Είμαστε οι προσωρινοί ένοικοι ενός εύθραυστου οικοσυστήματος πάνω σε μια αμελητέα κουκίδα στο σύμπαν και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για την τύχη να συμμετέχουμε στο απίθανο γεγονός της ζωής. Η τωρινή πορεία μας είναι ο ορισμός της ύβρεως.
Ζούμε σε ένα μικρό βράχο που ανήκει σε ένα γαλαξία με εκατό δισεκατομμύρια άστρα. Αυτός ο γαλαξίας είναι ένας από τους εκατό δισεκατομμύρια άλλους στο σύμπαν.
Μια μικρή απόκλιση στη βαρύτητα ή στις πυρηνικές δυνάμεις των ατόμων ή στη μάζα και ενέργεια του σύμπαντος αρκούσε για να μην υπάρξουν ποτέ σύμπαν, πλανήτες, γη και ζωή. Οι μακρινοί πρόγονοί μας επινόησαν μύθους για να ερμηνεύσουν το σύμπαν. Σήμερα γνωρίζουμε μεγάλο μέρος της πραγματικότητας χωρίς την ανάγκη μύθων.
Δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος αλλά ένα εξαιρετικά απίθανο κοσμικό γεγονός με προσδόκιμο ζωής ίσο με είκοσι δισεκατομμυριοστά της ζωής της γης. Πρόσφατα ένα σχεδόν αόρατο συνονθύλευμα γενετικού υλικού με το εντυπωσιακό όνομα SARS-CoV-2 μας θύμισε πόσο ευάλωτοι και μικροί είμαστε. Κι όμως καταστρέφουμε το κλίμα και τη βιοποικιλότητα και μεταβάλλουμε τη βιόσφαιρα με την αλαζονεία ιδιοκτήτη της γης μέσω της λεγόμενης αέναης οικονομικής ανάπτυξης, που είναι το κεντρικό δόγμα του νεοφιλελευθερισμού.
Η πλειοψηφία της ζωής στηρίζεται πάνω σε μια πολύ λεπτή και ευάλωτη επιδερμίδα από μερικά εκατοστά γόνιμης γης, μερικές εκατοντάδες μέτρα ατμόσφαιρας, και γύρω στα 200 – 1000 μέτρα ωκεανών. Η αέναη μεγέθυνση της οικονομίας είναι αδύνατη σε έναν πεπερασμένο βράχο, ακριβώς επειδή είναι πεπερασμένος.
Ακολουθούν μερικά τελείως ενδεικτικά αποτελέσματα της οικονομικής ανάπτυξης. Κατά τον ΟΗΕ ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση στις προσεχείς δεκαετίες. Από προσομοιώσεις κλιματικών μοντέλων που έχω πραγματοποιήσει με τους συνεργάτες μου καθηγητές Βασίλη Κουικόγλου, Βαγγέλη Γρηγορούδη και Φώτη Κανέλο, γνωρίζουμε ότι η παρούσα άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του κλίματος, που τώρα βρίσκεται στον 1,1o C, θα ξεπεράσει τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού του 1,5o C, και θα φτάσει τους 3oC σε λίγες δεκαετίες, αν δεν ληφθούν άκρως δραστικά μέτρα. Μεταβάλλουμε το κλίμα 100 φορές ταχύτερα απ’ ό,τι εκείνο άλλαζε στην τελευταία περίοδο παγετώνων. Από το 1990, κατά τον ΟΗΕ, έχουν χαθεί 420,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασών δηλαδή 3,2 Ελλάδες, ενώ κατά το National Geographic ελευθερώνουμε στους ωκεανούς 8 εκατομμύρια τόνους πλαστικών ετησίως πολλά από τα οποία τα τρώμε καταναλώνοντας ψάρια.
Το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο δίνει σε κάποιους την αίσθηση παντοδυναμίας, αλλά τα επιστημονικά δεδομένα για την κατάσταση του πλανήτη δείχνουν ότι η παντοδυναμία αυτή τελειώνει.
Είμαστε οι προσωρινοί ένοικοι ενός εύθραυστου οικοσυστήματος πάνω σε μια αμελητέα κουκίδα στο σύμπαν και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για την τύχη να συμμετέχουμε στο απίθανο γεγονός της ζωής. Η τωρινή πορεία μας είναι ο ορισμός της ύβρεως.
Είναι άμεση ανάγκη να χτίσουμε μια οικονομία που θα φροντίζει τους αδύνατους και δεν θα καταστρέφει τη φύση. Ήδη γίνονται συζητήσεις για την κυκλική οικονομία η οποία θα ελαχιστοποιεί τη χρήση πρώτων υλών και θα μεγιστοποιεί την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση. Η πραγματικότητα όμως είναι ψυχρή. Ζούμε με την κατανάλωση για την κατανάλωση. Ένα τεράστιο πλαστικό ποτήρι μιας χρήσης για έναν καφέ με καπάκι και καλαμάκι που καταλήγει τελικά στη θάλασσα, ένας δίσκος από αλουμίνιο σε πλαστική τσάντα με έτοιμο φαγητό, μια πλαστική φιάλη με νερό που κι αυτή βρίσκει τον δρόμο της κάπου έξω, ένα καταπατημένο δάσος που γίνεται παράνομος και ύστερα νόμιμος οικισμός, μια περιοχή υψηλής βιοποικιλότητας που παραδίδεται στις εξορύξεις, ένα αρχαίο δάσος που μετατρέπεται σε χαρτομάζα υψηλής ποιότητας, η έλλειψη σεβασμού της ζωής των ζώων και των φυτών—όλα δείχνουν ότι κάτι πηγαίνει στραβά. Η κατανάλωση γεννάει την κατανάλωση. Δεν ικανοποιεί ποτέ.
Η Νέα Ζηλανδία και η Δανία έχουν εγκαταλείψει τις νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων και πολλές τράπεζες έχουν πάψει να χρηματοδοτούν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Στις 27 Ιανουαρίου ο Πρόεδρος Μπάιντεν υπέγραψε διαταγή παύσης νέων εξορύξεων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ομοσπονδιακά εδάφη. Ταυτόχρονα έδωσε οδηγία στην κυβέρνησή του να έχει μέχρι το 2030 θέσει σε καθεστώς πλήρους προστασίας το 30% της γης και των παράκτιων υδάτων. Ο Πρόεδρος μίλησε για την κλιματική “υπαρξιακή απειλή” και διέταξε άμεση επανεξέταση όλων των υπαρχουσών αδειών εξορύξεων. Η Ελληνική Κυβέρνηση ακολουθεί αντίθετο δρόμο προβάλλοντας ευτελείς δικαιολογίες περί “μεταβατικών καυσίμων”. Η Ιστορία δεν θα είναι επιεικής με τη μυωπική πολιτική της.
Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, το 30% της επιφάνειας της γης και των ωκεανών πρέπει να τεθεί εκτός ανάπτυξης μέχρι το 2030 και να αυξηθεί στο 50% μέχρι το 2050, για να διασωθεί μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας. Η ΕΕ δείχνει πρόθυμη να υιοθετήσει αυτό τον στόχο. Ο χρόνος θα δείξει πόσο ειλικρινής είναι.
Είναι καιρός να αντιληφθούμε ότι βαδίζουμε στον δρόμο ακύρωσης της εξαιρετικής τύχης να ζούμε στη γη και ότι ο άκρατος οικονομικός νεοφιλελευθερισμός βλάπτει την ίδια τη φύση και τη ζωή.
Γιατί σε ένα θέμα όπως το παραπάνω, που μας αφορά όλους, δεν αναπτύσσονται διάλογος και δράσεις περιβαλλοντικού χαρακτήρα;
Γιατί τα περιμένουμε όλα από τους άλλους;
Η εντοπιότητα που είναι;