Η υποβολή ερωτήσεων ως μια βασική διδακτική δεξιότητα

Η υποβολή ερωτήσεων στην τάξη αποτελεί ένα μεγάλο ερευνητικό πεδίο. Υπάρχουν πολυάριθμες έρευνες που εξετάζουν την επίδραση της διατύπωσης ερωτήσεων σε διάφορες παραμέτρους.
Η υποβολή ερωτήσεων εξυπηρετεί αρκετούς διδακτικούς και παιδαγωγικούς σκοπούς, εν γένει. Καλλιεργεί το ενδιαφέρον των μαθητών για το μάθημα και τους παρακινεί να συμμετέχουν, αξιολογεί την προετοιμασία που έκαναν οι μαθητές για το μάθημα, τους υποδεικνύει που θα εστιάσουν την προσοχή τους, αναπτύσσει την κριτική τους σκέψη, αυξάνει την προσοχή τους, τους παρακινεί ν’ αναζητήσουν τη γνώση από μόνοι τους, συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της τάξης και βοηθάει τον δάσκαλο να διαπιστώσει εάν επιτεύχθηκαν οι διδακτικοί σκοποί. Συμπληρωματικά, αναφέρεται ότι όταν οι ερωτήσεις αποσκοπούν στον έλεγχο της κατανόησης του μαθητή, μπορούν όχι μόνον να δώσουν πληροφορίες στον δάσκαλο για την κατανόηση αυτή αλλά και να βοηθήσουν τον μαθητή ν’ αποσαφηνίσει στο μυαλό τις γνώσεις του.
Η υποβολή ερωτήσεων στην τάξη, προκειμένου να επιτευχθούν διάφοροι μαθησιακοί σκοποί, είναι μια συμπεριφορά που απαντάται με μεγάλη συχνότητα. Η υποβολή ερωτήσεων είν’ η δεύτερη πιο δημοφιλής μέθοδος μετά απ’ τη διάλεξη: Οι δάσκαλοι αναλώνουν το 35% ως 50% του διδακτικού χρόνου στην υποβολή ερωτήσεων. Άλλοι μελετητές αναφέρουν ποσοστά ως και 80% ή και περσότερο. Στην περίπτωση της διδασκαλίας της φυσικής αγωγής, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι δάσκαλοι κάνουν ελάχιστες ερωτήσεις που αφορούν στη γνωστική πλευρά των ασκήσεων· πιο συγκεκριμένα, η υποβολή ερωτήσεων αναλογεί στο 5% του συνόλου των συμπεριφορών που υιοθετεί ένας γυμναστής.
Στη βιβλιογραφία συναντάμε διάφορες κατηγοριοποιήσεις των ερωτήσεων που μπορεί να υποβάλλει ο δάσκαλος. Έτσι, έχουμε ερωτήσεις χαμηλού και υψηλού επιπέδου (δηλαδή ερωτήσεις που ζητάνε απ’ το μαθητή ν’ ανακαλέσει στη μνήμη του πληροφορίες που ήδη έχει διαβάσει ή έχει διδαχτεί απ’ το δάσκαλο και ερωτήσεις που ζητάνε απ’ το μαθητή να εκμεταλλευτεί ήδη γνωστές πληροφορίες για να απαντήσει) και ερωτήσεις κλειστές (συγκλίνουσας σκέψης) ή ανοιχτές (αποκλίνουσας σκέψης)· οι όροι αυτοί, βέβαια, χρησιμοποιούνται με παραπλήσια νοήματα κι εναλλάξ. Άλλοι χωρίζουν τις ερωτήσεις βάσει της γνωστικής δραστηριότητας που πυροδοτούν: Ερωτήσεις ανάκλησης (απαιτούν απαντήσεις που προκύπτουν από ανάκληση πληροφοριών απ’ τη μνήμη), συγκλίνουσες ερωτήσεις (απαιτούν μια σωστή απάντηση μέσω της διαδικασίας λύσης προβλήματος), αποκλίνουσες ερωτήσεις (απαιτούν πολλές διαφορετικές απαντήσεις) κι αξιολογικές ερωτήσεις (απαιτούν την έκφραση στάσεων και γνωμών). Πολύ γνωστή είναι η κατηγοριοποίηση των ερωτήσεων επί τη βάσει της ταξινόμησης των εκπαιδευτικών σκοπών του Bloom: ερωτήσεις γνώσης, ερωτήσεις κατανόησης κι εφαρμογής κι ερωτήσεις ανάλυσης και σύνθεσης.
Η διατύπωση των ερωτήσεων πρέπει νάναι ιδιαίτερα προσεγμένη. Οι ερωτήσεις πρέπει νάναι διατυπωμένες με φυσικό τρόπο και σ’ απλή γλώσσα. Αν οι μαθητές δεν καταλαβαίνουν την ερώτηση, δεν μπορούν να υιοθετήσουν το είδος της σκέψης που θέλει ο δάσκαλος να ξεδιπλώσουν. Παράλληλα, η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σύμφωνη με το επίπεδο της κατανόησης των μαθητών. Αν ο μαθητής δεν μπορεί να καταλάβει τη γλώσσα του δασκάλου, τότε σταματάει οποιαδήποτε γνωστική συμμετοχή του μαθητή. Επιπλέον, οι ερωτήσεις που κάνει ο δάσκαλος πρέπει νάναι σκόπιμες, να εξυπηρετούν δηλαδή τις προθέσεις του μαθήματος, και σαφείς, δηλαδή να καθορίζουν ακριβώς σε ποια σημεία πρέπει να ανταποκριθούν οι μαθητές. Οι ερωτήσεις πρέπει με σκόπιμο τρόπο να ενεργοποιούν συγκεκριμένες γνωστικές διεργασίες και αυτό να γίνεται ιδιαιτέρως σαφές στους μαθητές. Οι δάσκαλοι που αυτοσχεδιάζουν τις ερωτήσεις τους, κάνουν, συνήθως, άσχετες ερωτήσεις και, έτσι, προκαλούν σύγχυση.
Η έρευνα πάνω στην προετοιμασία και την επιμόρφωση των δασκάλων τονίζει τη σημασία του προσανατολισμού αυτών των προγραμμάτων στη βελτίωση της ικανότητας των δασκάλων να υποβάλλουν ερωτήσεις στην τάξη. Παράλληλα, η υποβολή ερωτήσεων αποτελεί κι έναν δείκτη αποτελεσματικής διδασκαλίας και συμπεριλαμβάνεται, μεταξύ άλλων δεικτών, στην επίβλεψη δασκάλων με σκοπό τη βελτίωσή τους. Ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδεται στην υποβολή ερωτήσεων κατά τη διάρκεια του μαθήματος είναι η καταχώρηση αυτής της συμπεριφοράς σε αρκετά συστήματα παρατήρησης για την ανάλυση της αλληλεπίδρασης δασκάλου και μαθητή στην τάξη. Δυστυχώς, τ’ ανεπαρκή προγράμματα εκπαίδευσης δασκάλων, που δεν τους προετοιμάζουν για ν’ αντεπεξέλθουν σε συγκεκριμένες διδαχτικές ανάγκες, δεν θα μπορούσαν να παρέχουν ευκαιρίες για ανάπτυξη τεχνικών υποβολής ερωτήσεων, κάτι που έχει δείξει κι η σχετική έρευνα.