Αφουγκραστείτε μου μωρέ ‘σεις κοπέλια να σας αναλυγαδιάσω ‘γω πώς αποδέχουντανε τον ερχομό στα νεογέννητα, αν ήσανιε κοπέλια πρωτότοκα και αν εκατάπιετε κοινωνιά, να συγκρίνετε εκεινανιδά τα εθίματα με τα σημερνά. Θέλω όμως να μου επιτρέψετε να σασε ροζονάρω στη γλώσσα απου εμιλούσαμενε ετοτεσιδά. Εγώ, όντε μιλώ σ’ αυτή ντη γλώσσα, χαντώ πως ζιω σ’ εκείνη ντην εποχή και σε κεινονιδά το γκόσμο, απού ήτανε ντίμπις και μονιτάρου διαφορετικός από τον σημερνό γκόσμο. Να σασε διηγηθώ θέλει για παράδειγμα ένα περιστατικό απού εγίνηκενε στο σπίτι του πατέρα μου, πρίχου γεννηθώ εγώ.
Όντεν εγεννήθηκεν ο μεγαλύτερος αδερφός μου απού είχαμενε την ατυχία να τονε χάσομενε στον πόλεμο, ήτονε κοπέλι και πρωτόπαιδο και στην περίπτωση αυτή επηγαίνανε παρέα άντρες για να “δούνε” το παιδί και να βάλουνε χαρίσματα. Όπως μου ‘λεγε η μάνα μου, εστέξανε γλέντι στην τάβλα και ένας τραγουδιστής είπενε στο γλέντι την παρακάτω μαντινάδα:
«Δεν ήρθαμεν εμείς επά να φάμε και να πιούμε
μα εγεννήθηκε παιδί κ’ ήρθαμε να το δούμε».
Ο εικοστός αιώνας άλλαξενε το γκόσμο ντίμης και μονιτάρου κι άλλαξενε και τα εθίματα και τη γλώσσα μας, μα ήτανε μπάρε μου μια ουλιά ανθρωπινότερος.
Ελίγοι είμεστανε ακόμη στη ζωή απού τον εζήσαμενε κι απού τονε θυμούμεστανε εκείνονιδά το διαφορετικό κόσμο. Εγώ πολεμώ να διασώσω ότι μπορώ και γράφω και σε βιβλία και σε εφημερίδες, μα δε γκατέω πόσα θα μπρολάβω ακόμη να γράψω.
Γεια σας μωρέ κοπέλια και με καλό να τα ξαναπούμενε.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
Αφουγκραστείτε = Δώσετε προσοχή
Αναλυγαδιάζω = Αναλύω
Ροζονάρω = Κουβεντιάζω
Όντε = Όταν
Χαντώ = Νομίζω
Πρίχου = Πριν
Ουλιά = Μικρή ποσότητα
Πολεμώ = Προσπαθώ
Μπάρε μου = Τουλάχιστον
Τάβλα = Εκείνα τα χρόνια σε τάβλες εκάνανε τραπέζι στις παρέες (“Κάθεται στην τάβλα”, σημαίνει κάθεται στο τραπέζι της παρέας. Το ριζίτικο τραγούδι επειδή τραγουδιέται στην τάβλα το λέμε “Της τάβλας το τραγούδι”).
Αν εκατάπιετε κοινωνιά = Φράση που την λέγαμε για να επιστήσουμε την προσοχή.
Ντίμπις και μονιτάρου = Ντίμπις σημαίνει τελείως, μονιτάρου σημαίνει μαζεμένα, κατά περίπτωση λέγονται και οι δύο λέξεις.
Το γκόσμο = Το τελικό “ν” αλλού το θέλει η γραμματική μα εμείς το αποφεύγουμε (“Τω Σφακιώ”, μα όχι των Σφακίων), αλλού δεν το θέλει η γραμματική μα εμείς το θέλουμε. (“Το παιδίν του”). Μα όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από “κ” φεύγει από τελικό και γίνεται αρχικό της επόμενης λέξης, μα γίνεται και “γ” οπότε γίνεται γκ (“Ένα γκοπέλι”). Αν η επόμενη λέξη αρχίζει από “π” το “ν” γίνεται “μ” (“Ένα μπαιδί”).
Ετοτεσιδα ή τοτεσας? , κλπ κλπ. Δε ξέρω, πάντως κάποιες λέξεις πρέπει να είναι από συγκεκριμένο μέρος, γιατί δεν ακούγονται η ακούγονταν, τέλος πάντων στα χωριά της Κρήτης.