Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται σήμερα ορατές σε όλο και περισσότερους κατοίκους του πλανήτη ακόμη και στους πλέον δύσπιστους καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν τεράστιες καταστροφές σε όλα τα μήκη και πλάτη του. Oι τρόποι αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής αλλά και οι κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της αποτελούν σήμερα αντικείμενο μελέτης και διερεύνησης πολλών διεθνών οργανισμών. Σκοπός του σύντομου κείμενου που ακολουθεί είναι η διερεύνηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην αύξηση των ανισοτήτων (που σχετίζονται με το εισόδημα, την υγεία και την εκπαίδευση) μεταξύ αλλά και εντός των διαφόρων χωρών με αναφορά στη πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την ανθρώπινη ανάπτυξη με τίτλο “Beyond income, beyond averages, beyond today: Inequalities in Human Development in the 21st century” που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 9/12/2019. Η αντιμετώπιση της αποτελεί μία παγκόσμια πρόκληση στη σημερινή εποχή του ανθρωπόκαινου (Antropocene) κατά την οποία ο άνθρωπος έχει αποκτήσει τη προμηθεϊκή δύναμη και τους τρόπους να προκαλέσει μείζονες και πρωτόγνωρες μεταβολές στο παγκόσμιο οικοσύστημα. Η αντίληψη της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση – αντί της συμβίωσης με αυτή – είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη ιστορία από την εποχή που ο homo sapiens εγκατέλειψε τη περιπλάνηση και τη τροφο-συλλογή και άρχισε να καλλιεργεί τη γη και να εξημερώνει ζώα. Σε ένα από τα αρχαιότερα διασωζόμενα γραπτά κείμενα, το “Έπος του Γκιλγκαμές” γραμμένο πριν περίπου 4.000 χρόνια στη Μεσοποταμία, διακρίνεται η υπεροχή του ανθρώπου επί του φυσικού περιβάλλοντος. Στην παλαιά διαθήκη υπάρχουν αρκετές αναφορές για την υπεροχή/κυριαρχία του ανθρώπου επί της φύσης. Εξ άλλου στα τέλη του μεσαίωνα στην Ευρώπη ο Θωμάς Ακινάτης, Άγιος της Καθολικής Εκκλησίας, υποστήριζε ότι ο θεός δημιούργησε το φυσικό κόσμο για να κυριαρχήσει σε αυτόν. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί συλλογικές δράσεις σε παγκόσμια/διεθνική κλίμακα καθώς πρωτοβουλίες σε τοπική ή Εθνική κλίμακα δεν είναι αρκετές να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το περίπλοκο/σύνθετο αυτό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Δυστυχώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν φαίνεται να είναι οι ίδιες για όλες τις χώρες τοπικά και χρονικά. Όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι φτωχές/αναπτυσσόμενες χώρες θα επηρεαστούν δυσμενώς περισσότερο και νωρίτερα από τις πλούσιες/ανεπτυγμένες χώρες.
Παραδόξως οι ανεπτυγμένες και πλούσιες χώρες του πλανήτη συνέβαλαν στο παρελθόν και συμβάλλουν και σήμερα περισσότερο στις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα (τα οποία είναι υπεύθυνα για τη κλιματική αλλαγή) σε σχέση με τις φτωχότερες χώρες (πίνακας 1). Τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής (που συνδέονται σήμερα με ξηρασίες, εκτεταμένες πλημύρες, πυρκαγιές, τυφώνες και κυκλώνες) δεν φαίνεται να είναι τυχαία κατανεμημένα στο πλανήτη αλλά παρουσιάζονται πιο έντονα στους τροπικούς (πίνακας 2). Έτσι αδίκως πλήττουν περισσότερο τις πιο ευάλωτες χώρες/περιοχές και τους αδύναμους και ευάλωτους πληθυσμούς που έχουν σχετικά χαμηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης. Οι χώρες αυτές καθώς είναι φτωχές, δεν έχουν τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για να επουλώσουν τις πληγές τους που προέρχονται από τις κλιματικές καταστροφές. Δεν έχουν επίσης τους πόρους ούτε τις αναγκαίες τεχνολογίες και την οργάνωση για να: α) Μετριάσουν/αμβλύνουν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, και β) Να προσαρμοστούν στις δυσμενείς επιπτώσεις της αποφεύγοντες ακραίες καταστροφές. Αντίθετα οι πλούσιες/ανεπτυγμένες χώρες έχουν τα απαραίτητα μέσα για το μετριασμό και τη προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή (πίνακας 3). Καθώς λοιπόν οι κλιματικές καταστροφές πλήττουν τις πιο ευάλωτες χώρες και τους λιγότερο προνομιούχους κατοίκους τους επιτείνουν και αυξάνουν τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες τόσο μεταξύ των κρατών όσο και εντός τους.
Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες – O εφιάλτης του μέλλοντος
Καθώς η κλιματική αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει μεγάλες καταστροφές κυρίως στις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες θα είναι δύσκολο οι αυτόχθονες πληθυσμοί τους να μπορούν να επιβιώσουν στα μέρη όπου ζουν σήμερα. Συνεπώς, για λόγους επιβίωσης, θα αναγκαστούν να μεταναστεύσουν. Η μετανάστευση μεγάλου αριθμού ατόμων θα προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στις ανεπτυγμένες χώρες οι οποίες δεν φαίνεται να είναι σε θέση να τα διαχειριστούν σήμερα. Επομένως καλό θα είναι να γίνουν προσπάθειες για να μειωθούν οι “κλιματικές” μεταναστευτικές ροές του μέλλοντος. Ιδιαίτερα η χώρα μας βρίσκεται γεωγραφικά στο σταυροδρόμι των μεταναστευτικών ροών από Ασία, Μέση Ανατολή και Ανατολική Αφρική προς την Ευρώπη και θα αντιμετωπίσει μελλοντικά μεγάλες πιέσεις όπως εξ άλλου φαίνεται και σήμερα. Συνεπώς έχει συμφέρον να συμβάλλει στη βοήθεια/στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών για την αντιμετώπιση των κλιματικών προκλήσεων. Γιατί οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να βοηθήσουν τις φτωχότερες Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι πλούσιες χώρες με υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης θα πρέπει να βοηθήσουν τις φτωχές-αναπτυσσόμενες χώρες για να αντιμετωπίσουν τη κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της. Δεδομένου ότι τα ακραία κλιματικά φαινόμενα πλήττουν περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες, προκαλούν καταστροφές τις οποίες δεν μπορούν να αποκαταστήσουν λόγω έλλειψης πόρων. Για λόγους αποφυγής της αύξησης των ανισοτήτων θα πρέπει αυτές να βοηθηθούν για να αποκαταστήσουν τις πληγές τους. Η έλλειψη πόρων τις εμποδίζει επίσης να λάβουν μέτρα για την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής αλλά και τη προσαρμογή τους σε αυτή. Συνεπώς χρειάζονται στήριξη και σε αυτό το τομέα. Η κλιματική αλλαγή όμως θα πλήξει, ίσως σε μικρότερο βαθμό, και τις ανεπτυγμένες χώρες όπως φάνηκε και από τις πρόσφατες καταστροφές στην Αυστραλία Δεδομένου όμως ότι η αντιμετώπιση της απαιτεί διεθνικές δράσεις θα πρέπει να υποστηριχθεί η δραστηριοποίηση των φτωχών χωρών και στο τομέα αυτό. Επιπλέον λόγοι που συνηγορούν για την αναγκαιότητα της βοήθειας των ανεπτυγμένων χωρών συνίστανται αφ ενός στο γεγονός ότι οι πλούσιες χώρες έχουν συμβάλλει περισσότερο στην επίταση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες και αφ ετέρου στο γεγονός ότι οι επιπτώσεις της είναι άδικα κατανεμημένες σε βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών.
Οι πρόσφατες πυρκαγιές στην Αυστραλία
Πρόσφατα η Αυστραλία βίωσε μία μεγάλη καταστροφή λόγω των πρωτοφανών και εκτεταμένων πυρκαγιών. Η Αυστραλία είναι μία ανεπτυγμένη και καλά οργανωμένη χώρα η οποία σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη των χωρών του πλανήτη για το έτος 2018 καταλαμβάνει τη 6η θέση διεθνώς. Η χώρα βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο σε γεωγραφικά πλάτη 20-40ο δηλαδή στη τροπική και την εύκρατη ζώνη. Οι ανά κάτοικο εκπομπές ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα της χώρας αυτής είναι από τις υψηλότερες στο πλανήτη λόγω του ότι χρησιμοποιεί τον εγχώριο άνθρακα που έχει για το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγει. Οι επιπτώσεις της μεγάλης αυτής κλιματικής καταστροφής στο κλίμα της Αυστραλίας αλλά και στο παγκόσμιο κλίμα δεν είναι εύκολο να αποτιμηθούν τώρα. Όμως το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι οι καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν περιορίζονται μόνο στις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης αλλά θα επηρεάσουν και τις ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη.
Συμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι ο κόσμος σήμερα είναι αρκετά άνισος, τόσο εντός των χωρών όσο και μεταξύ τους, και οι ήδη υπάρχουσες ανισότητες (στο εισόδημα, στο πλούτο, στη πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην υγεία κ.α.) μπορεί να επιταθούν ή να αμβλυνθούν στο μέλλον. Αυτό βεβαίως θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές που θα εφαρμοσθούν στις αναπτυσσόμενες και στις ανεπτυγμένες χώρες. Θα εξαρτηθεί επίσης από το βαθμό που οι κλιματικές καταστροφές και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας (στα πλαίσια της 4ης βιομηχανικής επανάστασης) θα ενδυναμώσουν ή θα αμβλύνουν τις υπάρχουσες ανισότητες στο μέλλον. Ένα φαινόμενο που επιτείνει τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες όπως προαναφέρθηκε είναι η κλιματική αλλαγή η οποία θα μας επηρεάσει λιγότερο ή περισσότερο για αρκετές δεκαετίες ακόμη. Οι επιπτώσεις της στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες είναι άνισες και άδικες. Ενώ οι πλούσιες χώρες έχουν συμβάλλει στο παρελθόν και συμβάλλουν και σήμερα περισσότερο στη κλιματική αλλαγή, αυτή πλήττει περισσότερο τις φτωχές χώρες των οποίων η συμβολή είναι σχετικά μικρή. Λόγω των περιορισμένων πόρων που διαθέτουν δυσκολεύονται να συμβάλλουν στην άμβλυνση της και στη προσαρμογή τους σε αυτή. Για να αποφευχθεί η επίταση της κλιματικής αλλαγής στο μέλλον και η αύξηση (των ήδη μεγάλων) ανισοτήτων που αυτή συνεπάγεται καθώς και για λόγους δικαιοσύνης θα πρέπει οι πλούσιες χώρες να βοηθήσουν τις φτωχότερες (παρέχοντας κεφάλαια, τεχνογνωσία και την απαραίτητη τεχνολογία) για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις/επιπτώσεις της και να συμβάλλουν και αυτές στην άμβλυνση της και τη προσαρμογή τους σε αυτή.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ
Η κλιματική αλλαγή αυξάνει τις υπάρχουσες ανισότητες τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών. Δεδομένου ότι ανισότητες υπάρχουν ήδη, τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής συμβάλλουν στην επίταση των οικονομικών ανισοτήτων αλλά και εκείνων που αφορούν την υγεία και την εκπαίδευση του πληθυσμού.
ΑΠΟ ΤΟ ΟΛΟΚΑΙΝΟ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΟΚΑΙΝΟ
Με αναφορά τη γεωλογική περίοδο του πλανήτη σήμερα ζούμε στην περίοδο του ολόκαινου η οποία άρχισε πριν περίπου 12 χιλιάδες χρόνια μετά τη μεγάλη εποχή των παγετώνων. Όμως πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι σήμερα βρισκόμαστε σε μία νέα γεωλογική περίοδο την οποία ονόμασαν περίοδο του ανθρωπόκαινου όπου ο άνθρωπος αφήνει το διακριτό στίγμα του πάνω στη γη. Υποστηρίζουν ότι ο αυξανόμενος πληθυσμός του πλανήτη, σε συνδυασμό με τις διαθέσιμες τεχνολογίες που διαθέτει η ανθρωπότητα και το τρόπο που αυτές χρησιμοποιούνται, συμβάλλει σε μείζονες βιο-γεω-χημικές και περιβαλλοντικές αλλαγές αποσταθεροποιώντας τα γήινα/πλανητικά οικοσυστήματα. Σήμερα δυστυχώς γινόμαστε μάρτυρες της έκτης (6ης) μαζικής εξαφάνισης φυτικών και ζωικών ειδών στην ιστορία του πλανήτη η οποία, σε αντιδιαστολή με τις προηγούμενες πέντε, προκαλείται από ανθρωπογενείς και όχι από φυσικές επεμβάσεις/αιτίες.
