατα τους.
*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιµο µέλος και διακεκριµένος fellow
της Παγκόσµιας Εταιρείας Νερού (IWA).
