» Μέτρα Αποτελεσµατικής Αντιµετώπισης της Έλλειψης Νερού
Περιοχές της Ελλάδας και ιδιαίτερα της NA χώρας, αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα εξαιτίας του ελλειµµατικού υδατικού ισοζυγίου.
Το ξηροθερµικό κλίµα, η αυξανόµενη ζήτηση εξαιτίας της αστικοποίησης του πληθυσµού και της αύξησης του τουρισµού, όπως και η έντονη γεωργική δραστηριότητα, οξύνουν τα σχετικά προβλήµατα. Παρά την υστέρηση στην πρόληψη, υπάρχουν στρατηγικές δράσεις ανακουφιστικές, που θα µπορούσαν να συµβάλουν στην αποτελεσµατικότερη διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας. Οι κυριότερες από αυτές, που θα µπορούσαν να εφαρµοστούν άµεσα και κατά προτεραιότητα είναι: (α) Η κεντρική, περιφερειακή και τοπική οργανωτική δοµή διαχείρισης και λήψης πολιτικών µέτρων, ώστε το νερό να θεωρείται ενιαία οντότητα, είναι ιδιαίτερης σηµασίας.
Γι΄ αυτό, απαιτείται η άµεση εφαρµογή ενιαίου πολιτικού πλαισίου διαχρονικής ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων, κοινά αποδεκτού, ανεξαρτήτως τύπου/προέλευσής τους (συµβατικών ή µη υδατικών πόρων και ποιότητας) και χρήσης τους (άρδευση, ύδρευση ή άλλη).
Παράλληλα, απαιτούνται οικονοµικά κίνητρα για την εφαρµογή σύγχρονων τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού και η θέσπιση σύγχρονων κανονισµών για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Επίσης, τοπικά για όλους τους συµβατικούς και µη υδατικούς πόρους και τις χρήσεις τους, οι ∆ΕΥΑ παραµένουν οι πιο σύγχρονοι φορείς, που θα πρέπει να επεκταθούν µε ειδικά κίνητρα µε τη δηµιουργία διαδηµοτικών ∆ΕΥΑ για να καλύψουν ολόκληρη την χώρα.
(β) Η ανάπτυξη και αξιοποίηση των µη-συµβατικών υδατικών πόρων, όπως του αφαλατωµένου νερού. Η παραγωγή πόσιµου αφαλατωµένου νερού από θαλασσινό και ιδιαίτερα από υφάλµυρο νερό, όπου υπάρχει, αποτελεί την πλέον αποτελεσµατική και γρήγορη µέθοδο αντιµετώπισης της έλλειψης νερού. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η ανατολική Κρήτη, όπου σε τρεις υφάλµυρες πηγές, τον Αλµυρό Μαλεβυζίου, τον Αλµυρό Αγίου Νικολάου και την Μαλαύρα (επίσης υφάλµυρη πηγή) Ιεράπετρας, συνολικής παροχής 300 εκατ. m3 ετησίως θα µπορούσαν να κατασκευασθούν άµεσα τρία πρότυπα έργα αντλησιοταµίευσης, δηλαδή παραγωγής ενέργειας (Αγγελάκης, 2024α), µε παράλληλη κατασκευή µικρών έργων αφαλάτωσης. Αυτά τα µικρά έργα χαµηλού κόστους κατασκευής και παραγωγής νερού για οιαδήποτε χρήση, επιδεχόµενα επέκτασης ανάλογα µε τις εκάστοτε υδατικές ανάγκες, θα µπορούσαν να καλύψουν τις υδατικές ανάγκες των ευρύτερων περιοχών της ανατολικής Κρήτης. Οι ενεργειακές τους ανάγκες θα καλύπτονται από τα παράλληλα έργα αντλησιοταµίευσης, που προαναφέρθηκαν.
(γ) Η περιστολή της αλόγιστης χρήσης, των διαρροών και των λοιπών απωλειών νερού στα δίκτυα διανοµής του. Οι απώλειες νερού στην Αθήνα σήµερα εκτιµιούνται ότι είναι περόπου 25% του πόσιµου νερού. Στην ύπαιθρο χώρα σε αρκετούς οικισµούς, οι αντίστοιχες απώλειες ανέρχονται ακόµη και σε 80 %. Στη γεωργία εξαιτίας απαρχαιωµένων τεχνικών άρδευσης και πεπαλαιωµένων δικτύων, οι απώλειες υπολογίζονται ότι είναι ακόµη µεγαλύτερες. Οι διαρροές, συµπεριλαµβανοµένων των αφανών στα νοικοκυριά είναι επίσης πολύ σηµαντικές. Επιβάλλεται η άµεση βελτίωση των δικτύων διανοµής νερού κυρίως αυτών της ύδρευσης, ακόµη για τους µη-συµβατικούς υδατικούς πόρους, ώστε να µειωθούν οι διαρροές και να συνδεθούν µε πληροφοριακά συστήµατα. Έτσι, θα µπορεί να επιτευχθεί πλήρης διασύνδεσή τους σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο δίκτυο στα πρότυπα των πληροφοριακών δικτύων (internet) και αυτών της ενέργειας, µε σκοπό την πληρέστερη διαχείριση και την εξοικονόµηση νερού, ενέργειας και φυσικά τη µείωση του κόστους τους (Αγγελάκης, 2024β). Σύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης σε πραγµατικό χρόνο µπορούν να βοηθήσουν στον άµεσο εντοπισµό των παροχών, που διανέµονται και των διαρροών και φυσικά στην επιδιόρθωση τους. Επίσης στη γεωργία, η χρήση έξυπνων συστηµάτων άρδευσης µπορεί να συµβάλει αποτελεσµατικά στη µείωση των απωλειών νερού.
(δ) Η επαναχρησιµοποίηση εκροών επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων, ιδιαίτερα για αρδευτική χρήση, έτσι ώστε να εξοικονοµηθούν άλλοι υδατικοί πόροι. Πρόκειται για µια πρακτική, που ήδη εφαρµόζεται σε µικρή σχετικά έκταση, αλλά µε θετικά αποτελέσµατα σε περιορισµένες περιοχές της χώρας. Αντίθετα στην Αθήνα, εφαρµόζεται δυστυχώς µια µη βιώσιµη και µη αειφόρος πρακτική. Το νερό µεταφέρεται από την ενδοχώρα, από απόσταση 220 km, γίνεται χρησιµοποίησή του και τα παραγόµενα υγρά απόβλητα µεταφέρονται για επεξεργασία στην Ψυττάλεια. Ως αποτέλεσµα, περισσότερα από 300 εκατ. m3/ετησίως επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων απορρίπτονται στον κόλπο της Σαλαµίνας, χωρίς δυνατότητα αξιοποίησης τους, εξαιτίας της µη ορθής επιλογής της νησιώτικης θέσης για την µονάδα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων των Αθηνών, µιας µη βιώσιµης πρακτικής (Angelakis et al., 2023).
(ε) Η συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού. Η κατασκευή δεξαµενών για την συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού, µπορεί να συµβάλει σηµαντικά στην αντιµετώπιση της έλλειψής του κατά το πρότυπο της Μινωικής Φαιστού. Ιδιαίτερα στην Κρήτη κατά τις ξηρές περιόδους, όπως αυτές των δυο τελευταίων ετών, αυτή η πρακτική θα µπορούσε να συµβάλει στην εξοικονόµηση σηµαντικών υδατικών πόρων. (στ) Η χρήση υπόγειων νερών. Η χρήση υπογείων νερών θα πρέπει να επιδιώκεται κυρίως από ελεγχόµενους υπόγειους υδροφορείς µικρού σχετικά βάθους και προστατευόµενους από ρύπανση τους. Επίσης θα πρέπει να επιδιώκεται, όπου είναι δυνατόν, ο εµπλουτισµός τους κυρίως µε εκροές επεξεργασµένων αστικών υγρών αποβλήτων κατά το πρότυπο της Κύπρου και του Ισραήλ.
(ζ) Η κατασκευή φραγµάτων πολλαπλών χρήσεων. Τα έργα αυτά είναι κοστοβόρα και χρονοβόρα. Επίσης, απαιτείται ορθή µελέτη και κατασκευή φραγµάτων πολλαπλών χρήσεων, κυρίως άρδευσης, παραγωγής ενέργειας και αναβάθµισης του περιβάλλοντος κατά το πρότυπο της λίµνης Πλαστήρα, που η ιδέα κατασκευής του ανήκει στον αείµνηστο Νικόλαο Πλαστήρα ή αυτού του Αµαρίου. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στη συλλογή, επεξεργασία και χρήση µετεωρολογικών δεδοµένων µακρών χρονολογικών σειρών. Συµπερασµατικά, η έλλειψη νερού στην χώρα µας, ιδιαίτερα σε NA περιοχές της, είναι ένα σύνθετο αλλά πολύ σηµαντικό πρόβληµα µε µακραίωνη προϊστορία, που απαιτεί ολοκληρωµένη, πολυδιάστατη και σύγχρονη προσέγγιση. Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισµός του πολιτικού πλαισίου διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας κεντρικά, περιφερειακά και τοπικά κατά το πρότυπο των αναπτυγµένων χωρών και η θεώρηση του νερού ως ενιαίου και δηµόσιου αγαθού αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους επιτυχίας. Η βελτίωση και ο εκσυγχρονισµός των δικτύων διανοµής, η αξιοποίηση µη-συµβατικών πηγών νερού, η ορθολογική χρήση των υδατικών πόρων, καθώς και η εφαρµογή σύγχρονων τεχνολογιών, αποτελούν βασικά στοιχεία για την αντιµετώπιση της έλλειψης νερού. Τέλος, η αγαστή συνεργασία όλων των εµπλεκόµενων φορέων και η εφαρµογή βιώσιµων πρακτικών, µπορούν να διασφαλίσουν την αειφορία διαχείρισης των υδατικών πόρων.
*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιµο µέλος και διακεκριµένος Fellow της Παγκόσµιας Εταιρείας Νερού (IWA).
Βιβλιογραφία: Αγγελάκης, Α. Ν. (2024α). Έργα Αντλησιοταµίευσης, Χανιώτικα Νέα, Χανιά 29/7/2024, https://www.haniotika-nea.gr/erga-antlisiotamieysis/ Αγγελάκης, Α. Ν. (2024β). Τα δίκτυα διανοµής νερού. Ρεθεµνιώτικα Νέα, Ρέθυµνον, 20/08/2024, https://rethnea.gr/ta-diktya-dianomis-neroy/ Angelakis, A. N., Tzanakakis V. A., Capodaglio, A. G., and Dercas, N. (2023). A Critical Review of Water Reuse: Lessons learnt from prehistoric Greece for present and future challenges. Water 2023, 15, 2385. https://doi.org/10.3390/w15132385
