Δόθηκε τις τελευταίες ημέρες στη δημοσιότητα η έκθεση την ανθρώπινη ευτυχία στο πλανήτη [World Happiness Report 2024] η οποία εκπονήθηκε από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, τον Οργανισμό αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ και άλλους οργανισμούς και υπογράφεται από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς όπως μεταξύ άλλων ο Richard Layard και ο Jeffrey D. Sachs.
Η επινόηση δεικτών, διαφορετικών από τους παραδοσιακούς όπως το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ), για την αξιολόγηση και την αποτίμηση της ευημερίας και της ευζωίας των πολιτών σε διάφορες χώρες έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον ακαδημαϊκών και πολιτικών οι οποίοι επιθυμούν να αξιολογήσουν το κατά πόσο οι πολιτικές που εφαρμόζουν οδηγούν στην ικανοποίηση και την ευημερία των πολιτών οι οποίοι και τους εκλέγουν. Έτσι εκτός του ΑΕΠ οι χώρες αξιολογούνται σύμφωνα με το “δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης” και το “δείκτη ευτυχίας των πολιτών” οι οποίοι διερευνούν και αποτιμούν εκτός από το πλούτο και άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την ευζωία και την ικανοποίηση στη ζωή και οδηγούν σε διαφορετική κατηγοριοποίηση τις χώρες.
Ευρωπαίοι πολιτικοί όπως ο David Cameron όταν ήταν πρωθυπουργός στην Αγγλία προσπάθησαν να εφαρμόσουν πολιτικές οι οποίες θα εστίαζαν στην αύξηση της ευζωίας των πολιτών αντί στην αύξηση του ΑΕΠ λέγοντας χαρακτηριστικά ότι “η ζωή είναι κάτι περισσότερο από χρήματα”.
Παλαιότερα ο Αριστοτέλης στη Αρχαία Ελλάδα υποστήριξε ότι η “ευδαιμονία” – η οποία αναφέρεται στην άνθηση του ανθρώπου και έχει κάποια διάρκεια- είναι κάτι διαφορετικό από την “ηδονή”. Αργότερα τη δεκαετία του ’30 ο J.M. Keynes συνέδεσε την ευτυχία με τη “τέχνη της ζωής” ενώ ο Robert Kennedy τη δεκαετία του ’60 απευθυνόμενος σε φοιτητές στις ΗΠΑ τόνιζε ότι “δεν μπορούμε να μετράμε την ευτυχία μας αξιολογώντας τη τιμή του δείκτη Dow Jones ή το ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ”.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1974, ο καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Pennsylvania, των ΗΠΑ Richard Easterlin υποστήριξε ότι “μετά από κάποιο σημείο η αύξηση του Εθνικού πλούτου (μετρούμενη με την αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ) δεν συνδέεται με την αύξηση της ευτυχίας των πολιτών” κάτι που τότε φαινόταν αρκετά παράδοξο. Ο R. Easterlin μελετώντας τα “οικονομικά της ευτυχίας” αμφισβήτησε την εδραιωμένη άποψη στα “οικονομικά της ανάπτυξης” ότι η αύξηση του πλούτου συνεπάγεται και την αύξηση της ευτυχίας του ατόμου. Τα εμπειρικά του ευρήματα κατέληγαν ότι (μετά από κάποιο επίπεδο του ΑΕΠ) η ευτυχία δεν είχε στατιστική συσχέτιση με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ όταν γινόταν σύγκριση μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών.
Αργότερα, μετά τη παγκόσμια κρίση του 2007-2008, ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Ν. Sarkozy ζήτησε από τους γνωστούς νομπελίστες οικονομολόγους J. Stiglitz και Am. Sen να διερευνήσουν γιατί η προσπάθεια των κυβερνήσεων να αυξήσουν το ΑΕΠ των χωρών τους ερχόταν σε αντίθεση με τη προσπάθεια επίτευξης αειφορίας και ισορροπίας μεταξύ της εργασίας και της προσωπικής ζωής των πολιτών.
Σήμερα οι έννοιες της ευζωίας/ευεξίας (well-being), ευημερίας (prosperity), ευτυχίας (happiness) και ευδαιμονίας (bliss) δεν είναι σαφώς διακριτές και πολλές φορές χρησιμοποιούνται εκφράζοντας διαφορετικές έννοιες.
Η φετινή έκθεση για την ευτυχία στο πλανήτη βασίζεται στη μέτρηση της υποκειμενικής αίσθησης ευζωίας των πολιτών αξιολογώντας τρεις βασικούς δείκτες όπως: α) την αίσθηση ικανοποίησης που έχουν για τη ζωή που διάγουν, β) τα θετικά συναισθήματα τους, και γ) τα αρνητικά συναισθήματα τους.
Η αίσθηση της προσωπικής ικανοποίησης της ζωής των πολιτών υπολογίζεται υποκειμενικά καθώς οι ίδιοι αξιολογούν το πόσο ικανοποιημένοι είναι από τη ζωή τους σε μία κλίμακα από το 0 (καθόλου ικανοποιημένοι) μέχρι το 10 (πλήρως ικανοποιημένοι). Η κλίμακα αυτή γίνεται νοητή σαν μία σκάλα με 10 σκαλοπάτια (γνωστή και σαν σκάλα Cantril).
Τα θετικά συναισθήματα των πολιτών αποτιμώνται αξιολογώντας το κατά πόσο η προηγούμενη ημέρα τους χαρακτηριζόταν από ευχάριστα και ενδιαφέροντα πράγματα, από διασκέδαση καθώς και γέλιο και χαρά.
Τα αρνητικά συναισθήματα αντίστοιχα αποτιμώνται αξιολογώντας το κατά πόσο η προηγούμενη ημέρα τους χαρακτηριζόταν από ανησυχία, λύπη και θυμό.
Η αποτίμηση της ικανοποίησης από τη ζωή δίδει περισσότερες πληροφορίες για διεθνείς συγκρίσεις καθώς αποτιμά τη ποιότητα της ζωής σε διαφορετικές χώρες με πιο ολοκληρωμένο τρόπο σε σχέση με την αποτίμηση των συναισθημάτων των πολιτών.
Τα ευρήματα της φετινής έκθεσης υποδεικνύουν μεταξύ άλλων ότι:
Α) Η ευτυχία των πολιτών διαφέρει ανάλογα με την ηλικία τους. Σε ορισμένες χώρες οι νέοι είναι πιο ευτυχείς από τους ηλικιωμένους ενώ σε άλλες ισχύει το αντίθετο.
Β) Τα αρνητικά συναισθήματα είναι πιο έντονα στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες.
Γ) Οι γεννηθέντες πριν από το 1965 είναι γενικά πιο ευτυχισμένοι από τους γεννηθέντες μετά το 1980.
Δ) Τα θετικά συναισθήματα είναι πιο έντονα στους νέους σε σχέση με τους ηλικιωμένους.
Ε) Η ευτυχία των πολιτών σε διάφορες χώρες διαφέρει μεταξύ της περιόδου 2006-2010 και της περιόδου 2021-2023.
ΣΤ) Τα θετικά συναισθήματα είναι διπλάσια από τα αρνητικά.
Ζ) Οι διαφορές στην αποτίμηση της ικανοποίησης της ζωής των πολιτών διαφέρουν μεταξύ των χωρών περισσότερο από όσο διαφέρουν τα συναισθήματα τους.
Η) Τα επίπεδα ευτυχίας των νέων στις χώρες της ανατολικής και δυτικής Ευρώπης είναι περίπου τα ίδια.
Θ) Στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης (οι οποίες παλαιότερα ήταν υπό Ρωσική επιρροή) η ευτυχία έχει αυξηθεί σημαντικά.
Στο πίνακα 1 παρατηρούμε ότι μεταξύ των 10 πρώτων χωρών οι 8 είναι Ευρωπαϊκές ενώ στη πρώτη δεκάδα βρίσκονται οι 5 Σκανδιναβικές χώρες. Στη πρώτη εικοσάδα δε βρίσκονται 14 Ευρωπαϊκές χώρες.
Η αξιολόγηση των χωρών ανάλογα με το δείκτη ευτυχίας τους μας θυμίζει το σημαντικό ‘Άγγλο φιλόσοφο, κοινωνικό ακτιβιστή και αναμορφωτή Jeremy Bentham (1748-1832) ιδρυτή της σχολής του ωφελιμισμού. Η θεμελιώδης αρχή της φιλοσοφίας του ωφελιμισμού αναφέρει ότι “ο στόχος της σωστής πολιτικής είναι η επίτευξη της μέγιστης δυνατής ευτυχίας για το μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπων”, μία άποψη που ήταν επαναστατική για την εποχή του. Ο Jeremy Bentham επηρέασε σημαντικά τους Άγγλους φιλοσόφους του φιλελευθερισμού όπως τον John Stuart Mill ενώ μεταξύ άλλων ήταν και γνωστός φιλέλληνας και βοήθησε σημαντικά τη χώρα κατά την επανάσταση του 1821.
Σήμερα είναι ευρύτερα αποδεκτό το “παράδοξο του Easterlin” ότι δηλαδή η αύξηση του πλούτου σε μία κοινωνία δεν είναι ταυτόσημη με την αύξηση της ευζωίας και της ευτυχίας των πολιτών. Στα πλαίσια αυτά καλούμαστε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις εκείνες όπου οι άνθρωποι θα είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους έχοντας περισσότερα θετικά παρά αρνητικά συναισθήματα δεχόμενοι ότι ο πλούτος και τα χρήματα από μόνα τους δεν συμβάλλουν κατ’ ανάγκη σε μία ευτυχισμένη, ενδιαφέρουσα και ευημερούσα ζωή ούτε προσφέρουν την ευδαιμονία όπως τουλάχιστον την εννοούσε ο Αριστοτέλης στην Αρχαία Ελλάδα.
*Ο Γιάννης Στυλ. Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
