Το καλοκαίρι του 2020 οι χελώνες καρέτα καρέτα, που κολυμπούσαν στα νερά του κόλπου του Λαγανά στη Ζάκυνθο, είδαν τη θάλασσα άδεια από σκάφη και ανθρώπους, και κινήθηκαν με άνεση προς τα ρηχά και πιο θερμά νερά, όπου οι θηλυκές χελώνες συναντούν ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον για να ωριμάσουν τα αυγά τους. Οι καρέτα καρέτα παρέμειναν στα θερμότερα ύδατα όσο χρειαζόταν, καθώς δεν υπήρχε ανθρώπινη όχληση λόγω πανδημίας. Είναι ένα από τα παραδείγματα των συνεπειών που είχε στη φύση και ειδικά στον ζωικό κόσμο η απότομη και πολύ μεγάλη απόσυρση της ανθρώπινης δραστηριότητας την περίοδο των lockdowns λόγω πανδημίας, που Αμερικανοί επιστήμονες έσπευσαν να ονομάσουν «ανθρωπόπαυση». Τι μπορεί να μας «διδάξει» για την αλληλεπίδραση με τη φύση στο μέλλον;
«Η Ζάκυνθος δέχεται έως και ένα εκατομμύριο τουρίστες, ειδικά το καλοκαίρι. Ταυτόχρονα αποτελεί έναν πολύ σημαντικό τόπο ωοτοκίας για τις θαλάσσιες χελώνες καρέτα καρέτα, που φθάνουν και τα 400-500 άτομα. Οι χελώνες από τα μέσα Ιουνίου βγαίνουν στα ρηχά του κόλπου του Λαγανά, στα 100 μέτρα από την ακτή, όπου το βάθος παραμένει ένα μέτρο και τα νερά είναι σημαντικά πιο ζεστά. Η αυξημένη θερμοκρασία διευκολύνει την ανάπτυξη των αυγών τους. Οταν όμως έρχονται μαζικά οι τουρίστες και οι παραθεριστές τον Ιούλιο –ο Λαγανάς είναι μια πολυσύχναστη παραλία–, οι χελώνες υποχρεώνονται να αποσυρθούν στα βαθιά, στα 200-400 μέτρα από την ακτή, σε πιο ψυχρές περιοχές», λέει στην «Κ» ο Κώστας Κατσελίδης, βιολόγος-περιβαλλοντολόγος, στέλεχος του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου.
Από το 2016 οι ερευνητές μελετούν συγκεκριμένα τη συμπεριφορά των θαλάσσιων χελωνών. «Μέχρι το 2019 βλέπαμε να επαναλαμβάνεται αυτή η διαδικασία απόσυρσης των χελωνών, για να βγουν αργότερα στην παραλία και να αποθέσουν τα αυγά τους. Το καλοκαίρι του 2020, όμως, καθώς δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου τουρισμός στη Ζάκυνθο, οι χελώνες βγήκαν κι έμειναν μέχρι τα τέλη Ιουλίου στα ρηχά», εξηγεί ο κ. Κατσελίδης. Σε ειδική μελέτη που δημοσιεύθηκε σε επιστημονικό περιοδικό (στην ερευνητική ομάδα συμμετέχει ο κ. Κατσελίδης) αναφέρεται πως στα ρηχά του κόλπου του Λαγανά η θερμοκρασία των υδάτων είναι υψηλότερη έως και 3-5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με το περιβάλλον. «Το σύνολο δεδομένων του 2020 απέδειξε ότι η αυξημένη τουριστική πίεση, όχι η θερμοκρασία, οδηγεί τις χελώνες σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Συγκεκριμένα, πάνω από το 50% των χελωνών παρέμεινε σε απόσταση 100 μέτρων από την ακτή». Οπως αναφέρεται στη δημοσίευση, η κατάσταση αυτή μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στην ωρίμανση των αυγών των χελωνών. «Το 2020 ήταν μια καλή χρονιά όσον αφορά την αναπαραγωγή των καρέτα καρέτα. Ενδιαφέρον έχει και η εικόνα του 2021, καθώς ο τουρισμός ήταν πολύ μειωμένος. Οι τάσεις ήταν ανάλογες, αν κι ακόμα δεν έχουμε ολοκληρώσει την επεξεργασία των στοιχείων», σημειώνει το στέλεχος του Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου.
Το νησί δέχεται έως και ένα εκατομμύριο τουρίστες, ειδικά το καλοκαίρι – Το 2020 τα πράγματα ήταν διαφορετικά
Η περίοδος αυτή έδειξε πως οι θαλάσσιες χελώνες μπορούν να αντιλαμβάνονται αλλαγές στο επίπεδο της ανθρώπινης πίεσης και να προσαρμόζουν ανάλογα την κατανομή τους. «Οι χελώνες μπορούν να ζήσουν μαζί με τους ανθρώπους. Πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα μέχρι τα μέσα Ιουλίου, που ωριμάζουν τα αυγά τους. Είναι αναγκαία μια επικαιροποίηση των μέτρων προστασίας, καθώς σήμερα υπάρχουν πάρα πολλά σκάφη στον Λαγανά. Κρίσιμη είναι και η περιβαλλοντική εκπαίδευση των επισκεπτών», τονίζει ο κ. Κατσελίδης. Η μελέτη προτείνει την οριοθέτηση «μιας παράκτιας ζώνης καταφυγίου τον Μάιο – Ιούνιο», που η τουριστική πίεση είναι ελάχιστη, αλλά οι χελώνες ξεκινούν να συγκεντρώνονται.
Αλλά δεν ήταν μόνον ο κόλπος του Λαγανά που «άδειασε» από ανθρώπινη παρουσία το 2020. Στις θάλασσες, η απαγόρευση της αλιείας και των μετακινήσεων, ειδικά την περίοδο της πρώτης καραντίνας (άνοιξη 2020), οδήγησε σε μια μεγάλη απόσυρση των σκαφών. «Ησύχασαν οι θάλασσες. Η ηχορύπανση από την κίνηση τόσο πολλών πλεούμενων, ειδικά το καλοκαίρι, είναι τρομερή και οι συνέπειες στο σύνολό τους δεν είναι ακόμα γνωστές. Πολλά είδη ξεθάρρεψαν τότε. Βέβαια ήταν ένα απόκοσμο τοπίο, καθώς μπορεί για ώρες πολλές να μη βλέπαμε άλλο σκάφος», λέει στην «Κ» ο Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος».
Τα ψάρια
Ποιες ήταν οι συνέπειες στους πληθυσμούς των ψαριών; «Την περίοδο του πρώτου lockdown υπήρξε μεγάλη μείωση της αλιευτικής δραστηριότητας, η οποία σε μεσογειακό επίπεδο υπολογίστηκε σε 25%-30%. Αυτό σημαίνει πως μειώθηκε και η πίεση στα ιχθυοαποθέματα και μάλιστα κατά την περίοδο της αναπαραγωγής των περισσότερων ψαριών στη Μεσόγειο. Η αλιεία απαγορεύτηκε, ακόμα και η ερασιτεχνική, ενώ η εστίαση έμεινε κλειστή και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακόμα και πολλούς μήνες μετά, που ο τουρισμός και η εστίαση έμειναν σε χαμηλές πτήσεις, η ζήτηση για ψάρια και θαλάσσια ασπόνδυλα ήταν αισθητά χαμηλότερη», σημειώνει στην «Κ» ο Θανάσης Τσίκληρας, καθηγητής Αλιευτικής Βιολογίας στο ΑΠΘ. «Η πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση οδηγεί στο θεωρητικό συμπέρασμα πως μελλοντικά θα ευνοηθεί η αύξηση της βιομάζας των ψαριών και των άλλων θαλάσσιων οργανισμών. Παρ’ όλα αυτά είναι ακόμα νωρίς για να απαντήσουμε ποιο ακριβώς είναι το αποτέλεσμα του περιορισμού της αλιευτικής πίεσης, καθώς τα δεδομένα ακόμη συλλέγονται. Εξάλλου, η όποια αλλαγή θα φαινόταν κυρίως στα είδη που ζουν λίγα χρόνια. Μην ξεχνάμε, επίσης, πως οι εξελίξεις είναι πολυπαραγοντικές. Για παράδειγμα, πέρυσι υπήρχε ένας πολύ έντονος θαλάσσιος καύσωνας στο Βόρειο Αιγαίο, που υποχρέωσε πολλά είδη να μετακινηθούν σε βαθύτερα ύδατα, και μια ασυνήθιστη έξαρση του φυτοπλαγκτού που περιόρισε την αλιεία των περισσότερων στόλων, δυσκολεύοντας παράλληλα τις επιστημονικές εκτιμήσεις», καταλήγει ο κ. Τσίκληρας.
Εφυγαν οι τουρίστες, ήρθαν οι αετοί
Η απόσυρση του ανθρώπου την περίοδο του lockdown από πολλές περιοχές είχε αντιφατικά αποτελέσματα, όπως καταγράφουν μελέτες και δημοσιεύματα σε διεθνές επίπεδο. Για παράδειγμα, η απουσία τουριστών από το νησί Στόρα Κάρσλο στη Σουηδία έδωσε την ευκαιρία στους αετούς να πλήξουν βαριά την αποικία θαλασσοπουλιών Uria aalge, λεηλατώντας τον πληθυσμό των νεοσσών τους. Στο νησί Γκαφ, έναν σημαντικό βιότοπο για απειλούμενα θαλάσσια πτηνά στον νότιο Ατλαντικό Ωκεανό, η καθυστέρηση λόγω πανδημίας ενός έργου αντιμετώπισης των μεγάλων ποντικιών είχε οδυνηρές συνέπειες για τα αυγά των πουλιών. Γενικά, όμως, η μείωση της ανθρώπινης πίεσης στα οικοσυστήματα έδωσε περισσότερο χώρο στην άγρια ζωή. Στο πάρκο Hanauma Bay της Χαβάης η διαύγεια του νερού βελτιώθηκε κατά 56%, μαζί με την παρουσία των ψαριών. Ακόμα και τα πουλιά στις πόλεις ή στις παρυφές τους, καθώς μια πρωτοφανέρωτη ησυχία επικρατούσε, άρχισαν να κελαηδούν σε χαμηλότερες συχνότητες και να επικοινωνούν σε διπλάσιες αποστάσεις.
