Αν πρέπει να δει κανείς τι υποστηρίζουν οι δεξαμενές σκέψεις, ή τουλάχιστον αρκετές από τις πλέον σοβαρές και με μακρόχρονη πείρα στις αναλύσεις, πιστεύουν ότι ήταν λάθος τα μέτρα κατά της Ρωσίας, λάθος η εφαρμογή τους και αναμονή δεινών για τους επόμενους μήνες λόγω της ενεργειακής πενίας που περιμένει να πλήξει τα 600 εκατομμύρια των Ευρωπαίων πολιτών.
Αρκεί να διαβάσει πρόσφατη έκδοση του ευρωκοινοβουλίου που προχωρεί σε συγκέντρωση όλων των πλέον γνωστών δεξαμενών σκέψης για να εκφράσουν τη συμφωνία τους ή τη διαφωνία τους με όσα ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Η πρόταση της Κομισιόν για την παρουσίαση δέσμης μέτρων για τον περιορισμό των τιμών της ενέργειας, οι οποίες εκτοξεύθηκαν στα ύψη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ήταν το σημείο βάσης της ανακοίνωσης του ευρωπαϊκού αυτού οργάνου. Στο τελευταίο σημείωμά μας είχαμε ασκήσει κριτική για πολλά από τα σημεία της προέδρου της εκτελεστικής εξουσίας της ΕΕ και είχαμε μιλήσει για τη χαμένη ευκαιρία να τεθεί ο προβληματισμός των λάθος μέτρων κατά της Ρωσίας, τα οποία επέβαλαν οι ΗΠΑ, σέρνοντας τους Ευρωπαίους ηγέτες σε μια κατάσταση όπου κερδισμένοι θα βγουν – αν συνεχιστεί αυτό το βιολί – μόνον οι ίδιοι και οι Ρώσοι. Στην ανακοίνωση του Ευρωκοινοβουλίου ο βασικός κορμός της κας Φον ντερ Λάϊεν αφορά τις βλέψεις και προτάσεις της σχετικές με τις περικοπές στη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας, ανώτατο όριο στα έσοδα των εταιρειών που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια με χαμηλό κόστος, ενισχύσεις για εταιρείες και ιδιώτες που επλήγησαν από την ενεργειακή κρίση και, ενδεχομένως, υποχρεωτικά όρια στην τιμή του φυσικού αερίου. Επίσης, η ίδια υποσχέθηκε αποφασιστικότητα στην επιδίωξη στόχων πράσινης ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας μιας αγοράς ενέργειας υδρογόνου, σημείο που θεωρήσαμε ως το μόνο θετικό της ομιλίας της.
Βέβαια, οι αξιολογήσεις που αφορούν την οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης μεγαλύτερης ευελιξίας στην πορεία των κρατών μελών προς τη μείωση του χρέους, και μια δέσμη μέτρων για την ελάφρυνση των ΜΜΕ που θα περιλαμβάνει ένα ενιαίο σύνολο φορολογικών κανόνων για την επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ευρώπη, αυτές δυστυχώς μας ενημέρωσε η κα πρόεδρος ότι μπορούν να … περιμένουν, όπως επίσης και σοβαρά θέματα, όπως η πολιτική άμυνας, η επισιτιστική κρίση ή η ψηφιοποίηση.
Στο παρόν σημείωμα θα αναφερθούμε στο τι υποστηρίζουν οργανισμοί γνωστοί ως «δεξαμενές σκέψης» σε πρόσφατα σχόλια και εκθέσεις τους, σχετικά με την κατάσταση της Ένωσης1.
Οι εμπειρογνώμονες του Ατλαντικού Συμβουλίου2 σε μια ξεκάθαρη λογική ασκούν συγκαλυμμένη κριτική στα βασικά σημεία της Κομισιόν, και κυρίως στο επόμενο βήμα για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, καθώς ο χειμώνας έρχεται, και η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, αναγκάζει την Κομισιόν να ανταποκριθεί στην κρίση.
Έτσι, τα ανώτερα στελέχη τονίζουν την ανακοίνωση για τα ανώτατα όρια τιμών και τους νέους κανόνες στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την αναζήτηση αξιόπιστων ενεργειακών εταίρων. Τονίζουν ότι οι κυρώσεις της ΕΕ δεν καταλήγουν πουθενά και είναι προφανές λάθος και όμως η Κομισιόν κατέστησε σαφές ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας ήρθαν για να μείνουν, ένα μήνυμα προς τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη και τον υπόλοιπο κόσμο όσο και προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Η ίδια δεξαμενή σκέψης ασκεί κριτική και στην επιταχυνόμενη στρατηγική αποσύνδεση της Ευρώπης, αφού οι ημέρες μιας δυναμικής προσέγγισης ελεύθερων συναλλαγών με προτεραιότητα στις αγορές της ΕΕ πλησιάζουν στο τέλος τους. Η φον ντερ Λάιεν διπλασίασε τη μείωση των στρατηγικών οικονομικών εξαρτήσεων της Ευρώπης τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Κίνα.
Ως προς τη διεύρυνση της ΕΕ με νέα κράτη μέλη μάλλον δεν αφορά την Ουκρανία, παρά τα Βαλκάνια, τη Μολδαβία και τη Γεωργία.
Και τέλος τονίσθηκε με επάρκεια ότι αυτό που έλειπε ήταν μια συζήτηση για την άμυνα. Αναγνωρίζοντας ότι ο πόλεμος ήρθε και πάλι στην Ευρώπη, (παρά το ότι η κα φον ντερ Λάιεν είπε ότι είναι η πρώτη φορά!) δεν αναπτύχθηκε ούτε η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ ούτε η κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας.
Στο ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης που αντιμετωπίζει πρωτοφανή φυσική και θεσμική πίεση επικεντρώνει το ενδιαφέρον της και η δεξαμενή σκέψης Μπρύγκελ(Bruegel)3. Εδώ η βάση της κριτικής προς την Κομισιόν αφορά την ιδιαίτερη πρόκληση ότι η μείωση της προσφοράς ορυκτών καυσίμων σύμφωνα με τους κλιματικούς στόχους δεν έχει συνδυαστεί με ανάλογη μείωση της ζήτησης ορυκτών καυσίμων.
Η ρωσική χειραγώγηση των ευρωπαϊκών αγορών φυσικού αερίου από το καλοκαίρι του 2021, εκμεταλλευόμενη τη σημαντική ισχύ της στην αγορά, έχει επιδεινώσει την κρίση.
Και αν δει κανείς το τι γίνεται, καταλήγει ότι οι υψηλές και ασταθείς τιμές και η αναγκαστική μείωση της ζήτησης, υποχρέωσαν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να επιλέγουν στενά και ασυντόνιστα μέτρα που δίνουν προτεραιότητα στην εθνική ασφάλεια του εφοδιασμού έναντι μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής προσέγγισης. Και συμπεράνει η δεξαμενή σκέψης Bruegel ότι «Οι κυβερνήσεις διατρέχουν τον κίνδυνο οι επιδοτήσεις της κατανάλωσης ενέργειας να καταστούν μη βιώσιμες, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη στις αγορές ενέργειας, επιβραδύνοντας τη δράση για την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία και αυξάνοντας το κόστος της μετάβασης σε μηδενικές καθαρές εκπομπές».
Μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση και ένα συντονισμένο σχέδιο είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση της κρίσης. Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να καταλήξουν σε μια μεγάλη συμφωνία για την ενέργεια με βάση τέσσερις ευρείες αρχές:
• όλες οι χώρες να προωθήσουν κάθε διαθέσιμη ευελιξία από την πλευρά της προσφοράς,
• όλες οι χώρες που καταβάλλουν ολοκληρωμένες προσπάθειες να μειώσουν τη ζήτηση,
• να υπάρξει μια πολιτική δέσμευση για τη διατήρηση των αγορών ενέργειας και των διασυνοριακών ροών,
• Να χορηγηθεί αποζημίωση για τους πιο ευάλωτους καταναλωτές.
Αυτή η μεγάλη συμφωνία μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για μια νέα πορεία προς την ενιαία ενεργειακή πολιτική σε επίπεδο ΕΕ.
Η Γερμανία πρέπει να αποτινάξει τη συνήθειά της να βρίσκει δικαιολογίες για αδράνεια υποστηρίζει η δεξαμενή σκέψης Brookings 4 και δείχνει την από καιρό προετοιμασμένη ομιλία στο Βερολίνο της Γερμανίδας υπουργού Άμυνας Κριστίν Λάμπρεχτ που ισχυρίστηκε ότι «το μέγεθός μας, η γεωγραφική μας θέση, και η οικονομική μας ισχύ, εν ολίγοις το βάρος μας» είναι μια «ηγετική δύναμη στην Ευρώπη, είτε μας αρέσει είτε όχι». Εδώ όμως η δεξαμενή σκέψης Brookings παραβλέπει ότι οι στρατηγικοί αντίπαλοι που βρίσκονται στην κορυφή του μυαλού της Λάμπρεχτ βρίσκονται, στο σπίτι (εννοώντας την ίδια τη Γερμανία). Και φυσικά η αναφορά αυτή αφορά τους ηγέτες της κοινοβουλευτικής ομάδας του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματός (SPD) που είναι σκεπτικιστές, παρά τις υποσχέσεις του καγκελάριου Όλαφ Σολτς για χρηματοδότηση της Ουκρανίας για να αντέξει τον πόλεμο της Ρωσίας. Σε κάθε περίπτωση αν αποδειχθεί σωστή η ερμηνεία των ηγετών του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματός, μπορεί και να σημαίνει το τέλος του καγκελάριου Όλαφ Σουλτς.
1. https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2022)733653
2. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/whats-next-for-european-energy-security-our-experts-decipher-the-state-of-the-european-union-address/
3. https://www.bruegel.org/policy-brief/grand-bargain-steer-through-european-unions-energy-crisis
4. https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2022/09/16/germany-must-shake-off-its-habit-of-finding-excuses-for-inaction/
