Η γλώσσα εκφράζει τα νοήματα των ανθρώπων, η ποίηση είναι η υψηλότερη μορφή λόγου. Είναι η αρχή μιας ζωής και η συνέχιση μιας άλλης, βαθειά ως τα ακρότατα σημεία που μπορεί η ψυχή ν’ανιχνεύσει, ως στα σύνορα των αντιθέτων, εκεί που ο ήλιος και ο Aδης αγγίζονται.
Η ατελεύτητη φορά προς το Φως το Φυσικό που είναι ο Λόγος και το Φως το Άκτιστο που είναι ο Θεός.
Η Βυζαντινή φιλολογία έχει να κάνει με την ιδιαίτερη εκείνη ποίηση, , μόνη οδό να υπερβούμε τη φθορά, με την έννοια που ο θάνατος είναι η μόνη οδός για την Ανάσταση.
Ο Ακάθιστος ύμνος ένα τέλειο ποιητικό δημιούργημα στο οποίο η χάρη και η αρμονία της μορφής συναγωνίζονται την ειλικρίνεια του αισθήματος και το ύψος του Θρησκευτικού ενθουσιασμού, εύρε στον διακεκριμένο κλασσικό φιλόλογο και τον εξαίρετο δάσκαλο , αγαπητό συνάδελφο Μανώλη Μαλαθράκη έναν θαυμάσιο και σπάνιο ερμηνευτή. Το πρώτο βιβλίο του 2013.
Έμπειρος πια ο συγγραφέας ανοίγει τα πανιά του και ξεκινά να ταξιδέψει, εμπνευσμένος , συνεχίζει -θεία χάριτι- την δημιουργική του προσπάθεια στον ωκεανό της βυζαντινής υμνολογίας , από όπου ανέδειξε τους κορυφαίους ύμνους της μεγάλης ¨Παρασκευής.
Η σταύρωση αναδείχνεται ως το ύψιστο εκείνο γεγονός της θείας ταπείνωσης της θεϊκής συγκατάβασης στον ανθρώπινο πόνο πριν από την Επ-Ανάσταση του Θεού.
ΥΜΝΟΙ ΤΗΣ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ:
Α΄ ο Κανόνας
Η ποίηση ξεχειλίζει από συναισθήματα, αυτή του Μ. Σαββάτου αλλά και όλης της Μ. εβδομάδος συγκινεί την ψυχή τού κάθε ανθρώπου. Η κατανόησή της οδηγεί στην ψυχική ανάταση. Ποίηση, ζωγραφική γλυπτική μουσική κινηματογράφος ενεπνεύσθηκαν από το θείο δράμα.
Ο εκλεκτός των καθηγητών φιλολόγων και καταξιωμένος πια συγγραφέας έρχεται να προσεγγίσει τους ύμνους φιλολογικά και θεολογικά ,ήτοι στην μορφή, το περιεχόμενο την αισθητική αλλά και την δογματική τους ερμηνεία.
Στην αρχή ερμηνεύονται ορισμένοι όροι της εκκλησιαστικής υμνογραφίας, που σε άλλες εποχές ίσως ήταν για τους εγγράμματους, αυτονόητη η γνώση των . Σήμερα ψάλτες και ιερείς έχουν να κερδίσουν μελετώντες, τους όρους που αναλύονται- ‘Όρθρος- καθίσματα, κοντάκια, τροπάρια ψαλμοί κλπ.
Ο Κανόνας ο κεντρικός ύμνος του όρθρου είναι το κέντρο της βυζαντινής υμνογραφίας και ως τέτοιο το μελετά και το αναλύει ο συγγραφέας. Ο αναγνώστης από το πλήθος των κειμένων και των νοημάτων , έχει την ευκαιρία να γνωρίσει ένα κόσμο άλλο, απέραντο βαθυστόχαστο όσο και καθημερινό στον εκκλησιαστικό μας βίο. Μπορεί ύστερα και από την ιερά σύνοψη να έχει μια άλλη προσέγγιση εν προκειμένω και για τους ύμνους της Μ. Παρασκευής του Μ. Σαββάτου και τα εγκώμια.
Εκτός από την γενική αναφορά στους κανόνες της βυζαντινής υμνογραφίας ,ο κανόνας του Μ, Σαββάτου ,κατά ωδή και τροπάρια αναλύεται και ερμηνεύεται σαν όλο πνευματικό έργο -λεξιλόγιο, μετάφραση σχόλια- τόσο αναλυτικά και εξειδικευμένα ώστε κάθε αναγνώστης όχι μόνο εισάγεται στη βυζαντινή υμνολογία αλλά και εμπεδώνει βιώματα ζωής.
Θέλω να επισημάνω τη σημασία των κειμένων –ύμνων- τροπαρίων όπως αναλύονται ερμηνεύονται, που αναδείχνουν την βαθειά φιλολογική –γλωσσική κατάρτιση του φιλόπονου συγγραφέα. Έχομε την επιστημονική εκείνη εργασία και με την παράθεση λεξιλογίου ονομάτων και ρημάτων, νοημάτων, να ξεκινά από τον πρώτο μεγάλο θεολόγο τον Όμηρο για να φθάσει μέσω του συγγραφέως στην εκτενή αναφορά και σε σύγχρονους μας ποιητές.
Υπογραμμίζομε-για τα εκκλησιαστικά δρώμενα- το κατά τον Νικόδημο τον Αγιορείτη, «ότι ο Κανόνας που είναι το πιο διδακτικό μέρος του όρθρου-αλλά και άλλα του όρθρου- έπρεπε να ψάλλονται στο τέλος.» Οι σημερινοί, όσοι πιστοί, προσέρχονται από του Ευαγγελίου και εξής, όπου μονότονα ακολουθεί ο χερουβικός ύμνος και τα κύριε ελέησον!
Β΄ Επιτάφιος Θρήνος τα Εγκώμια
Ο Επιτάφιος θρήνος από λογοτεχνικής πλευράς έχει απόλυτη ηθική και αισθησιακή αυτάρκεια. Ποιητικά κείμενα όπου δεσπόζουν διαμετρικά αντίθετα στοιχεία, ο δραματικός λόγος, η θνητότητα, ο πόνος του σταυρού αλλά και η αθανασία και ο θρίαμβος της Ανάστασης. Έκφραση ενός πολιτισμού μοναδικού στη διάρκεια 11 αιώνων που τον συνείχε, όχι η ομογενοποίηση των λαών αλλά η ενότητα της πίστεως και η κοινωνία του αγίου πνεύματος.
Ο λόγος των εγκωμίων, που αναδεικνύεται στο έργο είναι και ανθολόγιο με ωραίες εικόνες και συγκινητικές εκφράσεις, όπου θρηνούμε μεν για τον κατά σάρκα θάνατο του Χριστού, την δύση του μη Δύοντος , ο πόνος που αμβλύνεται όμως από την γλυκειά προστασία της συνανάστασης.
Η έκπληξη του όλου έργου είναι η παρουσίαση των Εγκωμίων σε σχέση με τον Άμωμο -συμπαρατιθέμενα κείμενα και σχολιασμός- . Τα μεν εγκώμια μας είναι τα , ας πούμε, γνωστά ψαλλόμενα στον επιτάφιο, όμως άγνωστος είναι ο 118ος εκτενής ψαλμός του ψαλτηρίου : 4 στάσεις- 176 στίχοι . Ο Ε. Μαλαθράκης πρωτοτυπεί και πρωτοπορεί καθώς μας παρουσιάζει αυτή την μοναδική πιθανόν εργασία και σημαντικότατη προσπάθεια, όπου οι στίχοι του 118ου ψαλμού ,ό του Αμώμου παρατίθενται με τις τρεις στάσεις των εγκωμίων της Μ. Παρασκευής δηλ τους ανάλογους στίχους με παράλληλες μεταφράσεις και σχόλια.
Γίνεται εκτενής αναφορά στην ιστορική γέννηση και εξέλιξη του τυπικού των ψαλλομένων και που ακόμη σήμερον , σε κάποια μοναστήρια συνυπάρχουν. Η συμπαράθεση των στίχων του ψαλμού και των εγκωμίων μαρτυρούν τη διαχρονική αλληλεπίδραση, από Δαυίδ μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. Μακρά και περιγραφικά πλούσια είναι και η αναφορά στην σύγχρονη λογοτεχνία : «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη, ποιήματα των Παλαμά, Βάρναλη, Ρίτσου .
Εις όλο το βιβλίο η τεκμηρίωση γίνεται με ακριβή και συγκεκριμένη παραπομπή σε εδάφια της Παλαιάς και της Καινής διαθήκης, ιδιαιτέρως δε του Ευαγγελικού λόγου.
Συμπερασματικά « Τα Εγκώμια και ο Άμωμος» σε έκταση και ολοκληρωμένη παρουσία αποτελούν ξεχωριστό βιβλίο 220 σελίδων! Εξαιρετικά και μοναδικά τεκμηριωμένης ,φιλολογικά και δογματικά εργασίας.
Γ΄ Η Παρισταμένη
Αν τα εγκώμια και ο Άμωμος είναι μια πρότυπη φιλολογική και θεολογική ερμηνεία, το 3ο μέρος ,«Η Παρισταμένη» είναι η ανάδειξη σπάνιου ποιήματος θρησκευτικού- θρηνητικού περιεχομένου, συγκινητική εξιστόρηση πίστης και θρησκευτικής λαογραφίας.
Διατυπώνω την άποψη, ότι πιθανόν συνειδητά ή υποσυνείδητα «η Παρισταμένη» ήταν αφορμή για το όλο βιβλίο όπου ο συγγραφέας πέτυχε πρώτιστα να ξεδιπλώσει την φιλολογική του ικανότητα και με την συστηματική διερεύνηση την επιστημονική του συγκρότηση.
« Η Παρισταμένη» ποίημα λαϊκής δημιουργίας που παρουσιάζει την Παναγία να στέκεται δίπλα στο Σταυρό. Όταν οι γυναίκες του χωριού στολίζουν τον επιτάφιο, εκεί πάντα, στο μεγάλο χωριό της Ανατολής και στα πάνω χωριά της
Ιεράπετρας, αλλά και σε άλλα χωριά των γειτονικών περιοχών, λέγανε …ψάλλανε ενώ στολίζανε τον επιτάφιο…
«…….Κι όσο κι αν ήσουνα σκληρός τα μάτια σου δακρύζαν….
Που του χωριού οι κοπελιές μεσόκοπες και γράδες
Μ’ένα μοναδικό σκοπό ελέγαν μαντινάδες..»
Ο Μ. Μαλαθράκης συντοπίτης συνοδοιπόρος συνάδελφος εξ Ex oriente lux – εξ Ανατολής το φως- παραθέτει αναλύει και φωτίζει το θρηνητικό λαϊκό αυτό ποίημα -95 δίστιχα ,ερευνά την προέλευση του το αναλύει γλωσσικά και μουσικά και μας αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση για την μεταβολή των ηθών και την παρακμή των εθίμων.
Οι παραπομπές , οι γενικότερες αναλύσεις, η πλούσια υπομνηματογραφία εμπλουτίζουν ένα βιβλίο, τόμο θρησκευτικής ποίησης και υμνογραφίας σχεδόν πεντακοσίων σελίδων! Τέλος με το παράρτημα των εκτεταμένων παραπομπών και μουσικής-, ολοκληρώνεται ένα έργο πολλών γνώσεων και μόχθου, ένα έργο ζωής, σπάνια διατριβή, προορισμένο εις το εσαεί. .Ευχόμαστε πλούσια την ευλογία του Θεού για τον συγγραφέα και την οικογένειά του , στην οποία αφιέρωσε την τόσο άρτια, ωφέλιμη και ευχάριστη αυτή συγγραφή.
