» Σαν τον Αγά βολεύεται όποιος δεν έχει αμπέλια κι όποιος δεν έχει λίγα ζα γή θηλυκά κοπέλια
Κύριε διευθυντά,
η λαογραφία μας, το μεγάλο αυτό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως περνούν τα χρόνια, με το σιγά – σιγά συρρικνώνεται. Κάποια πράγματα αποβάλλονται και κάποια άλλα αλλοιώνονται. Εγώ κοντεύω να γίνω αιωνόβιος και στο διάστημα της ζωής μου, βέβαια έγιναν τεράστιες εξελίξεις, σε παραγωγικότητα και σε έργα υποδομής, συγκοινωνίες, ηλεκτρισμό, και ό,τι οφείλουμε στον Άινσταϊν. Όμως μια σημαντική παρενέργεια των εξελίξεων είναι που έθιξαν την πολιτιστική μας κληρονομιά, τις ρίζες μας· μα τις ρίζες μας επιτακτικά επιβάλλεται να τις προσέχουμε. Όπως πάμε σε λίγα χρόνια, όπως κάνουμε ανασκαφές για αρχαιότητες, έτσι θα κάνουμε “ανασκαφές” στις παλιές μαντινάδες και προπάντων στις παροιμίες, για να βρούμε κάτι από τις ρίζες μας.
Η παραπάνω μαντινάδα προέρχεται ίσως από την περιοχή της Μεσσαράς, διότι εκεί, κυρίως, λένε θηλυκά κοπέλια και κορίτσια. Μας λέει λοιπόν η μαντινάδα μας, πρώτον: Συνήθως ένα γερό νοικοκυριό δεν έχει βάθρο μόνο αμπέλια, αφού δεν έχουνε μεγάλη απόδοση. Δεύτερο τα «λίγα ζα», αν είναι και λίγα, απασχολούν τον άνθρωπο σχεδόν όπως και αν είχε πολλά. Μα αν θα είχε πολλά, όπως ήταν κατ’ εξοχήν κτηνοτροφική η επαρχία μου, τα Σφακιά, η δεσπόζουσα απασχόληση ήταν η κτηνοτροφία. Από τους κτηνοτρόφους ανεδείχθησαν οι Μεγαλοκαπετάνιοι που διεδραμάτισαν τον σπουδαιότερο ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες. Από τους κτηνοτρόφους έβγαιναν στη συνέχεια, κυρίως, οι πρόεδροι των κοινοτήτων.
Ένας βοσκός που είχε 200-300 πρόβατα είχε ρευστή περιουσία. Άμα δεν του τύχαινε ανάγκη, μπορούσε να πουλήσει 100-150 πρόβατα να αντιμετωπίσει την ανάγκη του, θα βολευόταν με τα υπόλοιπα προσωρινά, και σε δύο χρόνια πάλι τα έκανε 300. Ενώ ο αμπελουργός δεν πουλούσε εύκολα το αμπέλι του, ούτε ο ζευγάς πουλούσε εύκολα μήτε το βόδι του μήτε το χωράφι του. Ακόμα, όποιος ήθελε να πουλήσει μαι περιουσία, ρωτούσε τους κτηνοτρόφους για να την αγοράσουν, που ήταν σαν να είχαν διαθέσιμα χρήματα. Μα και ο χαρακτήρας του ορεσίβιου κτηνοτρόφου ήταν πιο αγέρωχος από του ζευγά. Τρίτο θέμα στη μαντινάδα μας αναφέρει τα «θηλυκά κοπέλια».
Τα πάντα αλλάξαν ειδικά στα τελευταία 50 χρόνια, μα προπάντων άλλαξε η θέση της γυναίκας. Τότε το σπίτι που είχε πολλά κορίτσια ήταν αξιολύπητο. Ήταν και τα ταμπού που τις χαλιναγωγούσαν. Δεν μπορούσε να γίνει τεχνίτισσα, δεν μπορούσε να γίνει ζευγάς, δεν μπορούσε να γίνει βοσκός, ένα λαθάκι ή κι ένα ψέμα κατέστρεφε την αξία της (ενώ του άντρα δεν γραφόταν τα λάθη του στα “υπ’ όψην”), το ίδιο λάθος είχε ευρύτερες επιπτώσεις στη γυναίκα.
Από την ίδια οικογένεια τα πήγαιναν γαμπροί σε μεγαλόσπιτα, ενώ τις αδερφές τους σαν αντικείμενο τις παντρεύανε χωρίς να πάρουν τη γνώμη τους·«Ψηλά- χαμηλά». Ελάχιστες γυναίκες υπηρετούσαν στο δημόσιο. Κατά τη δεκαετία του 1950 τραγουδούσε ο Μητσάκης «Βαλεντίνα- Βαλεντίνα, έγινες και σοφερίνα, κι όπως πας σε λίγα χρόνια, θα φοράς και παντελόνια». Ούτε δικαίωμα να ψηφίσουν δεν είχαν οι γυναίκες. Το 1952 ψήφισαν για πρώτη φορά στον «Ελληνικό Συναγερμό» του στρατάρχου Παπάγου και πρώτη Ελληνίδα βουλευτής βγήκε η Ελένη Σκούρα, και πρώτη Ελληνίδα που υπουργοποιήθηκε ήταν η Λίνα Τσαλδάρη, Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας στην Ε.Ρ.Ε. του Κωνσταντίνου Καραμανλή του πρεσβύτερου. Ενώ τώρα και αρχηγό του κράτους έχουμε γυναίκα και πάρα πολλά κορυφαία στελέχη στον κρατικό μηχανισμό είναι γυναίκες, μα και στην ιδιωτική δραστηριότητα έχουν έντονη παρουσία οι γυναίκες.
Στη δεκαετία του 1930 ήταν στις πόλεις χωριστά τα γυμνάσια θηλέων και χωριστά τα γυμνάσια αρρένων. Στις κωμοπόλεις που δεν μπορούσε να γίνουν απαρτίες χωριστές ήταν ανάμεικτα. Στα παιχνίδια μας, χωριστά τα αγόρια και χωριστά τα κορίτσια, και κατά απαίτηση του ταμπού κρατούσαν απόσταση τα δύο φύλα.
Στα νεαρά αντρόγυνα ιδίως το πρώτο παιδί ήταν ιδιαιτέρως επιθυμητό να είναι αγοράκι και πάντα, εκείνα τα χρόνια που μόνο με τη γέννηση του παιδιού μάθαιναν το φύλο, μόλις έβλεπαν αγόρι, άρχιζαν τους χαρμόσυνους πυροβολισμούς και οργάνωναν γλέντια για χάρη του νεογέννητου. Κατά τη δική μου άποψη, μόνο σε μυική δύναμη υπερέχει ο άντρας, μα σε ικανό βαθμό. Ακόμα πολλοί προτιμούν τα αρσενικά, μα καλό είναι στην οικογένεια να είναι και κορίτσι και αγόρι. Επίσης, δεν είναι καλό που τώρα μένουνε τα ανδρόγυνα στο ένα ή δύο παιδιά, διότι σε ένα δυστύχημα γίνονται άτεκνοι.
Κανάκης Ι. Γερωνυμάκης
