» Ο Μαύρος Βράχος της απωλείας και ο ξεπεσμός της επανάστασης του ’21 στην Κρήτη
Oι αρχαίοι αποκαλούσαν το νησί Κώρυκο. Το σημερινό όνομα είναι από την εποχή των Ενετών GARABUSE – φυλάκιο ακρωτηρίου.
Κατασκευάστηκε από τον Αρχιτέκτονα LATINO ORSINI το 1579-84.
Το 1692 ο Ενετός φρούραρχος LUCA DELLA ROCCA έναντι αμοιβής το παρέδωσε στους Τούρκους και έκτοτε ζούσε στην Πόλη με το προσωνύμιο Καπετάν Γραμπούσας.
Εντυπωσιακή είναι η πρώτη απόπειρα κατάληψης του φρουρίου από τους Κρήτες επαναστάτες, η οποία απέτυχε.
Τα μεσάνυχτα της 11ης προς 12η Δεκεμβρίου 1823, περί τους 150 επαναστάτες εκ του συνόλου των 500, σκαρφαλώνουν στο φρούριο με σκοπό να ανοίξουν την πύλη για να εισέλθουν και οι υπόλοιποι.
Όμως δεν ανοίγουν την πύλη άμεσα και φονεύουν μεν τον φρούραρχο στο στρώμα αλλά χαρίζονται στο χανουμάκι του, το οποίο με τις φωνές του ξεσηκώνει το όλο το κάστρο και τη φρουρά που κοιμόταν.
Φονεύονται περί τους 90 επαναστάτες και 25 εκ της φρουράς. Ο Μπουζομάρκος έβγαινε πρώτος εις το μπεντένι, κι εφτά νομάτους έκοψε μόνος με το μαχαίρι…..
Ο Μπουζάκης Μάρκος εξ Ασκύφου Σφακίων, ετών 45 είναι μεταξύ των φονευμένων.
Κατά την δεύτερη απόπειρα αρχές Αυγούστου 1824 με πονηριά, μαθαίνοντας πότε γίνεται αλλαγή φρουράς, καταλαμβάνουν οι επαναστάτες αναίμακτα το κάστρο.
Γύρω στο 1827 στο φρούριο και στα πέριξ κατοικούσαν περί τα 6000 άτομα και πολλοί είχαν επιδοθεί στην πειρατεία.
Την 19 Ιανουαρίου 1928 Αγγλογάλλοι καταλαμβάνουν το φρούριο και συλλαμβάνουν ολίγους και εκδιώκουν το αθώον και πάμπτωχον μισόγυμνον πλήθος (Β. Ψιλάκης), ενώ οι όσοι είχαν ενοχοποιηθεί προ πολλού είχαν δραπετεύσει- ξένοι και Κρήτες.
Ελληνική φρουρά και μεγάλες δυνάμεις παρέμειναν στο φρούριο μέχρι 21/1/1831, οπότε παρεδόθη υπό των δυνάμεων στους Αιγύπτιους.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΆΝΘΙΜΟΥ ΠΟΥΛΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ το τέλος του 1827 όπου τότε επισκέφτηκε την Γραμβούσα.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ
«…Αρχές Αυγούστου του 1824 οι Σφακιανοί με το Δ. Κ. επικεφαλής επάτησαν με πανουργία την Γραμβούσα……Εις το κάστρο με το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου στο πιο αψηλό μπεντένι ανέμιζε η κρητική μπαντιέρα…..Όλοι οι σκιαγμένοι και κυνηγημένοι ήβραν καταφύγι στην βραχώδη νήσο Γραμβούσα όπου οι κάτοικοι σήμερον πρέπει να φθάνουν τας έξι χιλιάδες.
Μόνο εις τον λιμένα εμάνθανα ότι τα τελευταία δύο χρόνια χτίστηκαν διακόσια μαγαζιά και αποθήκες……
Ολίγον κατ ολίγον έγινε μέγα ορμητήριο για το κούρσος….. Τον καιρό του χειμώνα η πειρατεία πέφτει εις λήθαργο…. είδα παλληκαρέματα, μεθύσια, φονικά, πορνείες… Όλοι οι κατατρεγμένοι των Αγαρηνών σκάρωσαν μια καταφρονεμένην καλύβα δια να κάθονται τα παιδιά τους γδυμένα και αξυπόλητα.
Γύρω από το λιμάνι υπήρχε κόσμος απού επείναγε και εις τα καλυβάκια υπήρχαν γυναίκες που είχαν χάσει την τιμή τους και έκραζαν τους άνδρες. Ένα πορνοστάσιον το όλον.
Η Γραμβούσα γέμει από ανθρώπους πλούσιους όπου λίγα χρόνια πριν δεν είχαν ούτε ψωμί να φάγουν και απόκτησαν πλούτον ξαφνικόν κάνοντας αδικίες και κλεψιές…..
Κατά πρώτον είναι οι Κρητικοί αλλά και αναρίθμητοι άλλοι φερμένοι από Ελληνικά μέρη, Μάνη, Ψαρρά, Κάσο, Ύδρα, Σπέτσες, Μεσολόγγι…….
Εδώ εσυνάντησα όσους εξουσιάζουν το βράχο. Πλήθος ξακουστοί κακούργοι.
Ο Α.Ψ. εκ Σφακίων απου είναι ο πρώτος διδάξας την πειρατεία.
Ο παππά Γ.Δ. άνθρωπος θηριώδης κτηνώδης και αχρείος. Ο βίος του γέμει δολοφονίες, βιασμούς, βασανιστήρια, πειρατείες.
Πολλάκις ντύνεται γραία δια να μην τον ανιώνουν οι εχθροί και να σφάζει αιφνιδίως. Διεύθυνε και επιστάτησεν εις περισσότερας πειρατικάς πράξεις παρά άλλος κανείς εις τον κόσμο.
Ο Γ.Λ. είναι συμμέτοχος όλων των πλοίων των στελλομένων απ’ ετούτον τον λιμένα εις πειρατείαν. Έχει τρεις κολλιτσίδες και αυτοί πράττουν τα όμοια ως και τον αυθέντη τους, φονεύουν, γδύνουν, παιδοφθείρουν… Ο Γ.Σ. …. είναι σκληρός και κτηνώδης. Ο κακούργος Α.Τ. εκ Μεσολογγίου. Ο Μ.Π. εκ Σφακίων γνωστός ως Κασιδομανούσος.
Οι Αντώνιος, Νικόλαος και Ανάργυρος από την Ύδρα.Ο Κ. εκ Σπετσών. Ο Α.Λ. εκ Κάσου. Και ο οπλαρχηγός Γ.Δ.
Ο Ε.Δ. άκουσα ότι αφού γύμνωνε τα πλοία έδενε στο κανόνι τον κυβερνήτη και τον εράβδιζε απάνθρωπα. Και ότι κακομεταχειρίζεται αγρίως όποιους συλλαμβάνει σκλάβους.
Ως και τον αγριάνθρωπο Γ.Ξ. που έχει το ορμητήριο του στην Αντίπαρο συνάντησα στο βράχο. Και τέλος το π. Μ.Π. όπου είναι αρχηγός της Επιτροπής και μέλος του Συμβουλίου του Αγώνα και φρούραρχος.
Ούτος ως άκουσα προσπάθησε παλαιόθεν να παύσει την πειρατείαν αλλά δωροδοκηθείς έγινε συμμέτοχος εις κάθε πλοίον και λαμβάνει μερδικόν από πάσαν λείαν. Και έτσι το Κρητικόν Συμβούλιον έγινε το ένα με τους μπαντίδος (banditi, οι ληστές).
Έχουν συστήσει μετοχική εταιρεία…. και παίρνει ο καθένας το μερίδιο του.
Στο κάστρο μέσα ζούσαν περί τις 2000 ψυχές και εδώ γινόταν το παζάρι με τις λείες. Ολάκερη η Μεσόγειος ερχόταν στην Γραμβούσα και ψώνιζε. Υπήρχε και του πουλιού το γάλα. Καφές Αμερικής, ινδική κάνναβη, ωρολόγια, μπαχαρικά, υφάσματα, εργαλεία, βαφές…… σε χαμηλές τιμές…
…οι καπεταναίοι κομπάζουν ότι σε πέντε χρόνια έγδυσαν πεντακόσια πλοία…
Ένα μέρος του ταμείου πηγαίνει εις την εκκλησίαν της νήσου την Παναγίαν την κλεφτρίνα η οποία σε λίγα μόνο χρόνια γιόμισε από ασημένια και μαλαματένια τάματα…..
Σας έγραψα δια να εννοήσετε τι ακριβώς συμβαίνει στον Μαύρο Βράχο της απωλείας.
Όποιος αντιμιλήσει τον σφάζουν εις το γόνι ως γίδα ……
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι φτωχοί που ζουν στο ξάστερο και κοιμούνται στα βράχια και στις σπηλιές. Βγάζουν ένα μερδικό από τις λείες και δια τους πεινασμένους αλλά και αυτό δεν το κάνουν σωστά και πολλές γυναίκες και παιδιά πεθαίνουν από την πείνα.
Ω Θεέ μου και πως βαστάς και δεν μας καταποντίζεις απ’ όσα είδα σ αυτό το νησί.
Άνθιμος»
Ευχαριστώ τον φίλο μου Γιώργο Μπερτάκη για την επιστολή.
* Ο Μιχ. Κατσανεβάκης αρχιτέκτων μηχανικός
συγγραφέας- ιστ. Ερευνητής.
