“Η ιστορία του Τιμίου Σταυρού”

Στα 1452 οι Μπάτσι (Bacci), μια οικονομικά εύρωστη οικογένεια εμπόρων και επιφανείς πατρίκιοι από την Τοσκάνη, θα αναθέσουν στον Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα (Piero della Francesca) την ολοκλήρωση της διακόσμησης με μια σειρά τοιχογραφιών του κεντρικού παρεκκλησίου, του οποίου κατείχαν τα δικαιώματα, στην εκκλησία του αγίου Φραγκίσκου στο Αρέτσο. Οι εργασίες είχαν διακοπεί απότομα μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Μπίτσι ντι Λορέντσο (Bicci di Lorenzo) που είχε αρχικά αναλάβει την εξέχουσα παραγγελία. Στην πραγματικότητα ο τελευταίος είχε προλάβει μονάχα να ζωγραφίσει τις μορφές των τεσσάρων Πατέρων της εκκλησίας στα τόξα της οροφής και την “Τελική Κρίση” στο μέτωπο της θριαμβικής αψίδας του παρεκκλησίου, αλλά η απόφαση για την επιλογή της θεματογραφίας που έμελλε να επενδύσει ζωγραφικά τους εσωτερικούς τοίχους της Cappella Bacci, θα πρέπει να είχε ληφθεί από τους παραγγελιοδότες ήδη σε αυτή την πρώϊμη φάση της ανάθεσης του φιλόπνοου σχεδίου.
Ο εικονογραφικός κύκλος εμπνέεται από την ιστορία του “Τιμίου Σταυρού”, όπως αυτή περιγράφεται στο “Χρυσό Θρύλο” (Legenda Aurea) του Ιάκωβου από το Βοράτζινε (Jacopo de Voragine) και θέτει το κέντρο βάρους στις θαυματουργικές ιδιότητες που αποδίδονταν στο ξύλο, από το οποίο κατά τη γραπτή παράδοση ήταν πελεκημένος. Η σε μια σωρεία ξεχωριστών, αλλά ταυτόχρονα και άρρηκτα μεταξύ τους συνδεδεμένων επεισοδίων εκτυλισσόμενη ιστορία του “Τιμίου Σταυρού”, εκτείνεται σε ένα ευρύ χρονικό φάσμα που καλύπτει μια περίοδο από την εποχή των προπατόρων του Ιησού και κορυφώνεται στον 7ο μεταχριστιανικό αιώνα.
Το νήμα της αφήγησης ξετυλίγεται με τη μυθική προϊστορία και τη γένεση του “Τίμιου Ξύλου” από ένα κλαδί του δέντρου της ζωής από τον κήπο της Εδέμ που ο Σέθ, ακολουθώντας τις εντολές του ετοιμοθάνατου πατέρα του Αδάμ, θα λάβει από τον αρχάγγελο Μιχαήλ. Από το κλαδί αυτό, το οποίο ο Σέθ θα εναποθέσει στο στόμα του νεκρού άμα τη επιστροφή του πατέρα του, θα φυτρώσει και θα αναπτυχθεί κατά την περίοδο της βασιλείας του Σολομώντα ένα μεγαλοπρεπές δέντρο. Ο βασιλιάς θα ξεριζώσει το δέντρο αυτό, έχοντας αρχικά την πρόθεση να αξιοποιήσει το ξύλο του για την κατασκευή του περίλαμπρου ναού του στα Ιεροσόλυμα. Τελικά το “Τίμιο Ξύλο” θα χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό για το κτίσιμο μιας γέφυρας. Διαβαίνοντας η βασίλισσα του Σαββά κατά την επίσκεψή της στο Σολομώντα τη γέφυρα αυτή, θα διαισθανθεί το ειδικό θρησκευτικο-ιδεολογικό βάρος του ξύλου, από το οποίο μεταγενέστερα έμελλε να λαξευθεί ο Σταυρός του Μαρτυρίου και θα προσκυνήσει γονυπετής. Η ιστορία μεταφέρεται κατόπιν στον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα, όταν ο Μεγάλος Κωνσταντίνος θα δει σε όραμα, την παραμονή της κρίσιμης μάχης στη Μίλβια γέφυρα εναντίον του πολιτικού αντιπάλου του για την κυριαρχία επί της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας Μαξεντίου, την εικόνα του αγγέλου με το σύμβολο του Σταυρού και την επιγραφή “Εν τούτω Νίκα”. Ως απόρροια της επαλήθευσης της προφητείας ο Κωνσταντίνος θα ασπαστεί τον χριστιανισμό, ανακηρύσσοντάς τον παράλληλα σε επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, ενώ θα αποστείλει τη μητέρα του Ελένη στα Ιεροσόλυμα σε μια αποστολή ανεύρεσης του “Τιμίου Σταυρού”, τα ίχνη του οποίου είχαν χαθεί στο πέρασμα των αιώνων. Η αγία Ελένη θα ανακαλύψει μετά από ανάκριση του μοναδικού Εβραίου που γνώριζε την ακριβή τοποθεσία τελικά στο Γολγοθά και τους τρεις σταυρούς (του Ιησού, αλλά και των δύο ληστών). Η ίαση ενός αρρώστου παιδιού μέσω της επαφής του με το θαυματουργό ξύλο, έμελλε εν τέλει να πιστοποιήσει την αυθεντικότητα του ενός και μοναδικού “Τιμίου Σταυρού”. Το τελευταίο κεφάλαιο της ιστορίας, ταυτόχρονα και η σκηνή στην οποία κορυφώνεται η ζωγραφική αφήγηση του Πιέρο στο παρεκκλήσι Μπάτσι, τοποθετείται τρείς αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα στα 615. Το “Τίμιο Ξύλο” είχε πέσει στο μεσοδιάστημα ως λάφυρο στα χέρια των αλλοθρήσκων. Τη χρονιά εκείνη ο αυτοκράτορας Ηράκλειος θα κατανικήσει σε μια εκστρατεία τον Πέρση ηγεμόνα Χοσρόη, επανακτώντας από τους ειδωλολάτρες το ιερό κειμήλιο, το οποίο κατά την παράδοση επέστρεψε ο ίδιος και μάλιστα πεζή ως ένδειξη μετανοίας στη φυσική του θέση, στα Ιεροσόλυμα.

(Συνεχίζεται την επόμενη εβδομάδα)