Eνας ποιοτικός, πιο ουσιαστικός πολιτιστικός διάλογος, η προσπάθεια να γνωρίσουμε τους γείτονές μας καλύτερα, μια πιο ισχυρή πολιτιστική διπλωματία, θα μπορούσαν να συμβάλουν σε μείωση εντάσεων μεταξύ των γειτονικών κρατών όπως και σε σταθεροποίηση των Βαλκανίων
Τη γνωρίσαμε μέσα από την πρόσφατη εκδήλωση στα Χανιά του Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, το οποίο και εκπροσωπεί στη Σερβία. Μιλά για τον Ελευθέριο Βενιζέλο με θαυμασμό, τον μελετά και θεωρεί το έργο και την πολιτική του ως ένα πολύτιμο εργαλείο για τη σύγχρονη διπλωματία στα Βαλκάνια. Είναι η διδάκτωρ διπλωματικής ιστορίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Αλεξάνδρα Μ. Πέτσιναρ.
Σύμβουλος για στρατηγικά θέματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη του “Ευρωπαϊκού Κέντρου Ειρήνης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου των ΟΗΕ” στο Βελιγράδι αλλά και εκπρόσωπος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” στη Σερβία. Η δρ. Πέτσιναρ, μιλά στα “Χανιώτικα νέα” για το παρών και το μέλλον της “γειτονιάς” μας, εκφράζοντας την ελπίδα ότι η ανάγνωση της ιστορίας θα βοηθήσει στο να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος και τα Βαλκάνια να γίνουν πυλώνας σταθερότητας και ειρήνης για την Ευρώπη. Στην προσπάθεια αυτή, χαρακτηρίζει πολύ σημαντικό τον ρόλο του ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” , το οποίο υπό την καθοδήγηση του Νίκου Παπαδάκη επεκτείνει πλέον τη δράση του σε χώρες του εξωτερικού.
•Βρεθήκατε στα Χανιά με αφορμή την εκδήλωση του Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, το οποίο και εκπροσωπείτε στη Σερβία. Ποιός είναι ο στόχος των δράσεων που αναπτύσσει το τελευταίο διάστημα το Ίδρυμα στη χώρα αυτή;
Έχει διαπιστωθεί ότι η πορεία των ελληνοσερβικών σχέσεων έχει ερευνηθεί επιπόλαια και μη συστηματικά μέχρι στιγμής, κυρίως ως μέρος των φαινομένων που σχετίζονται με την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων στα Βαλκάνια. Επιπλέον, η αναφορά στην εγγύτητα και στους παραδοσιακούς δεσμούς των δύο χωρών έχει δημιουργήσει μια παράδοξη εικόνα που υποδεικνύει την ανεπαρκή επίγνωση των διαδικασιών που καθόριζαν ζωτικής σημασίας διμηερή θέματα της Σερβίας και της Ελλάδας κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ιστορίας των σχέσεων τους.
Με αυτά τα δεδομένα, η εκπροσώπησή του Ιδρύματος Βενιζέλου, εκ μέρους μου, το τελευταίο διάστημα στη Σερβία, ως κυριότερο στόχο είχε, (μέσω των διαλέξεων, εκθέσεων, συνεδριών και των άλλων δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με διάφορους φορείς της Σερβίας, αλλά και της Ελλάδας στη Σερβία), το σερβικό επιστημονικό, επαγγελματικό, αλλά και το ευρύτερο κοινό να αποκτήσει μια βαθύτερη γνώση περί των ελληνοσερβικών ζητημάτων της αναφερόμενης περιόδου, με επίκεντρο την διπλωματική και πολιτική δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενός αδιαμφισβήτητου πρωταγωνιστή στο γεωπολιτικό σκηνικό των Βαλκανίων κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.
Λαμβάνοντας υπ `όψη ότι υπάρχουν πολλές ανεξερεύνητες διαστάσεις των διμερών επαφών, θα ήθελα να τονίσω τη σημαντικότατη συνεισφορά του Ιδρύματος στην πραγματοποίηση σειράς επιστημονικών δραστηριοτήτων στη Σερβία. Καταρχήν την αγαστή συνεργασία με τη Σχολή Εθνικής Άμυνας της Σερβίας (Υπουργείο Άμυνα.), μαζί με την οποία διοργανώθηκε η έκθεση υπό τον τίτλο “Ιστορική- συγκριτική ανάλυση των επιχειρήσεων στο Μακεδονικό μέτωπο 1916-1918”, στους χώρους Λέσχης Φρουράς στο Βελιγράδι και με την οποία η συνεργασία βρίσκεται σε εξέλιξη.
Εδώ προσθέτω τη συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Πολιτισμού στο Βελιγράδι, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στην παρουσίαση της σερβικής εκδοχής του βιβλίου του Γενικού Διευθυντή του Ιδρύματος, κ. Παπαδάκη, “Ελευθέριος Βενιζέλος- Ελλάδα, Βαλκάνια, Ευρώπη”.
Επίσης τη συμμετοχή του Ιδρύματος σε εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο σε ελληνικό και σερβικό στρατιωτικό νεκροταφείο στο Πίροτ, όπου στα τέλη Σεπτεμβρίου εκπροσώπησα το Ίδρυμα κατόπιν επίσημης πρόσκλησης του Έλληνα στρατιωτικού ακολούθου στη Σερβία. Οι αναφερόμενες δραστηριότητες είναι ένα είδος προετοιμασίας των μελλοντικών δραστηριοτήτων του Ιδρύματος που ως σκοπό έχουν και ίδρυση ενός παραρτήματος του Ιδρύματος στη Σερβία.
• Ποια είναι η εικόνα που έχουν οι Σέρβοι σήμερα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δεδομένου ότι ο ίδιος είχε ως στρατηγική επιλογή τις καλές σχέσεις με τη χώρα αυτή;
Κατά τον 19ο αιώνα, Ελλάδα και Σερβία βγαίνοντας από τη θέση του αδύναμου, είχαν διαπιστώσει την ταύτιση των συμφερόντων τους, γεγονός που δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των μεταξύ τους σχέσεων. Την περίοδο 1912-13, στο πλαίσιο της Βαλκανικής Συμμαχίας αρχικά και της κοινής εναντίωσης στην ένοπλη επέκταση της Βουλγαρίας στη συνέχεια, υπογραμμίστηκε χαρακτηριστικά η προσήλωση των δύο κρατών στην ισορροπία στον γειτονικό τους γεωπολιτικό χώρο.
Η τάση αυτή θα επιβεβαιωθεί και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι δύο χώρες ενταχθούν στο ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό. Την επιμονή της ελληνικής πλευράς στην πολιτική αυτήν εξέφρασε κατ΄ εξοχήν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρωθυπουργός της χώρας κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1910.
Στη διάρκεια τόσο της βαλκανικής ένοπλης διαμάχης όσο και του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, υποστήριξε καθοριστικά τη συμπόρευση με την Σερβία στον γειτονικό χώρο μη διστάζοντας και να εμπλέξει την επιλογή του αυτήν στο δραματικό εσωτερικό μέτωπο με τον βασιλέα Κωνσταντίνο. Εξάλλου, είναι εκείνος που θα επιλύσει, κατ΄ απόλυτη προτεραιότητα, επανερχόμενος στην εξουσία, το 1928, τα πολύπλοκα προβλήματα που είχαν ανακύψει μετά τη δημιουργία του μεγεθυμένου ενωμένου βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων κατά την επαύριο του Μεγάλου Πολέμου.
Λαμβάνοντας αυτά υπ` όψη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Σερβία σήμερα, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί διαφορετικά, παρά σαν μια φυσιογνωμία που αντιπροσωπεύει το σύμβολο της ελληνοσερβικής συμμαχίας και συνεργασίας. Έξαλλου, το γεγονός αυτό μαρτυράει και το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του Βελιγραδίου, όπως και μια οδός που φέρει το όνομα του μεγάλου Έλληνα ηγέτη, ενός μεγάλου φίλου του σερβικού λαού.
• Στην ομιλία σας στο Ίδρυμα, αναφερθήκατε στις διμερείς σχέσεις Ελλάδας – Σερβίας, όπως αυτές αναπτύχθηκαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, 100 χρόνια, με τις δύο χώρες να είναι πολύ διαφορετικές, πώς βλέπετε να διαμορφώνονται οι μεταξύ τους σχέσεις;
H γεωπολιτική κατάσταση σήμερα, όπου αναμφισβήτητα αισθανόμαστε τις επιπτώσεις του Α` Παγκοσμίου Πολέμου γύρω μας, εστιάζει αναγκαστικά στην αστάθεια τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, που ορίζονται ως δυνητικά “εύφλεκτες” πολεμικές ζώνες.
Ωστόσο, ακολουθώντας τις σύγχρονες τάσεις της ιστορίας, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη σταδιακή μετατόπιση αυτής της κατάστασης στα Βαλκάνια, τα οποία, βλέποντας τα μέσα από το πρίσμα της Γεωστρατηγικής και της Γεωγραφίας των φυσικών πόρων, αποτελούν έναν σημαντικό συνδετικό κρίκο μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής.
Σε συνθήκες αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των γεωπολιτικών πυλώνων ισχύος, σε ένα “παιχνίδι” όλο και πιο σκληρής σύγκρουσης μεταξύ της Ανατολής και Δύσης, τα Βαλκάνια είναι και πάλι στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος.
Λαμβάνοντας υπ` όψη το γεγονός ότι στις επόμενες δεκαετίες οι γεωπολιτικές επιλογές θα συνδέονται όλο και περισσότερο με τη γεωγραφία των μεταφορών και θα ξεπεράσουν μια απλή γεωγραφία των πόρων ή τη στρατιωτική γεωγραφία, η σημασία του άξονα Αθήνας-Βελιγραδίου είναι αναμφισβήτητα μεγάλη.
• Αυτό που μοιάζει να μην έχει αλλάξει αυτά τα 100 χρόνια, είναι οι εθνικισμοί στα Βαλκάνια. Βλέπουμε πάλι το ζήτημα να έρχεται στην επικαιρότητα και να δημιουργεί εντάσεις μεταξύ γειτονικών κρατών. Μπορούν να διαχειριστούν σήμερα οι λαοί των Βαλκανίων με ψυχραιμία αυτή την κατάσταση; Έχουν διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος;
Σήμερα διανύουμε μια ιστορική στιγμή. Ζούμε την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση με όλες τις σύνοδες κοινωνικές και οικονομικές, πολιτικές και εθνο-πολιτισμικές αλλαγές, Βιώνουμε την όλο και πιο ανησυχητική έλλειψη ενός συστήματος περιφερειακής και παγκόσμιας ασφάλειας.
Σε αυτό το περιβάλλον λοιπόν, οι διαφορές στον χώρο των Βαλκανίων δύσκολα αντιμετωπίζονται με ψυχραιμία.
Εδώ τίθεται η ερώτηση τι “συνταγή” πρέπει να εφαρμόσει κανείς για να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Ένας ποιοτικός, πιο ουσιαστικός πολιτιστικός διάλογος, η προσπάθεια να γνωρίσουμε τους γείτονές μας καλύτερα, γενικά μια πιο ισχυρή πολιτιστική διπλωματία της κάθε χώρας.
Αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν κατά τη γνώμη μου, να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό σε μείωση εντάσεων μεταξύ των γειτονικών κρατών όπως και σε σταθεροποίηση των Βαλκανίων.
• Η Ελλάδα βιώνει μια μεγάλη οικονομική κρίση και η Σερβία βρίσκεται σε μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια με ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Μπορούν αυτές οι δύο χώρες να έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχαν στην περιοχή, κάθε μία σε διαφορετικές περιόδους;
Παρά τα δεδομένα που έχουμε αναφέρει προηγουμένως, που αφορούν στη ασταθή κατάσταση στην περιοχή, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ το ιστορικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, που συνδέει τη Σερβία και την Ελλάδα.
Η βαθύτερη ιστορική αλληλεγγύη καταφάνηκε και πρόσφατα, όταν, μόνη σχεδόν η Ελλάδα, κυβέρνηση και λαός, συναισθάνθηκε το άδικο της ένοπλης επίθεσης κατά της Σερβίας…
Είναι εξάλλου άκρως χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα δύο κράτη, ουδέποτε στο παρελθόν ήρθαν σε πολεμική ρήξη! Το εκάστοτε γεωγραφικό μέγεθος των δύο χωρών δεν επηρρέαζε ποτέ τις σχέσεις τους, αλλά κυριαρχούσε ο προσανατολισμός προς την ορθολογική αντιμετώπιση των διαφορών και προς την ανάληψη ειρηνευτικών πρωτοβουλιών.
Η μελλοντική πορεία των δύο χωρών, που καταλαμβάνοντας το νοτιοδυτικό τμήμα της Βαλκανικής Χερσονήσου διεξάγουν κάθε μια σήμερα μια πάλη για την κατοχύρωση των πλέον ζωτικών συμφερόντων τους, πιστεύω βαθύτατα ότι θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τη κοινή συνειδητοποίηση ότι συνεχίζοντας τη παραδοσιακή συνεργασία και μόνο βοηθώντας η μια την άλλη -με προσοχή και σύνεση όμως – θα μπορέσουν να αποτελέσουν έναν σημαντικό παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή, χαράζοντας με τον τρόπο αυτό από κοινού ένα καλύτερο μέλλον για τα Βαλκάνια γενικότερα.
• Ολοκληρώνοντας, μέσα από τη μελέτη της διπλωματικής ιστορίας που είναι το επιστημονικό σας αντικείμενο, θα μπορούσατε να εκτιμήσετε αν κάποια στιγμή τα Βαλκάνια θα σταματήσουν να είναι η «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης» και να γίνουν πυλώνας ειρήνης και σταθερότητας;
Το να κάνει κάποιος προβλέψεις για τις εξελίξεις σε μια περιοχή, που την χαρακτηρίσατε με τον όρο «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», δεν είναι κάτι που μπορεί να το κάνει κανείς με ακρίβεια. Θα προτιμούσα να επισημάνω τη σημασία της ανάλυσης των συγχρόνων στρατηγικών σε μια ιστορική προοπτική. Η ιστορία μας υποδεικνύει τα λαμπρά παραδείγματα, τους μεγάλους ηγέτες των οποίων τα οράματα είχαν ως στόχο ακριβώς την αποκατάσταση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή αυτή. Eνας από τους εμπνευστές της ιδέας αυτής και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο μεγάλος ηγέτης του οποίου η δραστηριότητα με στόχο τη συνεργασία στα Βαλκάνια αποτελεί ειδικά σήμερα ένα σημαντικό ιστορικό δίδαγμα για το μέλλον.
Eχοντας υπ’ όψη ότι η φυσιογνωμία του Ελευθερίου Βενιζέλου έχει μια διαχρονική σημασία και ότι το έργο του έχει μια διεθνή απήχηση, πιστεύω ότι ο ρόλος του Ιδρύματος στον τομέα αυτό μπορεί να είναι πολύ σημαντικός και εποικοδομητικός.
