Το 1914 ξεκίνησαν οι μεγάλες διώξεις κατά των Ελλήνων της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης. Το 1915 έγινε η γενοκτονία των Αρμενίων με ενάμισι εκατομμύριο νεκρούς, ενώ το 1916 άρχισε η γενοκτονία των Ελλήνων στον Πόντο με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς ως το 1923.
Η σφαγή των Αρμενίων τρομοκράτησε τους Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι κατάλαβαν ότι θα ήταν τα επόμενα θύματα. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία του Στάθη Χριστοφορίδη που υπήρξε, το 1915, ακούσιος μάρτυρας της σφαγής των αρμενοπαίδων της Τραπεζούντας. Αναφέρει ότι οι σφαγείς φώναζαν: “Αμποτε και ς’ σού Ρωμανίων! Ατουνούς πα’ αέτς’ θα ‘φτάμε!” (Αμποτε και στων Ελλήνων! Και αυτούς έτσι θα κάνουμε). Και τελείωνει την αφήγηση του ο Χριστοφορίδης “Υστερνά ασ’ έναν χρόνον, εμάς πα’ εκατάστρεψαν”.
Οι Τούρκοι στον Πόντο άρχισαν με την επιστράτευσή όλων από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους στα Τάγματα Εργασίας. Η πλειονότητά τους στάλθηκε στις περιοχές μεταξύ Σεβάστειας και Βαν για την κατασκευή δρόμων. Παράλληλα αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επί πλέον απαγόρευσαν τους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές Αρχές. Κατ’ αρχάς οι άτακτες ορδές των Τούρκων επιτίθονταν στα απομονωμένα ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας, αρπάζοντας τα νέα κορίτσια. Οι διαπιστώσεις αυτές έγιναν στις 4 Σεπτεμβρίου 1917 από το 2ο Γραφείο του γαλλικού Γενικού Επιτελείου Στρατού και δημοσιεύτηκαν από τον ερευνητή Χ. Τσιρκινίδη.
Εκτοπίσεις πληθυσμού
Σε έγγραφο του αυστριακού υπουργού Εξωτερικών προς το Βερολίνο αναφέρονται τα εξής για την πολιτική των συμμάχων τους: “Η πολιτική των Τούρκων είναι μέσω μιας γενικευμένης καταδίωξης του ελληνικού στοιχείου, να εξοντώσει τους Έλληνες ως εχθρούς του Κράτους, όπως πριν τους Αρμένιους. Οι Τούρκοι εφαρμόζουν τακτική εκτόπισης των πληθυσμών, δίχως διάκριση και δυνατότητα επιβίωσης, απ’ τις ακτές στο εσωτερικό της χώρας, ώστε οι εκτοπιζόμενοι να είναι εκτεθειμένοι στην αθλιότητα και τον θάνατο από πείνα. Τα εγκαταλειπόμενα σπίτια των εξοριζομένων λεηλατούνται από τα τούρκικα τάγματα τιμωρίας ή καίονται και καταστρέφονται. Και όλα τα άλλα μέτρα τα οποία εις τους διωγμούς των Αρμενίων ευρίσκοντο εις ημερησίαν διάταξιν, επαναλαμβάνονται τώρα εναντίον των Ελλήνων.”
Το σύνολο των διπλωματικών εγγράφων από τη Βιέννη και το Βερολίνο που αφορούν τη γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο μέχρι το 1918 δημοσιεύτηκαν σ από τον ιστορικό Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, με τίτλο “Γενοκτονία στον Εύξεινο Πόντο. Διπλωματικά Έγγραφα από τη Βιέννη (1909-1918)” και εκδόθηκαν από την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης το 1995. Στο έγγραφα αυτά φαίνεται καθαρά ότι οι Αυστρογερμανοί διαπίστωναν ότι η πολιτική της γενικευμένης εθνικής εκκαθάρισης υπογορεύτηκε από την παντουρκιστική ιδεολογία που τότε κυριαρχούσε στους τουρκικούς πληθυσμούς, καθώς και από “… τη βουλιμία των Τούρκων για την πλούσια ελληνική περιουσία.”
Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν πρωτοφανείς μεθόδους για την εξόντωση των Ελλήνων, όπως την εκτόπιση των πληθυσμών μέσα στο χειμώνα, χωρίς να επιτρέψουν τους εκτοπιζόμενους να πάρουν μαζί τους ούτε τρόφιμα, ούτε στρώματα. Δεν επέτρεπαν τη στάθμευση των εκτοπιζόμενων σε κατοικημένα μέρη, αλλά μόνο σε μέρη έρημα και εκτεθειμένα στις χειμερινές συνθήκες, με βασικό στόχο την εξόντωσή τους, εφ’ όσον θα ήταν αναγκασμένοι να διαμένουν στην υπαιθρο και επιπλέον δεν θα μπορούσαν να προμηθευτούν τρόφιμα. Απαγόρευαν στους εκτοπιζόμενους να δώσουν βοήθεια στους γέρους γονείς ή στα ανήλικα παιδιά και στους αρρώστους, οι οποίοι εγκαταλείπονταν στα φαράγγια και στα δάση και πέθαιναν από την πείνα ή αποτελειώνονταν από τους στρατιώτες. Τα κυβερνητικά και αστυνομικά όργανα που οδηγούσαν τους μετατοπιζόμενους σε ειδικούς λουτρώνες, οι οποίοι ιδρύθηκαν δήθεν για στρατιωτικούς λόγους. Εκεί τους εξανάγκαζαν να λουσθούν με την επίκληση λόγων υγιεινής. Έβαζαν κατά εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά στα λουτρά, γυμνούς με θερμοκρασία 40 βαθμών. Τα ενδύματά τους εν τω μεταξύ λεηλατούνταν. Όταν έβγαιναν από το λουτρό, τους εξανάγκαζαν να παρατάσσονται στο χιόνι και με θερμοκρασία κάτω του μηδενός και να περιμένουν επίσκεψη του αστυνόμου για καταμέτρηση, ο οποίος ποτέ δεν ερχόταν πριν από μία ώρα. Επειτα άλλη μία ώρα περίμεναν το γιατρό για ιατρική επιθεώρηση. Κατά την επιθεώρηση χαρακτηρίζονταν άρρωστοι οι νεώτεροι και υγιέστεροι, οι οποίοι θανατώνονταν κατά την αποστολή στο νοσοκομείο.
Ήταν τέτοια η ένταση και η έκταση των διωγμών, ώστε ακόμη και οι σύμμαχοι των Τούρκων διατύπωσαν εγγράφως τις αντιρήσεις τους. Ο μαρκήσιος Pallavicini έγραφε τον Ιανουάριο του 1918: “Είναι σαφές ότι οι εκτοπισμοί του ελληνικού στοιχείου δεν υπαγορεύονται ουδαμώς από στρατιωτικούς λόγους και επιδιώκουν κακώς εννοουμένως πολιτικούς σκοπούς.” Την ίδια άποψη εξέφραζαν και σώφρονες Τούρκοι, όπως ο Βεχήπ πασάς, ο οποίος υποστήριζε ότι ο εκτοπισμός των Ελλήνων ήταν περιττός από στρατιωτικής άποψης. Σχεδόν συγχρόνως ο Αυστριακός πρόξενος της Αμισού Κviatofski ανέφερε σε υπηρεσιακή του επιστολή ότι ο εκτοπισμός των Ελλήνων της ποντιακής παραλίας βρισκόταν στα πλαίσια του προγράμματος των Νεοτούρκων, με το οποίο επεδιώκετο η εξασθένηση του χριστιανικού στοιχείου. Θεωρούσε ο ίδιος ότι η καταστροφή αυτή θα είχε μεγαλύτερη απηχήση στην Ευρώπη απ’ ότι η σφαγές που είχαν διαπράξει κατά των Αρμενίων. Oι φόβοι του Κviatofski εδράζονταν στη διαπίστωσή του ότι η καθολική εξόντωση του ελληνικού στοιχείου ήταν επιθυμία του τουρκικού λαού. Εξάλλου του είχε ειπωθεί από ανώτερους Τουρκους ότι: “Τελικά πρέπει να κάνουμε με τους Έλληνες ό,τι κάναμε με τους Αρμένιους… Πρέπει με τους Έλληνες, τώρα να τελειώνουμε.”
Στην πρώτη αυτή περίοδο της γενοκτονίας έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από διακόσιες χιλιάδες Έλληνες. Μέχρι το 1923, είχαν εξοντωθεί περσσότεροι από τριακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες στο μικρασιατικό Πόντο.
Οι ευθύνες του Κεμάλ
H δεύτερη φάση της γενοκτονίας πραγματοποιήθηκε την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου και διαπράχθηκε με την απόλυτη ευθύνη της κεμαλικής ηγεσίας. Σε αναφορά που έγραψε το 1921 ο Gemal Mousket, νομικός σύμβουλος του σουλτάνου, πριν την τελική επικράτηση του Κεμάλ Ατατούρκ, αναφέρονται τα εξής: “Η κυβέρνηση της Άγκυρας αποφάσισε ότι αρχικά οι Έλληνες των περιοχών Αντάπαζάρ και Κάλτρα, και μετέπειτα οι Έλληνες του Πόντου θα σφαγιαστούν και θα εξολοθρευτούν. Ανέθεσε (ο Κεμάλ Πασά) στον Γιαβούρ Αλί να κάψει ολοκληρωτικά το ελληνικό χωριό που βρίσκεται κοντά στο Γκεϊβ και να σκοτώσει όλους τους κατοίκους του. Η τραγωδία διήρκεσε δύο ημέρες. Το χωριό με τα δώδεκα εργοστάσια και τα ωραία κτίρια έγινε σκουπιδότοπος. Το 90% των κατοίκων, είτε σφαγιάστηκε, είτε κάηκε. Οι λίγοι που κατάφεραν να δραπετεύσουν για να σωθούν έφυγαν στα βουνά. Για να διατηρήσει τους τσέτες του, ο Μουσταφά Κεμάλ αναγκάστηκε να βρει κάποια άλλη περιοχή που θα έκαναν επίθεση. Γι’ αυτό το σκοπό, πήγε στην περιοχή του Πόντου. Οι σφαγές, οι λεηλασίες και η γενική εξολόθρευση των κατοίκων της περιοχής αυτής κράτησε από το Φεβρουάριο μέχρι τον Αύγουστο. Οι εκτοπίσεις και οι δολοφονίες διαπράχτηκαν με την ημιεπίσημη συμμετοχή του στρατού και του διοικητικού προσωπικού….”
