Ζωή Μητσοτάκη,
Συγγραφέας διετέλεσε μέλος και Πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων (1973-2013) και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και της εκτελεστικής επιτροπής 2000-2015. Μελετήτρια της παράδοσης και της ιστορίας της Κρήτης με πλείστες όσες δημοσιεύσεις.
Εκδόσεις: ‘’ΕΘΝΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ & ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΧΑΝΙΑ 2017
Επιμέλεια: Ελένη Κεχαγιόγλου
Χαιρετισμός στην έκδοση από τον Γενικό Διευθυντή Νίκο Παπαδάκη
Πρόλογος της Ζωής Μητσοτάκη
Εισαγωγή: Έλενα Φλωρεντίνη
Β’ άρθρο από το βιβλίο της Ζωής Μητσοτάκη που, μέσα απ’ όλες τις ελπίδες του για την ασθένειά του, μας συστήνει την ‘’Ευρωπαία άγνωστη’’ Έλενα Σκυλίτση Βενιζέλου, επιχειρώντας να μας πει, ποια στα αλήθεια ήταν σε ολόκληρη την πορεία της ζωής της: πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το γάμο της με το Βενιζέλο.
Ένα βιβλίο κατάθεση για τη σημαντική συνάντηση Ελευθερίου Βενιζέλου και Έλενας Σκυλίτση, όταν εκείνος βρισκόταν στην πιο δύσκολη στιγμή της σταδιοδρομίας του κι εκείνη, στην κορύφωση της ώριμης φιλοδοξίας της. Μια συνάντηση που ήταν ευκαιρία ή σύμπτωση; Τότε που συναντήθηκαν: η δύναμη της ύλης με την πυρά της φλόγας. Η σιγουριά του ρεαλισμού με τον μεγαλόπνοο ιδεαλισμό… Με τα στοιχεία που τους συνέδεσαν να ήταν η αγάπη, εκ μέρους της και η ευγένεια και η ευγνωμοσύνη εκ μέρους του. Όπου, με εντελώς διαφορετική νοοτροπία που είχε ο καθένας, διέθεταν τις ίδιες εθνικές αξίες. Και είχαν τις ίδιες επιδιώξεις φήμης και ανάδειξης: για τη δόξα της Ελλάδας. Με ένα πιστεύω: την ΠΑΤΡΙΔΑ.
ΑΝΑΜΕΣΑ Σ’ ΕΝΑ ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ
Στον χαιρετισμό του βιβλίου της Ζωής Μητσοτάκη του Γενικού Διευθυντή του Ιδρύματος Ελευθέριος Βενιζέλος Νίκου Παπαδάκη, αναφέρονται τα εξής: …’’Μια από τις τελευταίες επιθυμίες της συγγραφέως ήταν η έκδοση αυτού του βιβλίου. Και είναι ενδεικτικά τα όσα γράφει στις 16 Ιουνίου 2015 σε ηλεκτρονική επιστολή της προς το Ίδρυμα Βενιζέλου από το Νοσοκομείο στην Αθήνα όπου περνούσε δύσκολες στιγμές, λέγοντας: ‘’Η αιφνιδιαστική καταιγίδα προβλημάτων που με έπληξε αλλάζει πολλά. Έχω δρόμο δύσκολο..[..]. Ως προς την εκκρεμότητα της ‘’Κυρίας Έλενας Βενιζέλου’’. Την είχα στο νου μου ως ένα ευχάριστο, μα και πλούσιο φωτογραφικό ανάγνωσμα. Ακόμα έχω ελπίδες. Θα ήθελα η έκδοση αυτή να αποτελεί κόσμημα για το ίδρυμα και να αποδίδει την αξία που αρμόζει στην Έλενα, που τίμησε τον Βενιζέλο επί 15 χρόνια και πλούτισε την καθημερινή του ζωή.
Η ΕΛΕΝΑ ΤΟ 1951 ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ
Όμως η Ζωή Μητσοτάκη είχε προλάβει να ολοκληρώσει τη διόρθωση του βιβλίου της συγγραφής των περισσοτέρων κεφαλαίων και την ταξινόμηση των επιστολών του παραρτήματος, ενώ υπό τη μορφή εκτεταμένων σημειώσεων είχε προετοιμάσει τα υπόλοιπα κεφάλαια. Αλλά, η επιμελήτρια εκδόσεων Ελένη Κεχαγιόγλου ολοκλήρωσε με επιτυχία την έκδοση αυτού του βιβλίου η οποία έκανε και τη δική της φιλολογική και γενική εκδοτική επιμέλεια. Αλλά η έκδοση είχε ένα σημαντικό κόστος, μέρος του οποίου κάλυψαν αγαπημένες φίλες της Ζωής με ενεργοποίησή τους από την Αργυρώ Χανιωτάκη – Σμυρλάκη η οποία συμμετείχε και με δική της οικονομική συμβολή, όπως και οι κυρίες Ελπίδα Θεοδωράκη, Ρίτα Μαρκαντωνάκη, Σοφία Σκαραβελάκη, Γρηγορία Μαλεφάκη, Δανάη Μαλινάκη και Τιμολέων Φραγκάκης καθώς και μέλη του Συλλόγου Φίλων του Ιδρύματος Ελ. Βενιζέλου που κάλυψαν σημαντικό μέρος της έκδοσης. Ωστόσο στο δικό της σημείωμα, η επιμελήτρια Ελένη Κεχαγιόγλου δίδει τον τίτλο: ‘’Μια ζωή διόλου μπανάλ’’.
Σ’ αυτό το σημείωμα μας δίνει σημαντικές πληροφορίες, όπως:
Η Έλενα Βενιζέλου αποφάσισε να γράψει τα απομνημονεύματά της τον Ιανουάριο του 1951 σε ηλικία 78 ετών.
Η ΠΛΟΥΣΙΑ ΕΛΕΝΑ ΕΙΧΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Ήταν περασμένα 15 χρόνια από το θάνατο του Βενιζέλου, τέσσερα χρόνια από αυτή την απόφασή της (Νοέμβριος 1954) παρέδωσε το κείμενό της προς δημοσίευση –σε συνέχειες- στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ και την επόμενη χρονιά οι αναμνήσεις της εκδόθηκαν σε βιβλίο. Ένα ολιγοσέλιδο, αυτοβιογραφικό πόνημά της, που αναφέρεται στην καταγωγή της σε τρεις σύντομες προτάσεις, μία μόνο παράγραφο, ενώ σε μερικές σελίδες της συνολικής έκτασης του έργου, σε μόλις στο ένα πέμπτο, διατρέχει, εν τάχει, τα παιδικά και νεανικά της χρόνια έως την ηλικία των 37 χρόνων της. Τότε, έμελλε να σαγηνευτεί από την γοητευτική προσωπικότητα του πολιτικού, που μόλις εμφανιζόταν στην κεντρική Ελληνική σκηνή και ονομάζονταν Ελευθέριος Βενιζέλος. Στη συνέχεια καταγράφει την πρώτη συνάντησή τους, το γάμο τους έπειτα από 9 χρόνια, το ταξίδι του μέλιτος στην Αμερική, την κοινή τους περιπέτεια που έγιναν και δικές της, καθώς το ομολογεί ήδη στον τίτλο του βιβλίου του ότι εκείνη είχε επιλέξει να ζει στη σκιά του…
ΔΥΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΠΟΥ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ
Η Ζωή Μητσοτάκη χαρακτηρίζει αυτή την επιλογή της Έλενας, ‘’σοφή’’, δεδομένης της κάθε άλλο παρά θερμής υποδοχής που είχε στη Κρήτη η είδηση του γάμου του εξέχοντος τέκνου της μεγαλονήσου, μαζί της. Παρά ταύτα, η συγγραφέας αποφασίζει να τη βγάλει από τη σκιά στο φως. Όχι απλώς ως συμπλήρωμα έως την εξιστόρηση των γεγονότων που την συνέδεσαν με τον μεγάλο σύζυγό της, διότι αισθάνεται υποχρεωμένος να δηλώσει ο δημοσιογράφος της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ Ελευθέριος Κοτσαρίδας προκειμένου να αιτιολογήσει δύο τελευταίες συνέχειες των αναμνήσεων της Έλενας Βενιζέλου στις οποίες εκείνη αναφέρεται στη ζωή της –πριν τον Βενιζέλο. Όμως όχι τυχαία, αυτά τα δύο τελευταία μέρη εξαφανίζονται από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας (όπου μέχρι τότε φιλοξενούνταν) τα απομνημονεύματά της για τον ‘’αρχιτέκτονα’’ του μεγαλείου της νεώτερης Ελλάδος. Για να συνεχίσει η δημοσίευσή τους στην Τρίτη σελίδα.
ΟΙ 550 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΟΥΤΣΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΑΝ ΠΟΛΛΑ
Όμως, ενώ η Ζωή Μητσοτάκη μελετά, ερευνά και συλλέγει υλικό για τη μονογραφία που επιθυμεί να εκδώσει με θέμα τη γυναίκα που έζησε πλάι στο Βενιζέλο ‘’δεκαπέντε συναπτά έτη’’, της προσφέρεται ένας θησαυρός: 550 επιστολές της Έλενας Βενιζέλου προς την Φλωρεντίνη Καλούτση, τον άνθρωπο με τον οποίο είχε, μάλλον, συνδεθεί στενότερα στην πατρίδα του συζύγου της.
Αλληλογραφεί συνεχώς (ακόμα και 2 φορές τη μέρα: της λέει τα νέα, αστειεύεται, κάνει ‘’κοινωνικό σχολιασμό’’, μοιράζεται τις σκέψεις της, αλλά και τα συναισθήματά της, αν και δεν της αρέσουν οι κοινοτυπίες, γράφει: ‘’Δεν θα σου πω ότι μου λείπεις γιατί είναι μπανάλ. Το ξέρεις. Το νοιώθεις. Έτσι η Έλενα μέσω αυτών των επιστολών αποκαλύπτει το άγνωστο πρόσωπό της, εκείνες της πτυχές του χαρακτήρα της και της προσωπικότητάς της που την καθιστούν άνθρωπο με σάρκα και οστά και όχι απλώς την σύζυγο ενός θρύλου του ελληνικού 20ού αιώνα.
Η ΖΩΗ ΜΕΛΕΤΗΣΕ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΚΙ ΑΥΤΕΣ “ΜΙΛΗΣΑΝ’’ ΓΙΑ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΚΑΙ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ
Η Ζωή Μητσοτάκη μελέτησε επιμελώς τις επιστολές αυτές και αποφάσισε την αξιοποίηση και παρουσίασή της ως βασική πηγή στο πλαίσιο της βιογραφικής εργασίας της. Κυρίως για την παντελώς άγνωστη ζωή της Έλενας μετά τον θάνατο του Βενιζέλου εκτός από την αξιοποίηση αυτών των επιστολών, παράλληλα το βιβλίο με κάποιο τρόπο αποτελεί, επίσης, βιογραφία της εποχής στην οποία αναφέρεται, παρουσιάζοντας παράλληλα το ήθος και τον τρόπο ζωής της στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς και της ευρωπαϊκής αστικής τάξης. Η επιμελήτρια του βιβλίου: ‘’Η ΚΥΡΙΑ ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ’’ πορεία μιας ζωής, αναφέρει στο τέλος του κειμένου της με τίτλο: ‘’ΜΙΑ ΖΩΗ ΚΑΘΟΛΟΥ ΜΠΑΝΑΛ’’ ότι: Η Ζωή Μητσοτάκη θέλησε η μελέτη της για τη ζωή της Έλενας Βενιζέλου να είναι ‘’ανάγνωσμα ευχάριστο’’ και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ευελπιστώ πως η επιθυμία της εκπληρώθηκε και επιπλέον η έκδοση αυτή θα αποτελέσει αφορμή για να επιτύχει η έρευνα να διαφωτίσει ακόμη περισσότερο την ‘’ευρωπαία άγνωστη’’ Έλενα Βενιζέλου.
ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚA ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ Η ΕΛΕΝΑ
Μια ευρωπαία μεν, αλλά με πολλές ρίζες ελληνοανατολικές τόσο εθνικοκοινωνικά όσο και θρησκευτικά. Οι οποίες εκείνη την εποχή δημιουργούσαν ένα σύμπλεγμα ψυχοκοινωνιολογικών συμπεριφορών, δράσεων, επιδράσεων και αποδράσεων μέσα στα πλέγματα, τα συμπλέγματα των ανθρώπων και προσωπικοτήτων του τότε μεγαλοαστικού και πλουτοκρατικού κόσμου. Τόσο της Βικτωριανής εποχής που βασίλευε η Βικτωρία στην Αγγλία που δημιούργησε τον Βικτωριανό πολιτισμό, τον πουριτανισμό και τη σεμνοτυφία. Έναν πολιτισμό αυστηρής εξωτερικής ηθικής η οποία όμως δεν εναρμονίζεται με την εσωτερική αυθεντική ηθική και όχι με την επίπλαστη Βικτωριανή. Αυτή που ήταν η κυρίαρχη έκφραση σε όλα τα επίπεδα ενός πολιτισμού που αποκρύβει τα βαθύτερα κίνητρα της σεμνοτυφικής του λειτουργίας ατομικά και συλλογικά, με αφιερώσεις ζωής σε μεγάλους ή μικρούς σκοπούς και σε απλές ή εντυπωσιακές δωρεές κοινωνικής ευποιίας.
Μέσα στα πλαίσια αυτά λειτούργησε η Έλενα Σκυλίτση Βενιζέλου μετά το γάμο της, κρατώντας ισχυρή την προγονική και γονεϊκή της παράδοση, συνδέοντάς την με τις απαιτητικές παραδόσεις του μεγάλου ηγέτη.
ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΟ ΚΑΔΡΟ ΤΗΣ ΠΛΟΥΣΙΑΣ ΑΣΤΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΓΑΠΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΟΥΝ
Πάντως, όπως γράφει η επιμελήτρια της σημαντικής έκδοσης, φιλόλογος κυρία Κεχαγιόγλου, με προσωπικό της αγώνα κατάφερε – όπως την ανάδειξε στ βιβλίο της Ζωής Μητσοτάκη – να βγει μέσα από το στερεοσκοπικό κάδρο της πλούσιας αστής και να μεταμορφωθεί (μέσα από την εναργή διήγηση του βιβλίου) σε ΑΝΘΡΩΠΟ που εν τέλει, όπως όλοι, θέλει κυρίως να αγαπά και να τον αγαπούνε. Και να είναι υγιής. Όμως, μέσα από το μεγάλο βάρος των οικογενειακών παραδόσεων και της προσωπικής της αριστοκρατικής, νεανικής της ζωής, της διάλυσης ενός αρραβώνα και της διάλυσης του πρώτου γάμου της (που τον αποσιωπά στην ουσία) στα απομνημονεύματά της η Έλενα Σκυλίτση. Πολλές φορές κάμφθηκε αλλά συνέχισε με αξιόλογη επιμονή να ξεπεράσει τόσο τις δυσκολίες της προ-Βενιζελικής προσωπικής και κοινωνικής ζωής.
ΟΛΑ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΟΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΕΝΑ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ
Για να φθάσει στο ‘’θρίαμβο’’ της Βενιζελικής της εποχής ως σύζυγος ενός από τους μεγαλύτερους πολιτικούς των πρώτων 36 χρόνων του 20ου αιώνα… Η συζυγική της ζωή μέτρησε 15 χρόνια, Χρόνια ευχάριστα, χρόνια δύσκολα για την προσαρμογή της στην κρητική νοοτροπία, όσο και με τις αντιδράσεις και τις γκρίνιες από το οικογενειακό περιβάλλον του μεγάλου ηγέτη. Τον οποίο παντρεύτηκε το 1921 μετά την προσωπική του τραγωδία να χάσει τις εκλογές του 1920 και να τον ‘’εξορίσουν’’ από την Ελλάδα. Για να συμβούν μετά τα όσα οδυνηρά συμβήκανε ακόμα και τις απόπειρες δολοφονίας του ζεύγους. Για να υπάρξει η νέα διακυβέρνηση Βενιζέλου 28-32. Να ακολουθήσει η οικονομική κρίση, το κίνημα Πλαστήρα το ‘33, το κίνημα του ’35, που οδήγησε στην αυτοεξορία του Βενιζέλου στο θάνατό του μακριά από την πατρίδα..
Όλα αυτά τα δεινά τα αντιμετώπισε η Έλενα Βενιζέλου με απόλυτη αφοσίωση διαθέτοντας όλη τη συμπαράσταση συναισθηματικά, πνευματικά, υλικά, για εκείνον. Η ζωή μετά ήταν δύσκολη, αλλά και πάλι με συνεχές ενδιαφέρον για ΕΚΕΙΝΟΝ.
Πάντως, η Ζωή Μητσοτάκη, άνοιξε τον δρόμο για μια περαιτέρω ανάλυση της ζωής της Έλενας Βενιζέλου.
(ακολουθεί μία ακόμα συνέχεια)
