Το χρέος των ΗΠΑ ξεπερνά τα $34 τρις, που αντιστοιχεί περίπου στο 1/3 του παγκόσµιου ΑΕΠ και σχεδόν το 1/3 του παγκόσµιου κυβερνητικού χρέους. Το 13% (περίπου $880 δις) του συνόλου των δαπανών των ΗΠΑ ($6,7 τρις) δαπανάτε στην πληρωµή των τόκων των δανείων. Ποσό σχεδόν ίσο µε τις αµυντικές δαπάνες ($875 δις). Με έσοδα περίπου $4,9 τρις, το ετήσιο έλλειµα του κρατικού προϋπολογισµού ανέρχεται στα 1,8 τρις (οι δαπάνες υπερβαίνουν κατά 35% τα έσοδα του κράτους). Άρα κατά 1,8 τρις πρέπει να αυξηθεί ο κρατικός δανεισµός µέσα σε µια χρονιά µόνο (δηλαδή περίπου 9 φορές το ΑΕΠ της Ελλάδος).
Η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει να εφαρµόσει αυτό-µνηµόνιο να περικόψει περίπου $2 τρις δαπάνες, δηλαδή να κάνει τον προϋπολογισµό πλεονασµατικό για να σταµατήσει να αυξάνεται το δηµόσιο χρέος. Οπότε µπλοκάρει την ψήφιση του προϋπολογισµού.
Το ζήτηµα του φράγµατος του χρέους στις Ηνωµένες Πολιτείες έχει γίνει επαναλαµβανόµενο σηµείο έντασης στις πολιτικές συζητήσεις, θέτοντας την οικονοµία της χώρας µπροστά σε σοβαρές προκλήσεις. Παρόλο που η δηµόσια συζήτηση συχνά επικεντρώνεται στην αύξηση ή µη του ανώτατου ορίου του χρέους, η ουσιαστική λύση βρίσκεται αλλού: στη συνετή διαχείριση των δηµόσιων πόρων και στην επένδυσή τους σε τοµείς που ενισχύουν την παραγωγικότητα και τη µακροπρόθεσµη ανάπτυξη της οικονοµίας.
Το δίληµµα του χρέους: Από το 1960, το ανώτατο όριο του χρέους έχει αυξηθεί περίπου 78 φορές, αναδεικνύοντας την εξάρτηση των Ηνωµένων Πολιτειών από τον δανεισµό για την κάλυψη των δηµοσιονοµικών τους ελλειµµάτων. Αυτή η πρακτική επιτρέπει στην κυβέρνηση να καλύπτει τις δαπάνες της χωρίς να αυξάνει τους φόρους, µια λύση που ικανοποιεί προσωρινά τόσο τους πολίτες όσο και τις επιχειρήσεις. Οι πολίτες απολαµβάνουν κρατικές υπηρεσίες χωρίς επιπλέον φορολογική επιβάρυνση, ενώ οι πλούσιοι και οι επιχειρήσεις ωφελούνται διπλά, καθώς πληρώνουν χαµηλούς φόρους και αποκοµίζουν κέρδη από τους τόκους των κρατικών οµολόγων.
Αυτή η τακτική, όµως, έχει δηµιουργήσει έναν φαύλο κύκλο αυξανόµενου χρέους που δεν είναι βιώσιµος. Όταν οι κυβερνήσεις δανείζονται περισσότερο από όσο αυξάνονται τα δηµόσια έσοδα, τα επιτόκια ανέρχονται. Οι κεντρικές τράπεζες τότε καλούνται να επιλέξουν ανάµεσα στην αύξηση των επιτοκίων, που πλήττει την οικονοµία, ή στην εκτύπωση χρήµατος, που οδηγεί σε πληθωρισµό.
Οι συνέπειες της ανεπαρκούς διαχείρισης: Η σηµερινή κατάσταση επιδεινώνεται από την έλλειψη επενδύσεων σε τοµείς που θα µπορούσαν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα της οικονοµίας. Η συνεχής εξάρτηση από τον δανεισµό, χωρίς τη δηµιουργία νέου πλούτου, δεν µπορεί να διατηρηθεί µακροπρόθεσµα. Οι επιπτώσεις αυτής της στρατηγικής είναι διττές:
1. Οικονοµικές: Τα αυξανόµενα επιτόκια καθιστούν το χρέος πιο δαπανηρό, περιορίζοντας τη δυνατότητα της κυβέρνησης να επενδύσει σε κρίσιµους τοµείς, όπως η εκπαίδευση, η υγειονοµική περίθαλψη και οι υποδοµές.
2. Κοινωνικές: Η εξάρτηση από τον δανεισµό αντί της φορολόγησης ή της αύξησης της παραγωγικότητας δηµιουργεί ανισότητες, µε τους πλούσιους να επωφελούνται περισσότερο από το τρέχον σύστηµα.
Η ανάγκη για παραγωγικότητα: Η παραγωγικότητα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της βιώσιµης διαχείρισης του χρέους. Όταν τα δανεισµένα κεφάλαια κατευθύνονται σε επενδύσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα—όπως η εκπαίδευση, η έρευνα και ανάπτυξη, και οι υποδοµές—η οικονοµία µπορεί να αναπτυχθεί µε βιώσιµο τρόπο.
Ειδικά στις Ηνωµένες Πολιτείες, οι επενδύσεις σε τοµείς αιχµής, όπως η τεχνητή νοηµοσύνη, η κβαντική υπολογιστική, τα νέα υλικά και η βιοτεχνολογία, οι ηµιαγωγοί κλπ., µπορούν να δηµιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας στη διεθνή αγορά.
Το πολιτικό δίληµµα: Η πολιτική διάσταση του ζητήµατος είναι εξίσου σηµαντική. Οι πολιτικοί βρίσκονται σε δύσκολη θέση, καθώς πρέπει να ισορροπήσουν ανάµεσα στις απαιτήσεις των πλούσιων επιχειρήσεων, που ζητούν χαµηλούς φόρους, και των πολιτών, που επιθυµούν κρατικές υπηρεσίες χωρίς πρόσθετα βάρη.
Συνήθως, η λύση είναι να ικανοποιούν και τις δύο πλευρές µέσω του δανεισµού, δηµιουργώντας όµως έναν φαύλο κύκλο χρέους που θα µπορούσε να οδηγήσει σε κρίση. Η επίλυση αυτού του προβλήµατος απαιτεί πολιτική τόλµη και µια µακροπρόθεσµη στρατηγική που θα βασίζεται στην ανάπτυξη αντί της δανειοδότησης.
Το ζήτηµα των κρατικών οµολόγων: Όταν η προσφορά κρατικών οµολόγων υπερβαίνει τη ζήτηση, οι κεντρικές τράπεζες αναγκάζονται να παρέµβουν. Η επιλογή είτε της αύξησης των επιτοκίων είτε της εκτύπωσης χρήµατος έχει σοβαρές συνέπειες, από την οικονοµική ύφεση µέχρι τον υψηλό πληθωρισµό.
Αντί να στηρίζεται στον δανεισµό, η κυβέρνηση πρέπει να εστιάσει στην αύξηση της παραγωγικότητας, που θα επιτρέψει την αποπληρωµή του χρέους χωρίς πρόσθετες φορολογικές επιβαρύνσεις για τους πολίτες.
Το φράγµα του χρέους στις Ηνωµένες Πολιτείες δεν είναι απλώς ένα τεχνικό ζήτηµα· είναι αντανάκλαση της ανάγκης για µια νέα, πιο βιώσιµη οικονοµική πολιτική. Με στρατηγικές επενδύσεις στην παραγωγικότητα, την τεχνολογία και την εκπαίδευση, οι ΗΠΑ µπορούν να ξεπεράσουν τις παγίδες του αυξανόµενου χρέους και να εξασφαλίσουν ένα βιώσιµο µέλλον για την οικονοµία τους. Η αλλαγή πορείας απαιτεί πολιτική βούληση, αλλά αποτελεί τον µοναδικό δρόµο για µακροπρόθεσµη σταθερότητα και ανάπτυξη.
Η ορθότερη λύση για την αποφυγή των υπέρογκων δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων είναι να γίνεται συνετή οικονοµική διαχείριση η οποία όµως συµβαίνει πολύ σπάνια. Συνετή διακυβέρνηση σηµαίνει τα χρήµατα να επενδύονται σε αύξηση της παραγωγικότητας της οικονοµίας. ∆υστυχώς η διαµάχη του φράγµατος χρέους των ΗΠΑ επικεντρώνεται στην µη αύξηση του χρέους και όχι στην παραγωγικότητα των χρηµάτων που δαπανώνται από την αύξηση του χρέους. Η µη εστίαση στην παραγωγικότητα, θα µπορούσε να καταστρέψει την οικονοµία των ΗΠΑ µε τα ήδη υπάρχουσα χρέη (χωρίς καν να αυξηθεί το χρέος).
Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονοµολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου
Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
