Η Κρήτη και το Ιτζεδίν, ελέω Θ. Πάγκαλου, αναστατώνουν την… Αθήνα

Στις 11.04.1927, μια είδηση προερχόμενη από την Κρήτη, η οποία στην πορεία αποδείχτηκε ανακριβής φήμη, αναστάτωσε την Αθήνα, και μάλιστα τους χρηματιστηριακούς και τους πολιτικούς κύκλους της πρωτεύουσας.  Ολόκληρη η Κρήτη έχει ξεσηκωθεί τάχα και απελευθερώθηκε ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, που ήταν έγκλειστος, από το παρελθόν θέρος, στις φυλακές του Ιτζεδίν στα Χανιά για την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος (1925-26).
Το τι ακριβώς έγινε στην Αθήνα, όταν έφτασε το άγγελμα αυτό, το βραδάκι της 11ης Απριλίου 1927 θα το διαβάσουμε στα σχετικά δημοσιεύματα τριών εφημερίδων της επομένης ημέρας, των αθηναϊκών “ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ” και “ΕΜΠΡΟΣ” και της θεσσαλονικιώτικης “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ”.
Πρώτ’ απ’ όλα, ας σημειώσουμε πως στην Ελλάδα, από το Δεκέμβρη του 1926, βρίσκεται στην εξουσία Οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Σε αυτήν συμμετέχουν ως υπουργοί επιφανή στελέχη όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων εκτός του ΚΚΕ. Συγκεκριμένα, εκτός των άλλων πολιτευτών, είχαν αναλάβει υπουργικά χαρτοφυλάκια και τρεις πρώην πρωθυπουργοί βενιζελογενείς, επικεφαλής αντιστοίχων κομμάτων (Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, Γεώργιος Καφαντάρης και Αλέξανδρος Παπαναστασίου) και δύο πασίγνωστοι αντιβενιζελικοί πολιτικοί, ηγέτης ο εις της παραδοσιακής βασιλικής παράταξης και ο έτερος της ακραίας αντιβενιζελικής ομάδας (Παναγής Τσαλδάρης και Ιωάννης Μεταξάς).
Η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» (σελ. 4, 12.04.1927), λοιπόν,  έχει εκτενή αναφορά στην υπόθεση.  Σημειώνει, μάλιστα, στον πρόλογο του εν λόγω θέματος ότι από μέρες κυκλοφορούσαν ευρύτατες φήμες περί παρασκευαζόμενου κινήματος περί ανατροπής της κυβέρνησης, οι οποίες εντάθηκαν το βράδυ της 11ης Απριλίου (1927) προξενώντας σημαντική αναστάτωση στους κυβερνητικούς κύκλους.  Οι φήμες αυτές, όπως γράφει η εφημερίδα, ανέφεραν ότι φίλοι του τέως δικτάτορος Θ. Πάγκαλου, που ήταν φυλακισμένος στα Χανιά μετά την ανατροπή του από τον στρατηγό Κονδύλη το καλοκαίρι του 1926,  κατέλυσαν, με κίνημα, τις Αρχές και απελευθέρωσαν τον αρχηγό τους.  Και συν αυταίς, διαδίδονταν και άλλες ότι και σε ορισμένες επαρχιακές φρουρές της Παλαιάς Ελλάδας και της Μακεδονίας σημειώθηκαν ύποπτες κινήσεις, αλλά και ότι στο Γουδή Αθηνών συγκεντρώθηκαν αξιωματικοί της χωροφυλακής, για να ανατρέψουν τη δημοκρατία και να ξαναφέρουν τη δικτατορία.
Οι φήμες αυτές, όταν έφτασαν στην Αθήνα, γράφει η «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» (σελ. 4, 12.04.1927), είχαν άμεσες συνέπειες στο Χρηματιστήριο. Ειδικότερα,  έφεραν την απότομο ύψωση του συναλλάγματος (άλμα 10 – 12 μονάδων, έγραψε ο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», όταν ασχολείται με το θέμα, σ. 4, 12.04.1927) και των χρηματιστηριακών αξιών τις ημέρες που όδευε προς κύρωσή της σημαντική για το Μεσοπόλεμο ελληνοαγγλική οικονομική συμφωνία από την οποία και ο τότε Βρετανός υπουργός Οικονομικών (και στα χρόνια του 2ου παγκοσμίου πολέμου πρωθυπουργός της χώρας του), Ουίνστον Τσόρτσιλ, αλλά και η κυβέρνηση της Ελλάδος προσδοκούσαν πολλά.
Και οι τρεις εφημερίδες, που χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές μας για το σημερινό ιστορικό σημείωμα,  παρουσιάζουν τις κυβερνητικές αντιδράσεις μόλις αφίχθησαν οι φήμες στη Βουλή. Ας τις δούμε, επομένως,  εν συντομία: Πρώτος, γύρω στις 8 μμ της 11.04.1927,  τις έμαθε ο υπουργός Συγκοινωνιών, Ιω. Μεταξάς, ο οποίος ενημέρωσε τον πρωθυπουργό, Αλ. Ζαΐμη, και το λοιπό υπουργικό συμβούλιο. Ο Ζαΐμης ζήτησε από το Μεταξά να επικοινωνήσει τάχιστα τηλεγραφικά με τον Γενικό Διοικητή Κρήτης, Τίτο Γεωργιάδη,  και με τον Εισαγγελέα Εφετών Χανίων. Ο υπουργός έλαβε εκ Κρήτης διαβεβαιώσεις ότι όλα στο νησί κυλούν ήσυχα και μάλιστα οι υπεύθυνοι των φυλακών Ιτζεδίν ενημέρωσαν την κυβέρνηση ότι ο Πάγκαλος εκρατείτο εκεί και ουδέν το ύποπτο είχε σημειωθεί τις τελευταίες ημέρες για την απελευθέρωση ή την δραπέτευσή του. Την ίδια απάντηση περί απολύτου ησυχίας στη Μεγαλόνησο πήρε, και αργότερα το αυτό βράδυ, και ο Π. Τσαλδάρης, όταν, ως υπουργός Εσωτερικών, επικοινώνησε με το Αρχηγείο της Χωροφυλακής στην Αθήνα, αλλά και με το Γενικό Διοικητή Κρήτης και με τις Αρχές τόσο των Χανίων, όσο και του Ηρακλείου, μα και με το Γενικό Διοικητή Θεσσαλονίκης. Να σημειωθεί ότι θα βρεθεί για λίγο εκείνη τη βραδιά και ο υπουργός Δικαιοσύνης, Κ. Αγγελόπουλος στο Τηλεγραφείο κοντά στους Μεταξά & Τσαλδάρη, ενώ η λήξη του «συναγερμού» δόθηκε στη 1 μετά τα μεσάνυχτα έπειτα από πλήρως καθησυχαστικό τηλεγράφημα του Γενικού Διοικητού Κρήτης προς την κυβέρνηση για το νησί και τις φυλακές Ιτζεδίν.
Ενάντια, όμως, στους διαδίδοντες αβάσιμες φήμες οι οποίες αναταράζουν το Χρηματιστήριο,  η κυβέρνηση Ζαΐμη, διά του υπουργού Δικαιοσύνης, το ίδιο βράδυ παρήγγειλε σε δικαστές να ενεργήσουν τα δέοντα για να βρεθούν και να τιμωρηθούν αυστηρά οι υπαίτιοι. Προς τούτο και μέχρι την άφιξη του μεταμεσονύχτιου τηλεγραφήματος από το Γενικό Διοικητή Κρήτης, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Δικαιοσύνης, μετά την αναχώρηση του υπουργού του,  είχε παραμείνει στο τηλεγραφείο με τον υπουργό Μεταξά και πληροφορούνταν άμεσα ανά πάσα στιγμή νεότερα από το Ιτζεδίν και την υπόλοιπη Κρήτη, τα οποία ο Μεταξάς, εάν σχετίζονταν με αξιωματικούς του στρατού,  προωθούσε και προς το υπουργείο Στρατιωτικών για άμεσο έλεγχο και του στρατεύματος.
Βέβαια, όπως γράφει η «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», οι κυβερνητικοί κύκλοι συσχέτιζαν τις εκ Κρήτης φήμες περί φιλοπαγκαλικού κινήματος με επιστολή που δημοσίευσε σε αθηναϊκή εφημερίδα ο (στρατιωτικός και πρώην υπουργός επί δικτατορίας Πάγκαλου) Ι. Γρηγοράκης και με την οποία προανήγγειλε νέα επέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή της Ελλάδας.
Μπορεί, τελικά, να μην επαληθεύτηκαν οι φήμες για κίνημα στην Κρήτη τον Απρίλη του 1927, αλλά όλα δείχνουν πως, παρά την ανατροπή του Θεόδωρου Πάγκαλου και της δικτατορίας του,  η Δημοκρατία του Μεσοπολέμου ήταν σαν μιαν εύθραυστη πορσελάνη, που απαιτούσε για τη μακροημέρευσή της τη μέγιστη προσοχή  στους χειρισμούς των πολιτικών, οικονομικών, στρατιωτικών παραγόντων των Αθηνών και της λοιπής Ελλάδας και εθνική ομοψυχία στα λαϊκά στρώματα. Είχε προηγηθεί και η πανεπαγγελματική απεργία της 10.03.1927 που, παρότι είχε τραγική για τους επαγγελματοβιοτέχνες κατάληξη, είχε επίσης αναστατώσει την κυβέρνηση Ζαΐμη!