Στη δυνατότητα καθιέρωσης της γιορτής των Τριών Ιεραρχών από γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων σε γιορτή των Ευρωπαϊκών γραμμάτων στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης ήταν αφιερωμένη η εκδήλωση που οργανώθηκε στο Γυμνάσιο Αλικιανού στις 29/1 με αφορμή την ημέρα των Τριών Ιεραρχών εξαιτίας του διαχρονικού μηνύματος που εκπροσωπούν οι εν λόγω Ιεράρχες.
Πόσο, λοιπόν, εφικτό είναι οι νεοέλληνες να καταθέσουν στο ευρωπαϊκό τραπέζι τη δική τους ελληνορθόδοξη ματιά νοηματοδότησης της ζωής, αξιοποιώντας την ελληνορθόδοξη παράδοσή τους; Με άλλα λόγια, μπορεί σήμερα η σκέψη των Τριών Ιεραρχών να προσφέρει διέξοδο στα σύγχρονα προβλήματα του δυτικού ανθρώπου και στα αδιέξοδα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας μας, ώστε να μπορεί κανείς να υποστηρίξει στη συνέχεια με επιστημονική παρρησία ότι πράγματι η γιορτή των Τριών Ιεραρχών μπορεί να καταστεί γιορτή των Ευρωπαϊκών Γραμμάτων στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης;
α) ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ & ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Αφού οι μαθητές ανέδειξαν μέσα από φωτογραφικό υλικό και δημοσιεύματα του τύπου το κοινωνικό πρόβλημα, όπως αυτό παρουσιάζεται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, κλήθηκαν μέσα από κείμενα των Τριών Ιεραρχών, όπως αυτά που ακολουθύν, να αναλογιστούν πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι η φωνή τους σήμερα:
«Αυτού που πεινάει είναι το ψωμί, που εσύ που πετάς; Στο γυμνό ανήκει το ρούχο που εσύ φυλάσσεις στη ντουλάπα σου. Στον ξυπόλυτο ανήκουν τα παπούτσια, που σαπίζουν στο σπίτι σου» (Μ. Βασίλειος)
«Δε φρίττεις, άνθρωπε, δεν κοκκινίζεις από ντροπή, όταν χαρακτηρίζεις επιτιθέμενον αυτόν που παλεύει για το ψωμί του; Αυτός αν και φέρεται επιθετικά, ωστόσο δικαιούται τη συμπάθειά μας, γιατί τόσο πολύ πιέζεται από την πείνα, ώστε αναγκάζεται να φορέσει το προσωπείο της επιθετικότητας…» (Ιω. Χρυσόστομος).
Να προσεγγίσουν με τη ματιά του Ελληνορθόδοξου Ανθρωπισμού των Πατέρων τις σύγχρονες φιλανθρωπίες των πολυεθνικών, ξεσκεπάζοντας την υποκρισία τους:
«Αν δημιουργείς πολλούς φτωχούς με την εκμετάλλευση και κατόπιν ανακουφίζεις έναν με την ελεημοσύνη τι νόημα έχει; Αν δεν υπήρχε το πλήθος των εκμεταλλευτών, δεν θα υπήρχε ούτε το πλήθος των εξαθλιωμένων» (άγιος Γρηγόριος).
Να κρησάρουν τη σιωπή των σημερινών ιεραρχών έναντι της κοινωνικής αδικίας μέσα από τα λόγια των Τριών Ιεραρχών: «Φταίχτης για το κακό στον κόσμο δεν είναι μόνο εκείνος που το διαπράττει άμεσα, αλλά κι εκείνος που δεν αγανακτεί, που δεν αγωνίζεται, που σιωπά»
Στόχος του εγχειρήματος οι μικροί μαθητές να μυηθούν στη διαλεκτική της κληρονομηθείσας εκκλησιαστικής τους παράδοσης με το σήμερα με σκοπό να συνειδητοποιήσουν ότι για τον ανθρωπισμό που εκπροσωπεί ο Βυζαντινός Ελληνισμός δεν μπορείς να λες ότι σέβεσαι το Θεό και να αγνοείς το συνάνθρωπό σου. Ούτε πάλι να λες ότι σέβεσαι το συνάνθρωπό σου, αλλά στο πρόσωπό του να μην ψηλαφείς το πρόσωπο του Χριστού.
β) Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ
Οι μαθητές ανέγνωσαν το παρακάτω απόσπασμα του λόγου του πατριάρχη Κων/πόλεως Γρηγορίου κατά την εορτή των Θεοφανείων, ως απάντησή του στις διαμαρτυρίες των γυναικών της Πόλης για την άνιση μεταχείριση της δικαιοσύνης απέναντί τους σε σχέση με εκείνη που τυγχάνουν οι άνδρες τους.
«Όταν η γυναίκα προσβάλλει την τιμή του άνδρα θεωρείται μοιχαλίδα και τιμωρείται αυστηρά από το νόμο· όταν όμως ο άνδρας με τις πορνείες του προσβάλλει την τιμή της γυναίκας, είναι ανεύθυνος; Δεν συμφωνώ με τη νομοθεσία, δεν επαινώ τη συνήθεια. Άνδρες ήταν που έκαναν τους νόμους και γι’ αυτό η νομοθεσία είναι σε βάρος των γυναικών» (Γρηγόριος ο Θεολόγος).
Τα λόγια του μεγάλου Ιεράρχη πηγάζουν από τη συνείδησή του, ότι στο γεγονός της σωτηρίας συμμετέχουν τόσο οι άνδρες, όσο και οι γυναίκες. Από το γεγονός ότι ως αγίους η Εκκλησία μας δεν τιμά μόνο άνδρες, αλλά και γυναίκες.
γ) ΤΑ ΣΥΧΡΟΝΑ ΨΕΥΤΟΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
Αλλά και απέναντι στα διλλήματα του συγχρόνου κόσμου, όπως Πίστη ή Επιστήμη, που οδήγησαν στην πυρά χιλιάδες ανθρώπους στη Δύση, οι Τρεις Ιεράρχες είχαν απλές και αφοπλιστικές απαντήσεις, δείχνοντας πως πρόκειται στην ουσία περί ψευτοδιλημμάτων, που είτε ο αμόρφωτος κλήρος έθετε, είτε η ψευδοδιανόηση της εποχής τους.
Η απάντηση του Μ. Βασιλείου αφοπλιστική:
«Δεν ελαττώνεται η έκπληξη για τα πραγματικά μεγάλα πράγματα, όταν βρεθεί ο τρόπος της λειτουργίας τους»
Οι Τρεις Ιεράρχες γνώριζαν ότι η ελευθερία του ανθρώπου είναι σύμφυτη με την εικόνα του Θεού μέσα στον άνθρωπο και οποιοσδήποτε περιορισμός της ελευθερίας αυτής σημαίνει και φυγή του πνεύματος του Θεού από τον άνθρωπο και τον κόσμο. Η επιστήμη υπάρχει για την υπηρετεί τον άνθρωπο, να τον ελευθερώνει από τον κόσμο της ανάγκης και όχι να τον υποτάσσει στις δικές της ανάγκης.
δ) Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Οι πατέρες της Εκκλησίας γνωρίζουν τα υπαρξιακά αδιέξοδα του ανθρώπου της εποχής τους. Ο Μ. Βασίλειος μιλάει συχνά στα κείμενά του για το δαίμονα της λύπης που τον διακατέχει. Ο σύγχρονος άνθρωπος μιλάει για τη δική του υπαρξιακή φτώχεια και γύμνια.
Οι Τρεις Ιεράρχες ξέρουν ένα μυστικό. Η πραγματική πτώση του ανθρώπου δεν βρίσκεται στο ότι διέπραξε την ύβρη, αλλά στην αδυναμία του να την αναγνωρίσει. Μία αδυναμία που έχει τις ρίζες της στην έλλειψη αυτογνωσίας. Ξέρουν ότι η ουσιαστική πτώση των πρωτοπλάστων δεν βρίσκεται στο ότι γεύτηκαν την εμπειρία του κακού στη ζωή τους, παρακούοντας τη θεϊκή εντολή, αλλά στο γεγονός όταν τους ζητήθηκε αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους ο ένας έριξε τις ευθύνες στον άλλο. Στην απουσία δηλαδή της αυτογνωσίας. Γι’ αυτό και θα διακηρύξουν:
«Το σφάλλειν ανθρώπινο, το μετανοείν όμως θεϊκό».
Ο ελληνοθρόδοξος ανθρωπισμός των Τριών Ιεραρχών βασίζεται σ’ αυτό που ο σύγχρονος άνθρωπος λησμόνησε, ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό δημιούργημα που έχει τις ρίζες του στον ουρανό ή όπως θα έλεγε ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είναι το μόνο πλάσμα στη γη, που δεν θέλει απλώς να ζει, αλλά να ξέρει και γιατί ζει.
ε) Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ “ΑΛΛΟΥ” ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ
Αλλά και για το πρόβλημα της σύγχρονης μετανάστευσης που ταλανίζει σήμερα την ανθρωπότητα οι Τρεις Ιεράρχες έχουν τη δική τους απάντηση. Αδελφός δεν είναι μόνο αυτός που έχει την ίδια θρησκεία (ομόθρησκος), την ίδια γλώσσα (ομόγλωσσος), την ίδια καταγωγή (ομόφυλος). Πλησίον είναι ο κάθε άνθρωπος. Ο Θεός στον οποίο προσφέρουν το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας δεν γνωρίζει εγγόνια παρά μονάχα παιδιά μέσα στην ιστορία.
Ο κάθε άνθρωπος ανεξάρτητου φυλής, καταγωγής και θρησκείας είναι γιός του Θεού και οπότε όλοι μεταξύ μας αδέλφια. Οι μαθητές του Γυμνασίου Αλικιανού κλήθηκαν να αναλογιστούν όλα τα παραπάνω, παρακολουθώντας τη δραματοποιημένη αφήγηση της συνάντησης του Μ. Βασιλείου με έναν ιερέα του Απόλλωνα και τον μεταξύ τους διάλογος.
στ) ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟ ΗΘΟΣ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ
Μέσα από το διάλογο του Μ. Βασιλείου με το Μόδεστο, που οι μαθητές αναβίωσαν επί σκηνής, κλήθηκαν να ψηλαφίσουν μία άλλη στάση ζωής, ένα άλλο ήθος. Μία στάση που ορθώνεται πέρα από τον κόσμο της Ανάγκης, που υπηρετεί το καταναλωτικό ιδεώδες του συγχρόνου ανθρώπου, μία στάση που σε οδηγεί στο ξέφωτο του απολεσθέντος παραδείσου της αξιοπρέπειας του ανθρωπίνου προσώπου, στον κόσμο εκείνης της Ελευθερίας, όπου τα ονόματα αποκαλύπτουν την ουσία των πραγμάτων, δεν συσκοτίζουν την αλήθεια.
Ο Βασίλειος ήταν ο μόνο ιεράρχης της Ορθοδοξίας, που δεν έκανε εκπτώσεις στην πίστη του και στην αλήθεια που εκπροσωπούσε.
Όλοι οι υπόλοιποι ομότεχνοί του είχαν είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο εξαγοραστεί από τον αυτοκράτορα Ουάλη και είχαν προσχωρήσει στον Αρειανισμό.
Μόνο ο μικροσκοπικός επίσκοπος της Καισαρείας Βασίλειος αντιστέκονταν, ορμώμενος όχι από το πείσμα του ιδεαλιστή επαναστάτη, αλλά από το φως της εσωτερικής του ελευθερίας. Αυτό το φως καλούμαστε να διαχειριστούμε και να καταθέσουμε στους ευρωπαίους ομοτράπεζούς μας.
Είναι το φως που έκανε το Μόδεστο να ομολογήσει απέναντι στον εξουθενωμένο από τις ασθένειες ιεράρχη, πως «κανείς Βασίλειε μέχρι σήμερα δεν μου μίλησε με τέτοιο τρόπο και με τόση μεγάλη παρρησία» για να εισπράξει την πληρωμένη από τον επίσκοπο Καισάρειας απάντηση· «Ίσως επειδή δεν συνάντησες ποτέ αληθινό Εεπίσκοπο. Γιατί αν συναντούσες πραγματικό Ιεράρχη, με αυτό τον τρόπο θα σου απαντούσε». Πρόκειται για το ήθος εκείνο, που κράτησε τον Ελληνισμό ζωντανό κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μεγαλούργησε στα βουνά της Πίνδου τη δεκαετία του ’40.
ζ) ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
Τέλος, οι μαθητές κλήθηκαν να αναλογιστούν ποια θα ήταν η τύχη του πλανήτη μας, αν ο άνθρωπος των νεωτέρων χρόνων εκλάμβανε την αποστολή του μέσα στον κόσμο ως διακονία, όπως τον καλεί ο ελληνοθρόδοξος ανθρωπισμός των Τριών Ιεραρχών, και όχι ως κυριαρχία, όπως επιτάσσει ο αναγεννησιακός ουμανισμός της Δύσης.
Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει με τη σκιά του, ροκανίζοντας τα σκαλοπάτια της σκάλας που τον οδηγεί στο ξέφωτο, όπως δείχνει η σχετική γελοιογραφία του πολωνού σατυρικός σκιτσογράφος Pawel Kuczynski που παρουσιάστηκε στους μαθητές.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Έναν τέτοιο ανθρωπισμό μας κληροδότησαν οι Τρεις Ιεράρχες και οφείλουμε αν θέλουμε να καλούμαστε γνήσιοι διαχειριστές του πνεύματός τους και της παράδοσής τους να αποκωδικοποιήσουμε και να τον κοινωνήσουμε στους Ευρωπαίους Εταίρους.
*Ο Γ. Καρκάνης είναι δ/ντης Γυμνασίου Αλικιανού
