Στις 5 Σεπτεμβρίου θα διεξαχθεί στα Χανιά μια ημερίδα με αντικείμενο τις γυναίκες της Κρήτης κατά το 19ο αιώνα, ένα θέμα που ποτέ δεν είχε απασχολήσει την ιστοριογραφία. Στο κλίμα αυτής της συνάντησης παρουσιάζω δύο περιπτώσεις γυναικών από πολλές που έχουν εντοπιστεί στα Γ.Α.Κ. (Κεντρική Υπηρεσία).
Στην πρώτη, η Μαρία Δεικτάκη παρακαλεί τον Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια να ελευθερώσει από τη φυλακή στο Μπούρτζι το μοναδικό παιδί που της έχει απομείνει από έξι που σκοτώθηκαν στη διάρκεια της επανάστασης του 1821, το οποίο κατηγορήθηκε για πειρατεία στη Γραμβούσα, όπως πολλοί άλλοι. Η ίδια έκανε ένα επικίνδυνο για την εποχή ταξίδι από την Κρήτη σε περίοδο χειμώνα. Πρέπει να ήταν χήρα, πουθενά δεν αναφέρει κάτι για τον σύζυγό της, άρα ήταν αρχηγός της οικογένειας. Σε άλλο έγγραφο της 3ης Ιανουαρίου 1829, το οποίο υπογράφουν 34 κάτοικοι της Κισάμου μαθαίνουμε το όνομα του γιου της, Ιωάννης Δεικτάκης λεγόταν, πάλι γίνεται παράκληση από τους συντοπίτες του στον Κυβερνήτη να αφεθεί ελεύθερος ο κατηγορούμενος.
Στη δεύτερη η Μαρία, κόρη του Δελή Χουσεΐν, χήρα του Δημητρίου Κουδουνά παρακαλεί τον βασιλιά Όθωνα να της χορηγήσει ένα βοήθημα έτσι ώστε να ζήσει η ίδια και τα ορφανά της. Η επιστολή συνοδεύεται από ένα πιστοποιητικό της 2ας Ιουλίου 1837 στο οποίο αναγράφεται ότι ο πατέρας της ήταν αγάς στο Γαράζο Μυλοποτάμου, η ίδια λεγόταν αρχικά Ζαϊτέ, έγινε χριστιανή, νονός της ήταν ο Δημήτριος Σαπουντζάκης από το χωριό Μούσα, σημερινός έρημος οικισμός Μούσι, παντρεύτηκε το 1822, αλλά το 1835 ο σύζυγός της πέθανε.
Αντίθετα από ό,τι πιστεύεται, η γυναίκα στην Κρήτη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα δεν ήταν θύμα μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας, είχε ευρύτερη συμμετοχή στα κοινά και πολλαπλούς ρόλους. Έχουν σωθεί μερικά τεκμήρια από αυτές, αυτά που παρουσιάζονται εδώ είναι διαμεσολαβημένα από ένα άντρα γραφέα, στα οποία καταγράφεται το πώς βίωναν οι ίδιες περιστατικά της ζωής τους.
«Εν Αιγίνη τη 15 Φεβρουαρίου 1829.
Εξοχώτατε Κυβερνήτα
Η υποφαινομένη επτάτεκνος, είτα μονότεκνος, και ήδη άτεκνος, κατατηκομένη της πείνας, και τρέμουσα ως η Κάλαμος ένεκα του δριμυτάτου ψύχους, κείμαι ενταύθα απροστάτευτος˙ εις τοιαύτην αισθαντικήν δυστυχίαν μ’ έφερεν η πολύτιμος προσφορά των εξ ανδρών, και νέων υιών μου, τους Καρπούς των οδυνών μου, και το υποστήριγμα της γηραιάς ηλικίας μου, τους οποίους επρόσφερα εις θυσίαν διά την πολύτιμον της πατρίδος ελευθερίαν˙ ο δε μείνας έβδομος εις του οποίου το τα των πληγών κεκολοβωμένον σώμα υπεστήριξα όλον το βάρος της γηραιάς ηλικίας μου, συνέβη διά κακήν μου τύχην να μεθέξη σμικροτάτου τινός μέρους της εκ των Γραμπουσιανών πειρατείας, και συλληφθείς παρά του Κυρίου Κομοδόρου, κατεδικάσθη κατ’ Έξοχον διαταγήν της, εις την εν Ναυπλίω φυλακήν του Βουρτζίου.
Εξοχώτατε! Τα αίματα των εξ Αδελφών του εν φυλακή εβδόμου, αι επταπλάσιαι οδύναι μου και η Παρούσα αξιοδάκρυτος κατάστασίς μου ας κινήσωσι εις οίκτον την ευαίσθητον ψυχήν Σου, και ας εξιλεώση την δικαίαν των Νόμων Αγανάκτησιν κατ’ αυτού. Αυτό το Ίδιον έθνος γονυπετώς μετ’ εμού εξαιτείται των Νόμων την αμνηστίαν, διά να πλεονάσουν την ευσπλαχνίαν της δικαιοσύνης, και να συγχωρέσωσιν έναν πταίστην, υπέρ του έθνους της χειρός και του ποδός την δύναμιν στερηθέντα, και τους έξι φιλτάτους αδελφούς εις θυσίαν προσενεγκόντας. Μην υποφέρης τέλος πάντων να ματαιωθούν οι κόποι και τη θαλάσσης ο κίνδυνος τα οποία υπέφερα η Παρησιαζομένη Εσχατόγηρος και δυστυχής Μήτηρ, δυστυχεστέρου υιού, υπέρ του οποίου ήλθα εξαιτουμένη την εξιλέωσιν των Νόμων διά της Προστασίας Σου, και θερμώς Ικετεύουσα την ανεξίκακόν Σου ψυχήν, όπως διατάξης την απελευθέρωσίν του, αξιούσα με την ανάκτησιν του ποθητού μοι υιού εις τας γηραιάς αγκάλας μου.
Υποσημειούμαι με βαθύτατον σέβας
Η πολίτις
Μαρία Δεικτοπούλα Κρης
Δι’ εμού Δ. Αργυριάδου».
«Μεγαλειότατε
Από οθωμανικήν λαμπράν οικογένειαν γεννηθείσα εις Κρήτην και θεία εμπνεύσει παρακινηθείσα εβαπτίσθην πριν της επαναστάσεως και μετά ταύτα συνεζεύχθην η υποφαινομένη μετά τινος Κρητός Δημητρίου Κουδουνά εκατοντάρχου, όστις αποθανών δυστυχώς εις Νάξον μοι άφησε δύο ορφανά αρσενικά, το μεν δέκα, το δε επτά χρόνων ως εις το εσώκλειστον πιστοποιητικόν φαίνονται.
Η ελεεινή και οικτρά κατάστασις με βιάζει να προστρέξω προς τον κοινόν μας πατέρα, την Μεγαλειότητά Σου Βασιλεύ, επικαλουμένη καρδιοσταλάκτοις δάκρυσι το έλεός Σου να ευδοκήση εις το να διατάξη όπου ανήκει να με καταγράψουν εις σύνταξιν και να μοι διορισθή μία ποσότης δραχμών κατά μήνα ικανή να περιθάλπω τα ορφανά μου και εμαυτήν.
Εύελπις εις την επιτυχίαν της ταπεινής μου δεήσεως υποσημειούμαι με το βαθύτατον σέβας.
Η ευπειθής υπήκοος Ελληνίς
Μαρία Δεληχουσεϊνοπούλα Κρήσσα».
