Επιστήμονες, ερευνητές, επιχειρηματίες, βιομήχανοι, ιδιοκτήτες μέσων μαζικής ενημέρωσης, πολιτικοί κ.ά. που, συνήθως, συμμετέχουν σε παγκόσμιες περιβαλλοντικές συνδιασκέψεις για την επιβίωση του πλανήτη μας, διαμορφώνουν διαφορετικές θέσεις και ερμηνείες για τα αίτια και την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.
Η διαφορετικότητα αυτή λειτουργεί ως λογική και κρίσιμη παράμετρος της επιστημονικής μεθοδολογικής διαδικασίας των κοινωνικοπεριβαλλοντικών προβλημάτων που γνωστικά, επιστημονικά και αξιακά, διακρίνονται για τον διεπιστημονικό και κοινωνικό τους χαρακτήρα.
1. ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ
Το παγκόσμιο κλίμα, ως γνωστόν, είναι αποτέλεσμα της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης πολλών και ποικίλων παραγόντων, οι οποίοι επηρεάζονται κυρίως από την ηλιακή ενέργεια, αλλά και από ένα αριθμό γήινων χαρακτηριστικών, όπως είναι η σύσταση της ατμόσφαιρας, τα νέφη, τα θαλάσσια ρεύματα και άλλα φαινόμενα που το διαμορφώνουν.
Οποιαδήποτε επέμβαση (ανθρώπινη ή μη) στους παράγοντες διαμόρφωσης του κλίματος μπορεί να οδηγήσει στη μεταβολή του.
Πιο συγκεκριμένα και με όρους διακυβερνητικών διασκέψεων του Ο.Η.Ε., κατά το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change – I.P.C.C.), η κλιματική αλλαγή αφορά στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας, αλλά και στην εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως λειψυδρίες, ξηρασίες, καύσωνες, πυρκαγιές, πλημμύρες κ.ά. που οφείλονται (άμεσα ή έμμεσα) σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Βέβαια κλιματικές αλλαγές συνέβαιναν και σε παλαιότερες κλιματικές περιόδους με ελάχιστη ή μηδαμινή ανθρώπινη όμως παρέμβαση, η οποία δεν διατάρασσε την οικολογική ισορροπία του πλανήτη μας.
2. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Η ανθρώπινη συμβολή στην κλιματική αλλαγή αναφέρεται κυρίως στο CO2, στους υδρατμούς, στο CH4, στο Ν2Ο, στους υδροφθοράνθρακες και άλλα φθοριούχα αέρια, καθώς και στο στρατοσφαιρικό Ο3, που συνιστούν ένα θερμοσυλλεκτικό στρώμα, το οποίον απορροφά -επιλεκτικά- μέρος της γήινης υπέρυθρης ακτινοβολίας, δημιουργώντας έτσι το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Εξαιτίας της αύξησης των θερμοκρασιακών αυτών αερίων, κυρίως του CO2, από την καύση ορυκτών καυσίμων, σήμερα γίνεται λόγος για υπερθέρμανση του πλανήτη περίπου κατά 0,7-1οC, η οποία μπορεί να αποσταθεροποιήσει τους μηχανισμούς της πλανητικής οικολογικής ισορροπίας.
Γι’αυτό, πρόσφατες εκθέσεις του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή του Ο.Η.Ε. (I.P.C.C.), υπογραμμίζουν επιμόνως το ρόλο της αυξητικής μεταβολής των θερμοκηπιακών συγκεντρώσεων στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Και επίσης προειδοποιούν ότι η αύξηση των συγκεντρώσεων αυτών θα επιφέρει περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και μια σειρά απότομων και έντονων μεταβολών στο παγκόσμιο κλιματικό σύστημα του 21ου αιώνα, όπως η γενικευμένη τήξη των πάγων στους παγετώνες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Οι επιπτώσεις αυτές, αλλά και άλλες, εξίσου σοβαρές θα πλήξουν δυσανάλογα τις αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες, εντείνοντας έτσι συνεχώς τις κοινωνικο-οικονομικές τους ανισότητες που αφορούν τον τουρισμό, τη γεωργία, την τροφή, το νερό, τα δασικά οικοσυστήματα, καθώς και άλλους φυσικούς πόρους, υπονομεύοντας έτσι τις ανθρώπινες προσπάθειες που καταβάλλονται και για την αειφορική βιώσιμη ανάπτυξη.
Γι’αυτό και οι επόμενες γενιές χρειάζεται να αναλάβουν το βάρος των κλιματικών αυτών επιπτώσεων, καθώς και την ευθύνη προετοιμασίας εκπαίδευσης και ενεργοποίησης των πολιτών για την αντιμετώπιση των σοβαρών κλιματικών κινδύνων, οι οποίοι συνεχώς θα εντείνονται.
3. ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΟ-ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΕΣ
Ωστόσο επιστήμονες και ερευνητές που είναι επιφυλακτικοί για τα αίτια και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ισχυρίζονται ότι η μείωση των υδατικών αποθεμάτων του πλανήτη δεν σχετίζεται με τους μηχανισμούς της κλιματικής αλλαγής παρά μόνο με την ανορθολογική και αλόγιστη υπερ-κατανάλωση των φυσικών πόρων, κυρίως για οικιακές, γεωργικές και τουριστικές χρήσεις, ερμηνεία που -κατ’ αυτούς- παραπέμπει στην αναγκαιότητα διαμόρφωσης οικολογικής συνείδησης σε όλους τους πολίτες του πλανήτη μας.
Επίσης θεωρούν ότι η ανεξέλεγκτη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας θα οδηγήσει στην αποψίλωση των δασών και στην υπερκατανάλωση ρυπογόνου άνθρακα, παρεμποδίζοντας έτσι την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Ταυτόχρονα η ανάπτυξη των εθνικών οικονομιών των ανεπτυγμένων κρατών θα συνεχίζει την πορεία υπερκατανάλωσης αγαθών και, κυρίως, ενέργειας, που αντιστρατεύονται τους στόχους άμβλυνσης των κλιματικών επιπτώσεων.
Ακόμη κάποιοι άλλοι αρνητές της κλιματικής αλλαγής, όπως επιστήμονες, επιχειρηματίες και ενεργειολόγοι, θεωρούν ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, με τη μορφή που σήμερα παρουσιάζονται, είναι οικονομικά ασύμφορες, χωρίς να μπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές μας ανάγκες.
Γι’αυτό προωθούν το μήνυμα της αναγκαιότητας μείωσης των ενεργειακών μας αναγκών, που απευθύνεται όμως ταυτόχρονα και στις ανεπτυγμένες και στις υπανάπτυκτες χώρες που πλήττονται ανελέητα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με αποτέλεσμα το -οικολογικά- ορθό αυτό μήνυμα, να χάνει την κοινωνική και κυρίως ηθική του σημασία, αξία και σπουδαιότητα.
Γιατί σε όλες τις επιστήμες και κυρίως στις περιβαλλοντικές, οι αριθμοί, ως μεγέθη, που διαμορφώνονται στατιστικά, πάντοτε στηρίζονται στο ερευνητικό και οικολογικό ήθος των επιστημόνων, που πραγματεύονται τα περιβαλλοντικά προβλήματα και οι οποίοι υποτίθεται ότι δεν επηρεάζονται από οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες. Γι’αυτό η αναφορά μου στο ερευνητικό ήθος, παρουσιάζεται, επειδή στη γνωστική περιοχή των κλιματικών αλλαγών, τα βραχυχρόνια κλιματικά φαινόμενα εμπίπτουν στο εύρος της φυσικής κλιματικής μεταβλητότητας, αλλά και στην συμφωνία για τον θεωρητικό υπολογισμό της αιτίας και της έκτασης των κλιματικών επιπτώσεων, με αποτέλεσμα σε ένα μικρό μέρος της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, να υπάρχει σκεπτικισμός για τις επιπτώσεις τους.
Έτσι Ρώσοι επιστήμονες του Ινστιτούτου Γήινης Κρυόσφαιρας, επικαλούμενοι γνώσεις και έρευνες για τους παγετώνες, στο μονίμως παγωμένο, κατά 65%, έδαφος της χώρας τους, αμφισβητούν το ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην υπερθέρμανση του πλανήτη, θεωρώντας την, ως φαινόμενο του φυσικού κύκλου.
Επίσης ο Roland Paepe, Καθηγητής του Free University των Βρυξελών και πρώην Διευθυντής του Belgian Geological Survey, μαζί με άλλους καθηγητές και συνεργάτες του, μελετώντας τους παγετώνες και τις καμπύλες διακύμανσης της θερμοκρασίας στα τελευταία 420.000 χρόνια, ισχυρίζεται ότι οι εκτιμήσεις για τη συμβολή του CO2 στην παγκόσμια θέρμανση είναι ανακριβείς και εσφαλμένες, γιατί -κατ’αυτούς- πρώτα ανέρχεται η θερμοκρασία της γης και μετά ανέρχεται η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε CO2, επειδή η αυξημένη θερμοκρασία συνεπάγεται αυξημένη βιολογική δραστηριότητα και συνεπώς αυξημένη λειτουργική ποσότητα CO2.
Προς τούτο, ο Paepe τον Ιούνιο του 2008, σε Σεμινάριο του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Στυλίδας, σε αντίθεση με τα πορίσματα του Διακυβερνητικού Πάνελ του Ο.Η.Ε., ισχυριζόταν ότι:
• Στα τελευταία 30 χρόνια, οι παγετώνες αυξήθηκαν στην Ανταρκτική κατά 8%.
• Η στάθμη της θάλασσας από το 1988 μέχρι το 2000 ανήλθε κατά 2,5 cm και όχι κατά 2,1 m, όπως προβλεπόταν από το I.P.C.C.
• Και ότι δεν βρισκόμαστε σε ιδιαίτερα θερμή κλιματική περίοδο, γιατί στα τελευταία 10.000 χρόνια έχουν υπάρξει παρόμοιες ή θερμότερες κλιματικές περίοδοι.
Αλλά πέραν του Paepe και των συνεργατών του και άλλοι, αλλά λιγοστοί ερευνητές, κυρίως Γεωλόγοι, Αρχαιολόγοι, Ιστορικοί και Αστρονόμοι, θεωρούν, εκτός άλλων, ότι η τήξη των πάγων στην Ανταρκτική βρίσκεται σήμερα σε απολύτως φυσιολογικό επίπεδο.
Ύστερα από τα παραπάνω προκύπτει ως καθοριστικό ερώτημα το κατά πόσον σήμερα υφίσταται κλιματική αλλαγή.
Ως απάντηση μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι η επιστήμη ποτέ δεν επαληθεύεται οριστικά, μόνο μπορεί ερευνητικά να διαψεύδεται. Γι’αυτό και οι θέσεις των επιστημόνων για φυσικά φαινόμενα όπως αυτό της Κλιματικής Αλλαγής δεν λειτουργούν με βεβαιότητες, παρά μόνο με πιθανότητες ακριβείας των ερμηνειών τους.
Όμως, τελικά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της συντριπτικής πλειονότητας των ειδικών επιστημόνων και του I.P.C.C. του Ο.Η.Ε., που προέρχεται από έρευνα και διαβουλεύσεις 2.500 επιστημόνων και ερευνητών από 130 κράτη, η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας οφείλεται σε ανθρωπογενείς εκπομπές των θερμοκηπιακών αερίων, γι’αυτό και η κλιματική αυτή αλλαγή χρειάζεται να αναχαιτιστεί άμεσα, μέσω:
✓διαρκούς ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών,
✓προχωρημένης επιστημονικής έρευνας
✓καινοτόμων φιλοπεριβαλλοντικών τεχνολογιών
✓αποδοχή και λειτουργία του νέου ενεργειακού μοντέλου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της κυκλικής οικονομίας
✓επιβολή “πράσινων φόρων” σε οχήματα και βιομηχανίες που εκπέμπουν αυξημένα ποσά CO2
✓ορθολογική διαχείριση, τιμαριθμοποίηση και εξοικονόμηση νερού
✓αποτελεσματική προστασία προστατευόμενων φυσικών περιοχών και βιοποικιλότητας.
Τα μέτρα αυτά μπορούν να ισχύσουν και στη χώρα μας που όμως για να εφαρμοστούν αποτελεσματικά, απαιτούν για τη θέσπισή τους πολιτική βούληση και κοινωνική συναίνεση, και κυρίως αλλαγή ενεργειακής αντίληψης, στάσης και συμπεριφοράς.
*Ο Δρ. ΑΡΤΕΜΗΣ Μ. ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ, M.Sc., M.Ed.
είναι Καθηγητής Περιβαλλοντικών Επιστημών – Συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Μετεωρολογική – Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ.), Αθήνα, Αύγουστος 2010.
2. Αθανασάκης Α., Δημητρίου Η., Οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στους υδατικούς μας πόρους, 8ο Επιστημονικό Συμπόσιο Ε.Ε.Φ., Ολυμπία, Νοέμβριος 2009.
3. Αθανασάκης Α., Περιβάλλον-Αγωγή και Εκπαίδευση, LIBERAL BOOKS, Αθήνα 2017.
4. Interngovernmental Panel on Climate Change (I.P.C.C.), United Nations, 2019-2020.
5. International Conference, Climate Change and Challenges for the Future Generations, Athens, June 2009.
6. Harisson S., Havard F., The Weather Book for Teachers, SIMON AND SCHUSTER, London 2003.
7. Paepe R., Climate Changes (Past and Future): Is global warming myth or reality? Course Field Geology, Stylida, June 2008.
8. Rossel C., Climate change: Can we afford to wait longer? EUROPHYSICS, European Physical Society, 45, 3, 2014.
