Ένας βασικός κανόνας της Αισθητικής του κλάδου αυτού της φιλοσοφίας είναι ότι όταν ένα έργο τέχνης ολοκληρωθεί και δηµοσιευθεί, τότε το έργο αυτό ανήκει σε όλους και ο καθένας µπορεί να το ερµηνεύσει ελεύθερα, όπως αυτός θέλει.
Βασικός επίσης κανόνας του διαφωτισµού και της φιλοσοφίας του Κάντ είναι ότι πρέπει πάντα να υπάρχει η απαίτηση του πολίτη να διατυπώνει ελεύθερα τη σκέψη του.Πάνω λοιπόν στα ποιήµατα του Καβάφη, που είναι έργα τέχνης, δικαιούµαι, µπορώ κι εγώ να εκφράσω ελεύθερα τη σκέψη µου.
Είναι δεδοµένο ότι ο Καβάφης εισάγει στα ποιήµατά του τα καίρια φιλοσοφικά, υπαρξιακά δύσκολα ερωτήµατα που αφορούν την ύπαρξη αλλά και την γνώση και την πορεία γενικότερα στη ζωή.Επίσης είναι γνωστό ότι ο Καβάφης εµπνέεται στο µέγιστο ποσοστό των ποιηµάτων του από την Ιστορία, από τα ιστορικά θέµατα και τα ιστορικά πρόσωπα, τα στοιχεία των οποίων παίρνει από σπουδαίους ιστορικούς, τον Ηρόδοτο τον πατέρα της ιστορίας, τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο. Στα έργα του ο Καβάφης πέρα από την πίστη του σε ό,τι ονοµάζουµε ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ, φαίνεται να ακολουθεί δύο εν τω βάθει αρχές. Πρώτα από όλα φαίνεται να έχει συνείδηση του καλλιτεχνικού του καθήκοντος και της έµπνευσης και της ικανότητάς του να το επιτελέσει, το να βάλει δηλαδή από τη δική του πλευρά τάξη και µορφή στο χάος των ανθρώπινων πραγµάτων. Η δεύτερη αρχή που φαίνεται να ακολουθεί είναι η τραγική προσέγγιση των πραγµάτων, που είναι και η ουσιαστική προσέγγιση της πραγµατικότητας.Γνωρίζουµε ότι είναι πολύ δύσκολη η απόκτηση της ανθρώπινης ευδαιµονίας. Ο Αριστοτέλης στα «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ» ζητά την ταυτόχρονη ύπαρξη εσωτερικής ευδαιµονίας και εξωτερικών αγαθών, όπως υγείας, εµφάνισης και πλούτου. Στο τέλος µας παραπέµπει στο Σόλωνα. Άλλωστε το έργο του Καβάφη περιλαµβάνει δραµατικά στοιχεία και έχει και θεατρικότητα. Όλα αυτά θα τα δούµε σε τρία ποιήµατα του Καβάφη:
• Σαν βγεις στο δρόµο να πας στην Ιθάκη
• Στους Βάρβαρους
• Στο Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον.
Στο ποίηµά του την Ιθάκη ο Καβάφης προσθέτει τα δικά του φιλοσοφικά ερωτήµατα. Τολµά παρά την επική ποίηση του Οµήρου και παρά το ότι ξέρει ότι σε κανένα µέρος του κόσµου δεν µπορεί να υπάρξει εκπαίδευση και παιδεία χωρίς τον Όµηρο να δώσει τη δική του ερµηνεία στο ποίηµα της Ιθάκης. Για τον Καβάφη δεν φτάνει ένας αναθρώσκων καπνός από µια καµινάδα όταν επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Έµαθε σε όλους µας σε όλο τον κόσµο να µιλά για την αξία του ταξιδιού και όχι µόνο για το φτάσιµο στην Ιθάκη του Οδυσσέα.Ο Καβάφης βλέπει τον ξενιτεµένο όταν επιστρέφει στην Ιθάκη του να µην έχει µόνο αισθήµατα αγαλλίασης αλλά να έχει και αισθήµατα απογοήτευσης για το µέγεθος, του πλούτο και τη δύναµη της Ιθάκης. Μας προσφέρει αποµυθοποίηση του επικρατούντος συµβολισµού της Ιθάκης και της επιστροφής σε αυτήν. Όσον αφορά τους µνηστήρες και ποιος άνθρωπος που θα επιστρέψει στο σπίτι του µετά δέκα χρόνια δε θα βρει µνηστήρες µέσα στο σπίτι του. ∆εν ήταν δυσµενές προνόµιο του Οδυσσέα.Στο ποίηµα περιµένοντας τους Βαρβάρους, ο Καβάφης πάει πέρα από τον Ηρόδοτο που µας είχε ήδη διδάξει ότι και οι βάρβαροι έχουν πολιτισµό. Οι προύχοντες, µας λέει ο Καβάφης έβαλαν τα καλά τους για να υποδεχτούν τους βαρβάρους, αλλά περίµεναν άδικα, οι βάρβαροι δεν ήρθαν. Προφανώς δεν υπάρχει αυτό το ιδιαίτερο είδος ανθρώπων. Οι βάρβαροι είµαστε εµείς όλοι κατά τις στιγµές και κάτω από τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες ζούµε. Χάθηκε αυτή η κάποια λύση για µας. ∆εν υπάρχει πλέον άλλοθι των δικών µας αποτυχιών, για τα δικά µας λάθη και τα δικά µας εγκλήµατα.
Στο «ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ» υπάρχει όλη η φιλοσοφική ενατένιση της δόξας, της οµορφιάς και της δύναµης που απέπνεε η εξαίσια πόλη της Αλεξάνδρειας. Όλη η εµπειρία της ζωής του µεγάλου ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη. Ο Καβάφης άλλωστε µεταφέρει το ιστορικό παρελθόν της Αλεξάνδρειας στους σύγχρονους καιρούς δίνοντας στο παρών µεγαλύτερο ιστορικό βάθος, µεγαλύτερο µέγεθος. Ακούγοντας την εξαίσια µουσική του µυστικού θιάσου και αισθανόµενος µια µεγάλη έµπνευση και έκρηξη συναισθηµάτων ο κάτοικος της Αλεξάνδρειας δεν πρέπει να παραπλανηθεί και να νοµίσει ότι ήταν όνειρο η τόσο όµορφη, τόσο ισχυρή και τόσο ένδοξη πόλη. Για τον ποιητή το δραµατικό στοιχείο, η ανθρώπινη τραγωδία πάντα υπάρχει εκεί στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής, κανείς δεν µπορεί να την εκδιώξει από την έδρα της ούτε τη στιγµή της µεγάλης ευδαιµονίας. Ασφαλώς ο πρώτος που θα µπορούσε να παραπλανηθεί από την εξαίσια πόλη ήταν ο Αντώνιος της Κλεοπάτρας. Στο κρεβάτι του πόνου στο νοσοκοµείο της Αλεξάνδρειας ο Καβάφης φεύγοντας από την πρόσκαιρη αλλά και τόσο ενδιαφέρουσα ζωή θα κοίταζε από το παράθυρο του δωµατίου του την πόλη της Αλεξάνδρειας, όπου εµπνεύστηκε τα ποιήµατά του, όπου έζησε τη δύσκολη όσο και ιδιόµορφη ζωή του Θα θυµήθηκε τα σοκάκια της και τις δικές του περιπέτειες, αλλά πάνω απ’ όλα θα αγκάλιασε µε τα µάτια της ψυχής του τα βιβλία του που περιείχαν τα ποιήµατά του, που τον έκαναν τον περισσότερο παγκόσµια αναγνωρισµένο ποιητή των δύο τελευταίων αιώνων.
