Μέσα από μία σπάνια έκδοση της συλλογής του Μουσείου Τυπογραφίας “Γιάννη και Ελένης Γαρέδακη”
Μια μοναδική “αεροφωτογραφία” της Κρήτης του 19ου αιώνα προσφέρει μια σπάνια έκδοση της Στατιστικής του Πληθυσμού του νησιού του Ν. Σταυράκη που περιλαμβάνεται στις συλλογές του Μουσείου Τυπογραφίας “Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη”.
Εκτός από την απογραφή του πληθυσμού, Χριστιανών και Οθωμανών που ζούσαν τότε στο νησί, η έκδοση περιλαμβάνει σημαντικές γεωγραφικές, ιστορικές, αρχαιολογικές και εκκλησιαστικές πληροφορίες.
Το βιβλίο τυπώθηκε το 1890 στο Τυπογραφείο “Παλιγγενεσία” στην Αθήνα, από τον Νικόλαο Σταυράκη, ο οποίος είχε πρόσβαση σε σημαντικές πληροφορίες καθώς διετέλεσε πρώην Γενικός Γραμματέας της Διοίκησης Κρήτης και πρώην Επόπτης των Κρητικών Τελωνείων.
Η απογραφή στις 149 απογραφικές περιφέρειες του νησιού ξεκίνησε την 1η Οκτωβρίου 1881 και ολοκληρώθηκε στις 11 του ίδιου μήνα! Κατά την απογραφή του 1881 ο πληθυσμός της Κρήτης ανέρχονταν σε 279.165 κατοίκους ενώ το νησί διαιρούνταν σε 5 διοικήσεις, 23 επαρχίες και 88 δήμους.
Όσον αφορά στα Χανιά μέσα από τη Στατιστική του 1881 ξεδιπλώνεται η ζωή στην ενδοχώρα του Νομού που αριθμούσε 381 χωριά και τα οποία διανέμονταν σε 7 επαρχίες, 31 δήμους και 2 διοικήσεις, με συνολικό πληθυσμό 92.360 κατοίκους.
Αντίθετα σήμερα οι δήμοι της Περιφερειακής ενότητας Χανίων έχουν συμπτυχθεί σε 7 λόγω “Καποδίστρια” και ο μόνιμος πληθυσμός ανέρχεται σε 155.443 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021 που πραγματοποίησε η ΕΛΣΤΑΤ.
Ας ρίξουμε όμως μια πιο ενδελεχή ματιά στη Στατιστική του νησιού του 1881.
Τότε υπήρχαν μόνο οι διοικήσεις των Χανίων και των Σφακίων. Η διοίκηση Χανίων περιλάμβανε 4 επαρχίες, 17 δήμους και 264 χωριά. Η διοίκηση Σφακίων περιλάμβανε 3 επαρχίες, 14 δήμους και 117 χωριά.
Στη διοίκηση των Χανίων συγκαταλέγονταν οι εξής περιοχές- επαρχίες: πόλη των Χανίων με τα περίχωρα της, Κυδωνία, Κίσσαμος, Σέλινο. Στη διοίκηση των Σφακίων συγκαταλέγονταν οι εξής επαρχίες: Αποκόρωνας, Αγ. Βασίλειος, Σφακιά.
Όσον αφορά στους τότε δήμους που είχε η κάθε επαρχία, η πόλη των Χανίων αποτελούσε έναν δήμο με πληθυσμό 13.812 κατοίκους.
Η επαρχία Κυδωνίας περιλάμβανε τους δήμους: Ακρωτηρίου με 16 χωριά και 3.658 κατοίκους, Κεραμειών με 18 χωριά και 2.710 κατοίκους, Αλικιανού με 17 χωριά και 3.042 κατοίκους, Πύργου Ψηλονέρου με 21 χωριά και 2.511 κατοίκους, Περιβολίων με 10 χωριά και 5.629 κατοίκους, Λάκκων με 14 χωριά και 3.102 κατοίκους, Αζιζιέ (Σούδας) με 1 χωριό και 591 κατοίκους.
Η επαρχία Κισσάμου περιλάμβανε τους δήμους: Σπηλιάς με 27 χωριά και 3954 κατοίκους, Πανεθήμου με 19 χωριά και 2.436 κατοίκους, Καστελίου με 19 χωριά και 4.749 κατοίκους, Εννέα Χωριών με 14 χωριά με 2.803 κατοίκους, Βουκολιών με 14 χωριά και 2.860 κατοίκους, Μεσογείων με 6 χωριά και 1.638 κατοίκους.
Η επαρχία Σελίνου περιλάμβανε τους δήμους: Καμπανού με 20 χωριά και 2.454 κατοίκους, Καντάνου με 16 χωριά και2.452 κατοίκους, Παλαιόχωρας με 31 χωριά και 2.732 κατοίκους.
Η επαρχία Αποκορώνου περιλάμβανε τους δήμους: Αρμένων με 14 χωριά και 3.246 κατοίκους, Βάμου με 15 χωριά και 4.731 κατοίκους, Μαθέ με 18 χωριά και 4.187 κατοίκους, Φρε με 14 χωριά και 4.329 κατοίκους.
Η επαρχία Σφακιων περιλάμβανε τους δήμους: Χώρας Σφακίων με 3 χωριά και 1.069 κατοίκους, Ασκύφου με 1 χωριό και 776 κατοίκους, Καλλικράτη με 5 χωριά και 897 κατοίκους, Αγ. Ιωάννη με 4 χωριά και 574 κατοίκους, Ανωπόλεως με 1 χωριό και 756 κατοίκους, Νίμπρου με 3 χωριά με 1.115 κατοίκους.
Σύμφωνα με τη Στατιστική, τον ανώτερο αριθμό των κατοίκων είχαν οι δήμοι Ηρακλείου (21.368 άτομα), Χανίων (13.812 άτομα) και Ρεθύμνης (9.274 άτομα). Εκ των επαρχιακών δήμων οι: Επισκοπή Πεδιάδος ( 5.659 άτομα), Περιβόλια Κυδωνίας (5.629 άτομα) κ.ά. ενώ μικρότερος σε πληθυσμό ήταν ο δήμος Σφακίων (από 1.115 – 574 άτομα),η Σπιναλόγκα (1.112 άτομα) και η Σούδα (591 άτομα). Από τις κωμοπόλεις ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το ότι η Χαλέπα αριθμούσε (1.663 κατοίκους).
Η Γαύδος των 417 κατοίκων!
417 κάτοικοι ζούσαν το 1881 στην ακριτική Γαύδο. Σύμφωνα με τη Στατιστική του Ν. Σταυράκη στο νησί κατοικούσαν 211 άνδρες και 206 γυναίκες.
Διοικητικά η Γαύδος υπαγόταν στην Επαρχία Σφακίων και στον Δήμο Χώρας Σφακίων.
Εκτός από τα γνωστά Βατσιανά, Άμπελος και Καστρί, το 1881 στο νησί υπήρχαν ακόμη οι εξής οικισμοί: Ντρεδιανά, Ξενάκη, Γαλανά, Φραγκαδιανά, Μετόχια.
Σήμερα το νοτιότερο ελληνικό και ταυτόχρονα ευρωπαϊκό άκρο, αποτελεί έναν αυτοτελή δήμο με πληθυσμό 151 κατοίκους, σύμφωνα με την εθνική απογραφή του 2021 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.
