• Για την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας (9/2), αλλά και τις μέρες Ελληνικής Γλώσσας που γίνονται κάθε Μάρτη στην Αυστραλία!
ΦΙΛΗ, Γαλλίδα συνάδελφος, διαβάζοντας το μικρό τυπο-παραμύθι μας με τίτλο “μια νύχτα στο παλιό τυπογραφείο” (έκδοση του “Μουσείου Τυπογραφίας”), εξέφρασε τον ενθουσιασμό της, επειδή ανακάλυψε “μια ιστορία γεμάτη χιούμορ, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα για ανθρώπους και έθνη που αλληλοσκοτώνονται για μηδαμινά πράγματα”! Επιπλέον, τονίζει ότι τα γράμματα (ελληνικά ή λατινικά) έχουν ψυχή. Αρκεί να την ανακαλύψουμε. Αυτό η Τέχνη το μπορεί, όπως για παράδειγμα η ιδιόμορφη -αλλά όχι ακατανόητη- ποίηση του Αρθούρου Ρεμπώ (1854-1891). Μικρή απόλαυση στο πως έβλεπε τα γράμματα, είναι το νεανικό, συμβολικό, μουσικό δημιούργημά του (απόσπασμα), με τίτλο “Voyelles” (=Φωνήεντα):
Α μαύρο, Ε άσπρο, Ι κόκκιvο, Ο μπλάβο, Υ σμαράγδι,
θα ειπώ πως ήρθετε κρυφά στοv κόσμο μιά φορά.
Α μαύρος χνουδωτός κορσές σ’ έντομα άστραφτερά
που σ΄ ανυπόφορες βρωμιές γυροβολούνε ομάδι,
ισκιεροί κόρφοι. Ε βαποριών, σκηνών ασπράδα τόση,
ρήγας λευκός, παγωτατζή δόρυ, ρίγη άνθώv.” (…) (1)
ΠΟΛΛΟΙ θα αναρωτηθούν γιατί παραμυθοποιήσαμε τα ελληνικά και τα λατινικά γράμματα, μάλιστα να βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους! Μα, αυτά δεν αποτελούν την προφορική και γραπτή παράδοσή μας; Αυτά δεν είναι το “αίμα” της γλώσσας μας; Αυτά δεν εκπροσωπούν τον χαρακτήρα κάθε ατόμου (γραφολογία); Με αυτά δεν “αποθηκεύουμε” επιθυμίες, συναισθήματα και όνειρα σημειώσεις, βιβλία ή άλλες μορφές τέχνης; Με αυτά δεν αγωνιζόμαστε κάθε μέρα έχοντάς τα ως προμάχους; Αυτά δεν είναι “η βάση του δυτικού πολιτισμού”, κατά τον Γ. Μπαμπινιώτη; Σκεφθείτε ότι το ελληνικό Ψ εκφράζει διεθνώς την επιστήμη της Ψυχολογίας, το Β τη Βιολογία και τη Βιοτεχνολογία, το Ε τις επιστήμες Ηλεκτρονική, Οικολογία και Οικονομία, το Χ την απαγόρευση κ.λπ.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ μεμονωμένα, σαν τους μοναχικούς ανθρώπους, “ζουν” μια ζωή δίχως νόημα! Χρειάζονται συντρόφους και φίλους για να υπάρξουν. Συνεπώς, είναι υποχρεωμένα να συμβιώνουν με άλλα. Και κάθε συνδυασμός γραμμάτων, δημιουργεί έναν πυρήνα για κάτι συνθετότερο: μια λέξη, μια πρόταση ή μια φράση που αποτελούν την κινητήρια δύναμη της σκέψης. Πηγή της ανθρώπινης μνήμης και φαντασίας δεν είναι, άραγε, τα διαβάσματα και οι φράσεις που μένουν μέσα μας και μας καθοδηγούν; Ο Μπόρχες -και όχι μόνο- δεν ομολογεί πως δεν μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο χωρίς βιβλία και πως ο παράδεισός του θα πρέπει να είναι γεμάτος από αυτά; Μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς τυπογραφικά στοιχεία (έστω άϋλα), χωρίς τη μήτρα τους-τη Μεγάλη Γουτεμβέργεια Τέχνη;
ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ υπάρχουν σε ποικίλες μορφές: στους ήχους μιας ντοπιολαλιάς, στην ποίηση, το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, την παράδοση, την ιστορία, το διαδίκτυο. Υπάρχουν και άλλα που μένουν άφωνα στις κλειστές σελίδες βιβλίων, στα χφ, στο αραχνιασμένο υλικό αρχείων. Και μερικά που τα βρίσκουμε εγχάρακτα σε επιφάνειες μουσειακών αντικειμένων. Τι να πούμε για τα υπέροχα, τα γεμάτα ποίηση και φαντασία, γράμματα του ευφάνταστου Παπαντωνόπουλου, στον ειδικό χώρο του “Μουσείου Τυπογραφίας” μας;
ΑΝΕΚΑΘΕΝ μας εντυπωσίαζε ο σχηματισμός της κεφαλαιογράμματης ελληνικής και λατινικής γραφής. Αν προσέξουμε τις μορφές τους, θα διαπιστώσουμε ότι ακολουθείται μια αυστηρά “γεωμετρική” λογική. Σύμφωνα με τη θεωρία του Γάλλου Alphonse Dain, ελληνιστή και βυζαντινολόγου (1896-1964), κάθε ελληνικό και λατινικό γράμμα αποτελεί ένα μικρό σύνολο ευθείας και ημιευθείας, ή κύκλου και ημικύκλιου:
• Με μια ευθεία κατασκευάζουμε το Ι
• Με ευθεία και ημιευθεία/ες έχουμε το Γ και το Τ
• Με δυο διασταυρούμενες ή σε γωνία ευθείες έχουμε το Λ και το Χ,
• Με δυο ευθείες και ημιευθεία/ες, το Α και το Υ.
• Με τρεις έχουμε το Δ, το Ζ, το Η, το Κ, το Ν και το Π
• Με τέσσερις, έχουμε το Ε, το Μ, το Σ και το αρχαϊκό Ξ που το διαπερνούσε μια κάθετος.
• Κυκλικά γράμματα είναι το Ο και το Ω.
• Χαράσσοντας μια οριζόντια ημιευθεία μέσα στο Ο έχουμε το Θ,
ενώ αν τραβήξουμε μια κάθετο πάνω του έχουμε το Φ.
• Τέλος, σύνθετα από ημικύκλια και ευθείες είναι το Β και το Ρ, ενώ το Ψ αποτελείται από ένα ανάποδο ημικύκλιο και μία κάθετο!
Η ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ της κεφαλαιογράμματης γραφής για τον Rémy Peignot (Γάλλο γραφίστα και τυπογράφο, 1924-1985) αποτελεί μιαν αξεπέραστη αρμονία: περιέχει μια μουσικότητα που γεννιέται απ΄το ρυθμικό παιχνίδισμα ευθειών, ημιευθειών, κύκλου και ημικυκλίων.
… ΟΜΟΡΦΟΣ, συναρπαστικός και πάντα ενδιαφέρων ο κόσμος των γραμμάτων, έστω και με “εμφυλίους” που διεξάγονται μεταξύ τους! Θα μπορούσε κανείς να γράφει συνεχώς γι’ αυτά και τη σημασία τους, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στην εικονοπλασία (2). Ελπίζουμε, το μικρό παραμύθι -που μπορεί κανείς να το βρει στο βιβλιοπωλείο του “Μουσείου Τυπογραφίας” (Χανιά)- να αποτελέσει για τον αναγνώστη του, μια μικρή πρόκληση, ώστε να μη διαβάζει ψυχρά τις λέξεις και τις φράσεις των βιβλίων ή των επιγραφών. Ούτε να επισκέπτεται τους (οποιουσδήποτε) μουσειακούς χώρους μόνο τουριστικά. Αξίζει να ακούει κανείς τις “σιωπηλές φωνές” τους στις μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες, στα αναθήματα, στους παπύρους και τις περγαμηνές, ή μέσα στις σελίδες των παλιών βιβλίων. Αξίζει ένας αίνος, ένας στοχασμός πάνω στον πλούσιο κόσμο που τα ελληνικά και λατινικά γράμματα εκπροσωπούν, ώστε να τα σεβόμαστε, να τα εκτιμούμε, να τα αγαπούμε, να τα προστατεύουμε. (24-2-23)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Το ποίημα (απόσπασμα) “Φωνήεντα” του Ρεμπώ είναι σε μετάφραση Ν. Στρατάκη και βρίσκεται στο βιβλίο “Το μεθυσμένο καράβι”, β’ έκδοση, Ελεύθερος Τύπος, 1997. [Η πιθανότερη ερμηνεία του παράξενου αυτού ποιήματος, ανάγεται μάλλον σε κάποιο χρωματιστό Αλφαβητάρι που, παιδί, είχε δει ο ποιητής και με το οποίο μάθαινε να διαβάζει: ως τέτοια “πηγή” πολλοί επικαλoύνται ένα γαλλικό Αλφαβητάρι του 1904, στο οποίο κάθε γράμμα αποδιδόταν με τέσσερις ζωγραφιές. Κάτι που γινόταν και με τα πρώτα ελληνικά σχολικά αναγνωσματάρια].
-(2) Εντυπωσιακή είναι η εικονογράφηση του μικρού βιβλίου “μια νύχτα στο παλιό τυπογραφείο”, από το Μανώλη Ι. Πυροβολάκη, αριστούχο Πτυχιούχο της ΑΣΚΤ του ΑΠΘ. Καταφέρνει να αποτυπώσει σχηματικά και χρωματικά πάνω στα γράμματα, τις ανθρώπινες αδυναμίες κι αρετές προσφέροντάς μας έτσι μια επιπλέον αισθητική απόλαυση.
===============
• Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους ιδρυτές του “Μουσείου Τυπογραφίας” Γ. Και Ε. Γαρεδάκη, για την έκδοση του βιβλίου· επίσης στην Eλια και το Νίκο Κοσμαδάκη για το στήσιμό του, στον Παρασκευά και τα “Χ.ν.” για την υποστήριξή τους· στο Βαγγέλη και το Σταμάτη για την παρουσίασή του, αλλά και στους απανταχού φίλους που εξέφρασαν με μηνύματα ή τηλεφωνήματα τις εντυπώσεις τους.
