Theodor Adorno Εκδόσεις: Εκδοτική Ομάδα Θεσσαλονίκης
Μετάφραση: Βασίλης Τομανάς
Ενα βιβλίο ιδιαίτερα επίκαιρων στοχασμών και κρίσεων τόσο για τη Γερμανία, την Ευρωπη, τις σύγχρονες μεγάλες δυνάμεις και ολόκληρο τον κόσμο…
Οπου με το αμερικανο-ρωσικό-κινεζικό imperium και τις μεγάλες παραπλανήσεις τους έχουν φέρει πάλι την ανθρωπότητα στο χείλος της αβύσσου με εκμηδένιση των αγώνων κάθε ατόμου και κάθε λαού για ελευθερία, δημοκρατία και αληθινό ανθρωπισμό, ο οποίος έχει βυθιστεί μέσα στον σημερινό απανθρωπισμό σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Εκείνος που αρνείται να συνειδητοποιήσει ότι η φρίκη μεγαλώνει δεν υποτάσσεται απλώς στον ψυχικό καρδια-διαλογισμό, αλλά αδυνατεί να καταλάβει, μαζί με την ειδοποιό διαφορά, το νεότατο από το προηγούμενό του, την αληθινή ταυτότητα του όλου, του χωρίς τέλος τρόμου…
Αυτό τούτο το θέμα αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα του προηγούμενου κειμένου μεν για τη μακρά συνέχιση της βαθιάς τρομοκρατικής κρίσης που θα συνεχιστεί ως την επόμενη τριακονταετία με διαφοροποιήσεις της έντασής της.
Τόσο για τη χώρα μας όσο και άλλες χώρες του κόσμου…
Με αποτέλεσμα να διαλύονται όλες οι κοινωνικές δομές σε εθνική και διεθνή λειτουργία.
Η ΑΓΑΠΗ ΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ ΣΑΝ ΜΙΣΟΣ…
Οπου: μέσα στην αφηρημένη σύλληψη του γενικού κακού χάνεται κάθε συγκεκριμένη ευθύνη, ο παλιάνθρωπος παρουσιάζεται σαν αδικημένος… με μια αταραξία που τον εκμεταλλεύονταν συνήθως εκείνοι οι επιφανείς μεσήλικες με την εξαιρετική καλοσύνη και όποιος δεν είναι κακός δεν ζει ατάραχα, αλλά με μια ιδιάζουσα αυστηρότητα και αδιαλλαξία.
Αφού ελλείπουν τα άξια, η αγάπη μπορεί να εκφραστεί μόνο σαν μίσος για τα ανάξια κι έτσι φτάνει να μοιάσει σ’ εκείνα που μισεί.
Αντίθετα ο αστός είναι ανεκτικός. Η αγάπη του για τους ανθρώπους όπως είναι πηγάζει από το μίσος του για τους ανθρώπους όπως θα μπορούσαν να είναι… Για να μην υπάρχει πια τίποτε αθώο. Οι μικροαπολαύσεις της ζωής που φαίνονται απαλλαγμένες από την ευθύνη της σκέψης όχι μόνο έχουν ένα στοιχείο προκλητικής μωρίας, αλλά και υπηρετούν το διαμετρικά αντίθετο…
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΥΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ
Ακόμη όμως και το δέντρο που ανθίζει ψεύδεται τη στιγμή που βλέπουμε το άνθισμά του χωρίς τη σκιά του τρόμου: ακόμη και το αθώο “τι όμορφη” γίνεται δικαιολογία για μια υπερβολικά άσχημη ύπαρξη: και δεν υπάρχει πια ομορφιά ή παρηγοριά παρά μόνο στη ματιά που πέφτει στη φρίκη.
ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ σ’ αυτή και δεν έχει χάσει καθόλου την επίγνωση της αρνητικότητας που είναι βαθιά ριζωμένη στη δυνατότητα για το καλύτερο. Απαιτείται δυσπιστία απέναντι σε κάθε αυθορμητισμό, κάθε ορμητικότητα και κάθε χαλάρωση, γιατί όλα αυτά μας κάνουν ελαστικούς απέναντι στην ανώτερη δύναμη του υπάρχοντος…
Το κακεντρεχές βαθύτερο νόημα της άνεσης, που άλλοτε περιοριζόταν στις προπόσεις αβροφροσύνης έχει επεκταθεί εδώ και πολύ καιρό και σε πιο φιλόφρονες ενέργειες.
Ομως η ίδια η σύγχρονη κοινωνικότητα είναι συνένοχη της αδικίας για να δίνει την ψευδαίσθηση ότι σ’ αυτό τον ψυχρό κόσμο μπορούμε ακόμη να μιλάμε μεταξύ μας.
Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΟΥ
Βασικά, η πρόχειρη φιλική παρατήρηση συμβάλλει στη διαιώνιση της σιωπής γιατί οι παραχωρήσεις που γίνονται προς τον συνομιλητή τον υποτιμούν, για μια ακόμα φορά στα μάτια του ομιλητή ή ηθική κακή αρχή που ήταν πάντα ριζωμένη στην ευπροσηγορία εκδηλώνεται με ολόκληρη την κτηνωδία της στο εξισωτικό πνεύμα.
Η συγκαταβατικότητα και το να σκέφτεται ότι δεν είσαι καλύτερος από τους άλλους είναι το ίδιο. Η προσαρμογή στην αδυναμία του καταπιεσμένου είναι η επιβεβαίωση μέσα απ’ αυτή την αδυναμία της προϋπόθεσης της ύπαρξης της εξουσίας, αλλά και η ανάπτυξη μέσα στον ίδιο σου τον εαυτό της χυδαιότητας, της αναισθησίας και της βίας που απαιτούνται για την άσκηση της εξουσίας.
Η ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ
Εν τω μεταξύ για τον διανοούμενο ο μόνος τρόπος για να δείξει σήμερα αλληλεγγύη είναι η απροσπέλαστη απομόνωση. Κάθε συνεργασία, κάθε ανθρώπινη αξία που έχουν οι κοινωνικές συναναστροφές και η κοινωνική συμμετοχή, καλύπτουν απλώς μια σιωπηρή αποδοχή της απανθρωπιάς. Πρέπει όμως να μοιραζόμαστε τις συμφορές των ανθρώπων.
Ομως το παραμικρό βήμα προς τις χαρές τους είναι ένα βήμα προς την επιδείνωση του πόνου τους (όπως έγραψε ο Γκαίτε στον Φάουστ μέρος πρώτο…).
Τώρα φρικιούμε με την κτηνωδία της ζωής μη έχοντας όμως καμιά αντικειμενική δεσμευτική ηθική, αναγκαζόμαστε σε κάθε βήμα μας να λέμε λόγια και να κάνουμε πράξεις και υπολογισμούς που είναι με τα ανθρώπινα μέτρα βάρβαρα και ακόμη και με τις αμφισβητήσιμες αξίες της καλής κοινωνίας είναι ΑΔΙΑΚΡΙΤΑ.
Αλλά ο φιλελευθερισμός, η γνήσια αστική του ανταγωνισμού όχι μόνο δεν ξεπεράστηκε, αλλά και πέρασε από την αντικειμενικότητα της κοινωνικής διαχείρισης στην ψυχοσύνθεση των συγκρουόμενων ψυχοσυνθέσεων και ταυτόχρονα κατά κάποιον χρόνο στην ανθρωπολογία…
ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Με υποταγή της ζωής στην παραγωγική διαδικασία που επιβάλλει σαν εξευτελισμό στον καθένα κάτι από την απομόνωση και τη μοναξιά που μπαίνουμε στον πειρασμό να τις βλέπουμε ως αποτέλεσμα της δικής μας κυρίαρχης επιλογής… Βασικά από τότε που πέθανε η παλιά αστική τάξη ιδέες της επέζησαν μέσα στο πνεύμα των διανοουμένων, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα οι τελευταίοι εχθροί της αστικής τάξης και οι τελευταίοι ΑΣΤΟΙ.
Επιτρέποντας ακόμη στον εαυτό να σκέφτεται αντί να ασχολείται με την απλή αναπαραγωγή της ύπαρξής του δρουν σαν προνομιούχοι αφήνοντας όμως τα πράγματα όπως είναι διακηρύσσοντας τη μηδαμινότητα του προνομίου τους.
Η ιδιωτική ύπαρξη πασχίζοντας να μοιάσει με μια ύπαρξη άξια του ανθρώπου προδίδει αυτή τούτη την αξία του ανθρώπου. Αφού η ομοιότητα αρνείται να συμμετάσχει στη γενική πραγματοποίηση που έχει περισσότερο από κάθε πλευρά.
Η ΝΤΡΟΠΗ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΦΗΝΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΝΕΟΥΜΕ ΑΚΟΜΑ ΑΕΡΑ
Ομως δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ξεφύγουμε από το μπλέξιμο, η μόνη υπεύθυνη πορεία είναι να αρνούμαστε να χρησιμοποιήσουμε ιδεολογικά, με λάθος τρόπο την ύπαρξή μας. Κατά τ’ άλλα να ζούμε ιδιωτικά τόσο μετρημένα, τόσο διακριτικά και τόσο σεμνά όσο απαιτεί όχι πια η καλή ανατροφή, αλλά η ντροπή που αισθανόμαστε για το γεγονός ότι έχουμε ακόμη αέρα ν’ αναπνέουμε ενώ βρισκόμαστε στην ΚΟΛΑΣΗ!
Για όλα τα παραπάνω κείμενα δημιουργός είναι ο Teodor Adorno, ο μεγάλος κριτικός φιλόσοφος της περίφημης σχολής της Φραγκφούρτης. Ολα μαζί είναι 276 μικρά κείμενα που δημοσιεύτηκαν σε ενιαίο τόμο με τον τίτλο Minima Moralia και υπότιτλο: στοχασμοί από τη φθαρμένη ζωή. Εκδόσεις Εκδοτική Ομάδα Θεσσαλονίκης. Μετάφραση: βασίλης Τομανάς.
Ο ΑDORNO ΔΙΩΓΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΙΤΛΕΡΙΣΜΟ
Ο Αντόρνο Σπούδασε και δίδαξε φιλοσοφία στη Φραγκφούρτη που γεννήθηκε το 1903 απελάθηκε εποχή του Χιτλερισμού στο Λονδίνο (για λίγο) και ως το 1949 στην Καλιφόρνια της Αμερικής.
Γύρισε στη Γερμανία το 1958 και ανέλαβε τη διεύθυνση του Ινστιτούτου κοινωνικών ερευνών της Φραγκφούρτης. Πέθανε το 1969…
Τα βιβλία του είναι (εκτός από τα Minima Moralia): 1) Η διαλεκτική του διαφωτισμού (μαζί με τον Μαρξ Χορκάιμε), 2) Φιλοσοφία της σύγχρονης μουσικής, 3) Μετακριτικός της γνωσιοθεωρίας, 4) Το ιδίωμα της αυθεντικότητας, 5) Αρνητική διαλεκτική, 6) Αισθητική θεωρία, 7) Κριτικά μοντέλα.
Για το έργο του Αντόρνο έχω γράψει επανειλημμένα στα “Χανιώτικα νέα” για το μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά και τη διαχρονική αξία των κειμένων του.
153 ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΥΘΥΝΗΣ
Το έργο του Αdorno “Minima Moralia” γράφτηκε σε δύο διαφορετικές εποχές σε τρία μέρη.
Το πρώτο μέρος γράφτηκε στο ιδιαίτερα κρίσιμο διάστημα του τέλους του παγκοσμίου πολέμου το 1944, με 50 κείμενα και το δεύτερο μέρος ολοκληρώθηκε μετά το τέλος του β’ παγκοσμίου πολέμου με 50 πάλι κείμενα. Για να προσθέσει το τρίτο μέρος το 1948 με 53 κείμενα.
Κείμενα εξαιρετικώς σημαντικά ιδιαίτερα για τους Γερμανούς μεταπολεμικούς πολιτικούς αυτής της μεγάλης χώρας, η οποία μπορούσε με τις πνευματικές, τις επιστημονικές – τεχνολογικές και καλλιτεχνικές δυνάμεις να αποτελέσει ένα πρότυπο για όλες τις χώρες του πλανήτη χθες, σήμερα και αύριο.
Δυστυχώς, όμως, αυτή η χώρα καθορίζεται σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές της Ευρώπης και του κόσμου από το υπερφίαλο και αυτοκαταστροφικό της σύνδρομο όπως και τώρα.
ΠΑΡΑΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ – ΛΑΩΝ
Σήμερα η Γερμανία με την υπερισχύ του πλούτου της, που σωρεύτηκε πάνω στα πτώματα, τα αμέτρητα πτώματα, ενός εφιαλτικού οικονομικού πολέμου, ο κίνδυνος για τη Γερμανία είναι μεγαλύτερος από όσο θεωρούν οι σημερινοί πολιτικοί και θεσμικοί διαχειριστές.
Με τον κίνδυνο αυτό να διαχύνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο. Περίπου έτσι όπως είχε γίνει στην περίοδο της χιτλερικής λαίλαπας, την οποία ο παραπλανημένος τότε γερμανικός λαός την αντιμετώπισε συμμετέχοντας μέσα στην περιφλεγή λάμψη της αφιονιστικά με όλα εκείνα τα τρομερά αποτελέσματα των αμέτρητων πτωμάτων στα πεδία των μαχών… Οπως συμβαίνει και σήμερα με άλλο τρόπο.
Τότε όπως γράφει ο Adorno στο κείμενο 17 του πρώτου μέρους με τίτλο “Παρακράτηση κυριότητας”:
«Το χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι ότι κανένας χωρίς εξαίρεση δεν μπορεί τώρα να ορίσει τη ζωή του.
…Η ελευθερία έχει ζαρώσει μέσα στην καθαρή αρνητικότητα…».
Ο ΑΠΕΙΡΟΣ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Αυτό δε που στις μέρες της μοντέρνας τέχνης ήταν γνωστό σαν ωραίος θάνατος έχει συρρικνωθεί στην ευχή να περιοριστεί ο άπειρος εξευτελισμός της ζωής και η άπειρη οδύνη του θανάτου μέσα σ’ έναν κόσμο όπου έχουμε να φοβηθούμε πολύ χειρότερα πράγματα από τον θάνατο…
Το αντικειμενικό τέλος του ουμανισμού (τον οποίο σήμερα τον ξαναθυμούμεθα με σκοπιματική αλληλεγγύη) είναι μόνο μια άλλη έκφραση του ίδιου. Πράγμα που σημαίνει ότι το άτομο ως εκπρόσωπος του ανθρώπινου είδους, έχει χάσει την αυτονομία μέσα από την οποία θα μπορούσε να πραγματώσει το είδος…
Αλλά θα επανέλθουμε στο γιατί ο Αντόρνο είναι τόσο επίκαιρος ακόμα και για τους σημερινούς αγώνες των οργισμένων πολιτών, που οι αποπροσανατολιστικοί φορείς τους εκφυλίζουν…
