Η Κληρονομιά μας (πρέπει να) είναι εκτός συναλλαγής

Πολύς θόρυβος γίνεται αυτές τις μέρες για το θέμα της μεταβίβασης ακινήτων του Δημοσίου στο Υπερταμείο με το Νόμο 4389/16 (άρθρο 196), μια ενέργεια που θεωρήθηκε -όχι αδικαιολόγητα- απαράδεκτη. Πέρυσι μιλούσαμε για τη μετατροπή των μνημείων του Πολυτεχνείου Κρήτης σε ξενοδοχεία.
H πρόσφατη υπόθεση ξεκίνησε από τα Χανιά με μια ανάρτηση στο διαδίκτυο από τον κ. Δ. Φραγκάκη, όπου ήταν φανερό ότι μεταξύ των μεταβιβαζόμενων ήταν και μνημεία όπως, μέρος των Βυζαντινών και Βενετσιάνικων οχυρώσεων, τα νεώρια, ανασκαφές σε οικόπεδα στο Καστέλι, ο Φιρκάς, το σπίτι του Βενιζέλου και άλλα με κάποια ασάφεια ως προς το τι ακριβώς περιλαμβανόταν και τι σημαίνουν οι κωδικοί αριθμοί.  Το θέμα πήρε διαστάσεις  και σταδιακά διαπιστώθηκε ότι αφορούσε όχι μόνο στα Χανιά, αλλά και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία της Κρήτης, όπως τα Βενετσιάνικα τείχη του Ηρακλείου, η Κνωσός και πολλά άλλα. Η έρευνα και οι έντονες αντιδράσεις επεκτάθηκαν και σε άλλες πόλεις, όταν διαπιστώθηκε ότι παντού έμπαιναν στον κατάλογο του ΦΕΚ 2320/Β/19-6-18 σχεδόν τα πάντα και όχι μόνο μνημεία. Οι αντιδράσεις πήραν γενικότερο χαρακτήρα, το θέμα το πήραν τα πολιτικά κόμματα και τα ΜΜΕ. Τα αρμόδια Υπουργεία και εμπλεκόμενα πολιτικά πρόσωπα προχώρησαν σε αλληλοσυγκρουόμενες διαψεύσεις, που απλά επιβεβαιώνουν πως πρόκειται για ένα σοβαρό λάθος και μια ασυγχώρητη προχειρότητα. Καθοριστική ήταν η παρέμβαση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) ο οποίος, σύμφωνα με το καταστατικό του και τους μακροχρόνιους αγώνες του, έχει θεσμικό ρόλο στην προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ας δούμε λοιπόν πως ακριβώς έχει το θέμα και-το κυριότερο-τι πρέπει να γίνει, χωρίς καμιά διάθεση ανάμιξης στο συνηθισμένο κομματικό καυγά:
Καταρχήν ο ίδιος ο Νόμος 4389/16 προβλέπει ρητά ποιες κατηγορίες ακινήτων του Δημοσίου περιλαμβάνονται στα εκχωρούμενα «με τις κατωτέρω εξαιρέσεις:…..(δ) αρχαιολογικοί χώροι, (ε) αμιγώς δασικές εκτάσεις, και λοιπά πράγματα εκτός συναλλαγής». Το τι σημαίνει η λέξη «εξαίρεση» (δεν περιλαμβάνεται), είναι γνωστό και στον τελευταίο απλό γνώστη της πλούσιας Ελληνικής γλώσσας. Το ότι το ίδιο πίστευε και ο Νομοθέτης, φαίνεται από το ίδιο το άρθρο 196: «παρ. 7. Η κυριότητα και νομή επί όλων των ακίνητων του ΤΑΙΠΕΔ, με την εξαίρεση των ακινήτων που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Γ’ , το οποίο προσαρτάται στον παρόντα νόμο και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτού, μεταβιβάζονται αυτοδικαίως από το ΤΑΙΠΕΔ στην ΕΤΑΔ χωρίς αντάλλαγμα». Στο παράρτημα αυτό περιλαμβάνονται 87 ακίνητα, τα οποία κατ’ αρχήν «εξαιρούνται». Σε αυτόν θα έπρεπε να περιλαμβάνονται και όσα ανήκουν στις κατηγορίες του άρθρου 196, που επίσης «εξαιρούνται». Το επιχείρημα, που ακούστηκε ότι «μπήκαν για να βγουν» είναι έωλο και εκτός προβλεπόμενης διαδικασίας.
Η διαδικασία της εκ των προτέρων εξαίρεσης, όπως προβλέπεται από το Νόμο δεν ακολουθήθηκε-και θα ήταν δύσκολο να γίνει μέσα στις ασφυκτικές διαδικασίες των μνημονίων. Η ολοκλήρωση της πράξης θα γινόταν με τη δημοσίευση του ΦΕΚ και γι’ αυτό υπήρχε αρκετός χρόνος. Έτσι αποφασίστηκε από το Υπουργείο Οικονομικών να συσταθεί μια «ομάδα εργασίας αποτελούμενη από εκπροσώπους του Υπουργείου Οικονομικών, των κατά περίπτωση συναρμόδιων Υπουργείων και των θυγατρικών ΕΤΑΔ και ΤΑΙΠΕΔ της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας Α.Ε» (Νόμος4389/16, άρθρο 196, παρ.6), δηλαδή των πλέον αρμόδιων να γνωρίζουν ποια είναι η «περιουσία» του Δημοσίου και ποιες οι εξαιρέσεις. Φαίνεται ότι η Επιτροπή αυτή δεν έκανε κάτι και για το λόγο αυτό συστάθηκε το 2017 μια άλλη Επιτροπή με εκπροσώπους των κατά περίπτωση Υπουργείων για τον ίδιο σκοπό. Ούτε η Επιτροπή αυτή φαίνεται να έκανε κάτι και έτσι το ΥΠΟΙΚ ανέθεσε στις 15-12-17 σε ιδιωτικές Εταιρείες να βρουν τα εξαιρούμενα κατά Υπουργείο. Σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων, δυο από τις Εταιρείες που ανέλαβαν το έργο αυτό γνώριζαν από προηγούμενη επαγγελματική τους εμπειρία τουλάχιστον ένα μέρος των ακινήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το αποτέλεσμα όμως, όπως είδαμε από τη δημοσίευση του πλήρους καταλόγου, δυο χρόνια μετά το Νόμο, ήταν εντελώς απογοητευτικό (ΦΕΚ 2320/18): Περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα και όχι μόνο τα ακίνητα αρμοδιότητας του Υπουργείου Πολιτισμού, γεγονός που σημαίνει ότι ούτε αυτοί έκαναν τη δουλειά τους. Εδώ μπαίνει το ερώτημα αν οι Εταιρείες πληρώθηκαν από το Δημόσιο «τζάμπα»,  (πιθανές ποινικές ευθύνες), ή αν πήραν κάποια εντολή «άνωθεν» (πιθανές πολιτικές ευθύνες).
Το πόσο απλό ήταν το θέμα το απέδειξε πρώτος ο (άσχετος με το αντικείμενο) Δήμος Χανίων έπειτα από ολιγοήμερη έρευνα, κάτι  που θα έπρεπε (και μπορούσε) να είχε προηγηθεί της δημοσίευσης του εντελώς ανεπεξέργαστου καταλόγου. Αυτό, στην περίπτωση του ΥΠΠΟΑ θα μπορούσε-όπως γράψαμε-να είχε γίνει με αποστολή των κατά πρώην Νομό Κωδικών Αριθμών στις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με τις περιφερειακές Υπηρεσίες του ΥΠΟΙΚ, που διατηρούν φακέλους για τον κάθε φορέα διαχείρισης ακινήτων. Σε ένα μήνα το θέμα θα είχε λήξει-έστω και με μικρές ελλείψεις-«αδαπάνως για το Δημόσιο» και δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Ανάλογα θα έπρεπε να γίνουν με τις άλλες περιφερειακές Υπηρεσίες και τους Δήμους και με τα άλλα ακίνητα, τα οποία για διάφορους λόγους μπήκαν στη λίστα, αν και ανήκουν οφθαλμοφανώς στην κατηγορία των εξαιρέσεων. Και αυτό πρέπει να γίνει άμεσα, έστω εκ των υστέρων.
Υπάρχουν όμως ακόμη δυο πολύ σοβαρά θέματα, τα οποίο αφορούν στα ακίνητα του ΥΠΠΟΑ και δεν αντιμετωπίζονται με αφορισμούς, όπως «όλα τα μνημεία προστατεύονται», επειδή το δήλωσε κάποιος, ή θεωρούνται στη συνείδηση του κόσμου σαν κάτι «ιερό» και «απαραβίαστο». Στο Νόμο 4389/16 αναφέρεται ρητά ότι εξαιρούνται μόνο οι «αρχαιολογικοί χώροι» και όσα εμπίπτουν στην κατηγορία των «λοιπών πραγμάτων εκτός συναλλαγής» (παράγραφος 4, άρθρου 196). Στη δεύτερη κατηγορία («εκτός συναλλαγής») περιλαμβάνονται όμως μόνο τα «αρχαία μνημεία μέχρι το 1453» (άρθρο 7 του Συνταγματικού Νόμου 3028/02). Δεν περιλαμβάνονται τα «αρχαία μνημεία μετά το 1453 μέχρι το 1830» (δηλαδή όλα τα Βενετσιάνικα και αυτά της πρώιμης Τουρκοκρατίας), τα «νεότερα μνημεία» (παράδειγμα το σπίτι του Βενιζέλου και το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης), «τα μουσεία», ( παράδειγμα Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων) και «Ιστορικοί Τόποι» (παράδειγμα οι Θερμοπύλες). Γι’ αυτά θα πρέπει να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση, ώστε να θωρακιστούν απέναντι και στη συγκεκριμένη διαδικασία, αλλά και σε κάθε είδους «επιβουλή», όπως είναι το άλλη υπόθεση, που εκκρεμεί στα Χανιά από πέρυσι με τη μετατροπή των ιστορικών κτηρίων του Πολυτεχνείου Κρήτης σε ιδιωτικά ξενοδοχεία. Η διαδικασία της έκδοσης διαπιστωτικών πράξεων για καθένα από τα ακίνητα αυτά και χρονοβόρα είναι και προσθέτει ένα τεράστιο όγκο δουλειάς στις διάφορες Υπηρεσίες και δεν είναι σίγουρο πως θα τα καλύψει όλα. Η θέση λοιπόν του ΣΕΑ είναι η σωστή και οι όποιες ενέργειες θα πρέπει να έχουν αμεσότητα, είτε με εξαίρεσή τους από το ΥΠΟΙΚ (οι κατάλογοι μπορεί να καταρτιστούν γρήγορα, όπως έγινε στα Χανιά με συνεργασία των τοπικών φορέων και Υπηρεσιών), είτε με νομοθετική ρύθμιση από το ΥΠΠΟΑ. Εκεί (δεύτερο θέμα) θα πρέπει να προβλέπεται και η εξαίρεση των «εξαιρουμένων» από τη διαχείριση από την ΕΤΑΔ, σύμφωνα με την παράγραφο 5 του ίδιου άρθρου. Θέλω να πιστεύω πως ό,τι έγινε, οφείλεται σε αλλεπάλληλα λάθη και «αδυναμίες» του Κράτους (ακόμη δεν έχουμε Εθνικό Κτηματολόγιο κι ας ξοδεύτηκαν τόσα χρήματα), για τα οποία όμως υπάρχουν πιθανές ποινικές, αλλά και πολιτικές ευθύνες. Δεν πιστεύω πως καμιά κυβέρνηση θα τολμήσει να «πουλήσει» την πολιτιστική μας κληρονομιά (και καλό θα ήταν να μη λέγονται τέτοια πράγματα), όμως η σημερινή οφείλει να παρέμβει άμεσα και να επανορθώσει.
Κλείνοντας δεν θα ήθελα να μείνω μόνο στη συγκεκριμένη γενικότερο υπόθεση. Θα ήθελα με την ευκαιρία να επανέλθω στο άλλο θέμα, των χρήσεων των μνημείων στην πόλη μας. Ξεκινώντας και πάλι από το θέμα της πρώην Μεραρχίας και των δυο άλλων μνημείων, που πρέπει να στεγάσουν το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και άλλες σχετικές χρήσεις (τόσο η μετατροπή σε ξενοδοχεία, όσο και η παράνομη κατάληψη, θα πρέπει επιτέλους να κλείσουν), το θέμα του τι θα γίνει με τους Ιταλικούς Στρατώνες (δεν είδαμε κάποια άμεσα μέτρα προστασίας και ο χειμώνας μπήκε), αλλά και τα άλλα δημόσιου χαρακτήρα διατηρητέα ακίνητα, που ρημάζουν. Είχα προτείνει να συγκληθεί μια σύσκεψη των εμπλεκομένων και να προταθούν ενέργειες και χρήσεις σε ένα δεσμευτικό για όλους χρονοδιάγραμμα. Οι ισχυροί τοπικοί παράγοντές μας θα πρέπει κάποτε να δουν το θέμα κατάματα και να αξιοποιήσουν τις υπάρχουσες δυνατότητες, όπως γίνεται αλλού, σε μια πόλη με ένα μοναδικό πλούτο σε μνημεία. Και εμείς οι πολίτες να είμαστε  σε εγρήγορση, αφενός μέχρι να «εξαιρεθεί» και το τελευταίο μνημείο, αφετέρου μέχρι να αποφασίσουν οι τοπικοί παράγοντες για την τύχη τους. Και ένα σοβαρότατο θέμα βέβαια είναι τι θα γίνει με τα υπόλοιπα ακίνητα, που θα έπρεπε να είχαν εξαιρεθεί και αυτά.