Γράφει ο
ΠΕΤΡΟΣ ΠANHΓΥΡΑΚΗΣ, δάσκαλος
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΕΡΟΣ B’
Πώς λειτουργούσαν οι φάμπρικες στα Νεροπαϊδόχωρα Η διαδικασία παραγωγής λαδιού από τις ελιές είναι σίγουρα από τις πιο παλιές τεχνικές που γνώριζε ο άνθρωπος μέσα στην Ιστορία. Αξίζει να περιγράψουμε πως λειτουργούσε κάθε μία φάμπρικα απ’ αυτές που λειτούργησαν στον 20ο αιώνα στα Νεροπαϊδόχωρα. Οι ελιές, χαμολιές ή ραβδιστές που μαζεύονταν πήγαιναν κάθε βράδυ στο σπίτι φορτωμένες, γομάρια, στον γάιδαρο ή στο μουλάρι. Αποθηκεύονταν σε μια γωνιά στο σπίτι ή μέσα στο πατητήρι, γιατί ο θεός ξέρει πότε θα ‘ρθει η σειρά τους να αλεστούνε.
Όταν έπαιρναν τη σειρά τους από τη φάμπρικα για να αλεστούν πήγαιναν οι αλετριβιδιάρηδες, σάκιαζαν τις ελιές σε μεγάλα τρίριγα σακιά και τις πήγαιναν με την πλάτη στη φάμπρικα. Στη συνέχεια τις έριχναν είτε απευθείας στη «στρώση» είτε τις ανέβαζαν σε ένα πατάρι από μια μόνιμη γερή σκάλα και τις έβαζαν στην «κοφινίδα» για να πέφτουν λίγες – λίγες στη «στρώση» για να αλεστούν με τις μυλόπετρες. Οι μυλόπετρες, δύο μεγάλες και μια μικρή, ή δύο μικρές και δύο μεγάλες κινούνταν με ζωική δύναμη (γάιδαρο ή μουλάρι).
Όταν οι ελιές γίνονταν ζύμη και γέμιζε η «στρώση» έπαιρναν τη ζύμη και με ένα μετράδι – μικρό συγκλί- την έβαζαν στους «ντορμπάδες» όπου ο ντορμπαδιαστής αλετριβιδιάρης την άπλωνε, ισομερώς στον ντορμπά για να πιεστεί ομοιόμορφα. Τους «ντορμπάδες» έπαιρνε ο «στετής» και τους έστηνε με τέχνη στο πιεστήριο. Όταν γέμιζε το πιεστήριο, είχαμε «ένα πέτρωμα». Το πιεστήριο είχε στο πάνω μέρος «το πλακωτάρι» το οποίο στην αρχή εκινείτο, με τα χέρια, γύρω από ένα κοχλία και πίεζε τις ελιές.
Στη συνέχεια έβαζαν ένα μικρό δοκάρι και με τα χέρια κατέβαζαν το πλακωτάρι για να πέσει στους ντορμπάδες και να αρχίσει να τρέχουν τα υγρά από τους ντορμπάδες και μέσα στα υγρά υπήρχε και το πολύτιμο προϊόν, το χρυσάφι, το λάδι. Στη συνέχεια έβαζαν την «τσίτα» ένα χοντρό και μεγάλο ξύλο συνήθως από πρινάρι και συνέδεαν την «τσίτα» με το «πασούλι», με μια «γούμενα» (συρμάτινο σχοινί) τυλίζοντας «το πασούλι», η γούμενα τυλιζόταν σε ένα κάθετο άξονα και το πλακωτάρι συνέχιζε να πιέζει περισσότερο τις ελιές και να τρέχει περισσότερο το λάδι.
Όταν πιεζόταν οι ντορμπάδες, όσο ήταν δυνατό περισσότερο, τελείωνε η διαδικασία του πετρώματος. Τα υγρά (λάδι & νερό και ξένες ύλες) μαζεύονταν σε ένα δοχείο το λεγόμενο βρασκί, και όταν κρεμούσε το λάδι ανέβαινε πάνω και το νερό κάτω. Με ένα κομμένο φλασκί μάζευαν το λάδι και μετρούσαν με το «μίστατο» (δέκα οκάδες) την παραγωγή. Όταν έφταναν στα πέντε μίστατα, ο μετρητής φώναζε «τάλια πρώτη!!» και συνέχιζε. Όταν έπαιρναν όλο το λάδι, τα υπόλοιπα νερόλαδα τα άδειαζαν σε ένα διπλανό δοχείο και από εκεί όσο λάδι μάζευαν ήταν για τους αλετριβιδιάρηδες. Τα υπόλοιπα νερόλαδα τα έριχναν έξω στο περιβάλλον.
Το λάδι το έβαζαν μέσα σε «ασκιά» που έφτιαχναν από δέρματα τράγων και έβαζαν μέχρι και πενήντα οκάδες και τα πήγαιναν στο σπίτι του παραγωγού οι αλετριβιδιάρηδες και με προσοχή άδειαζαν το ασκί στα πιθάρια και στους «κορωνιούς». Τότε απολάμβαναν και εκλεκτό μεζέ (κρέας ή ψάρι) και μια δυο κούπες, για να ξεκουραστούν από την πολλή κούραση της διαδικασίας. Αυτό το λάδι ήταν το χρήμα του νοικοκύρη, γιατί αποτελούσε βασικό είδος συναλλαγής μεταξύ των κατοίκων και εμπόρων ακόμα και είδος «προίκας». Τόσες χιλιάδες οκάδες έταζαν στο γαμπρό. Οι Αποκορωνιώτες το έδιναν. Άλλοι έταζαν και δεν έδιναν.
Να σημειώσω επίσης ότι και η πυρήνα που έμενε ήταν χρήσιμη καύσιμη ύλη για τον νοικοκύρη, αλλά και πουλιόταν από τους ιδιοκτήτες της φάμπρικας στην ΑΒΕΑ και στην Ελαιουργεία ΕΤΕΛ. Έδιναν στους παραγωγούς το σαπούνι της χρονιάς τους, για περεταίρω επεξεργασία. Τελειώνοντας θέλω να αναφέρω μια φράση για το λάδι που είπε ο μακαριστός Ειρηναίος Γαλανάκης, σε κάποιον ιερέα ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα Προέδρου φορέα διαχείρισης ελαιόλαδου «Πρόσεχε να μη λαδώνεσαι».
Εύχομαι Καλή Σοδειά σ’ όλους τους ελαιοπαραγωγούς και με υγεία να απολαύσουν τους κόπους τους.
Τέλος
