Με αφορμή την επετειακή εκδήλωση στον Σταυρό Ακρωτηρίου για τις εικόνες που γυρίστηκαν εκεί για την κινημ. ταινία “Ζορμπάς” το 1964 ανατρέχω σε κείμενό μου στο κεφάλαιο για το σπήλαιο Λερά Σταυρού από το βιβλίο μου “Σπήλαια στα Χανιά”, έκδοση Νομαρχίας Χανίων έτος 2002.
«Ας γυρίσουμε πίσω στην εποχή του γυρίσματος του Ζορμπά. Εκεί στον Σταυρό, ο μακαρίτης εργολάβος Μουντοκαλάκης είχε αναλάβει από την παραγωγό εταιρεία να ξαναφτιάξει τον εναέριο μεταφορέα του μεταλλείου που αναφέρεται στην ταινία, κάτι σαν μικρό τελεφερίκ με φορτηγά βαγονέτα. Φτιάχτηκε με κορμούς δέντρων και συρματόσχοινα και ξεκινούσε από το εσώτερο σημείο της βορειοανατολικής άκρης του μικρού λιμανιού, τερματίζοντας ψηλά έξω από την είσοδο του σπηλαίου Λερά. Ο ίδιος ο Κουίν αντιλήφθηκε την αρχαιολογική αξία του σπηλαίου ή κάποιος τον ενημέρωσε ή κάποιος τέλος πάντων από τους παρατρεχάμενους του, αν όχι ο ίδιος, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία.
Εγώ έχοντας ιδιαίτερη αδυναμία στο σπήλαιο αυτό, ανέβαινα συχνά για περίπατο ως εκεί. Κάτι ανάλογο έκαμα και δύο τρεις ημέρες μετά από τα τελευταία γυρίσματα του Ζορμπά.
Στην είσοδο του Λερά παρατήρησα δεκάδες φιάλες μικρές, οι οποίες περιείχαν εντομοκτόνο με το οποίο είχαν ψεκάσει το σπήλαιο προκειμένου να εξουδετερώσουν τα χιλιάδες έντομα, ενώ μέσα στον πρώτο χώρο του υπήρχε μια εκτεταμένη ανασκαφή.
Οταν κατέβηκα στο μοναδικό τότε καφενεδάκι του μπάρμπα Πέτρου, ρώτησα διαφόρους αν αντιλήφθηκαν τι έγινε και ένας που εργάσθηκε στην κατασκευή του αναβατορίου, αλλά όπως φαίνεται και στην “ανασκαφή”, ανέφερε ότι έγινε λαθρανασκαφή και τα ευρήματα, μεταξύ των οποίων και άγαλμα ή μούμια, τα κατέβασαν με τα βαγονέτα και τα φόρτωσαν σε κότερο που είχε έρθει βράδυ και αναχώρησε ξημερώματα.
Ακούστηκε ότι ήταν του Αντονι Κουίν και έφυγε για την Ιταλία.
Οταν ζήτησα από αυτούς που εργάστηκαν να τα ξαναπούν αυτά στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, άρχισαν να αλληλοκατηγορούνται και να αλληλοδιαψεύδονται αντιληφθέντες ότι ίσως ζητηθούν και από αυτούς ευθύνες.
Αυτή είναι μια από τις ιστορίες της περιόδου των γυρισμάτων του Ζορμπά και δεν μπορεί κανείς βέβαια να γνωρίζει με σιγουριά αν ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης ήταν ο δράστης της λαθρανασκαφής ή αν άλλοι από το περιβάλλον του εκμεταλλεύθηκαν την ευκαιρία και τον ίδιο».
Ας σημειωθεί ότι όταν εξερευνούσα το σπήλαιο Λέρα το έτος 1959 και αντιλήφθηκα επιφανειακά το πλήθος των θραυσμάτων από την αρχαία περίοδο δεν γνώριζα την αξία των ευρημάτων και ίσως… χάρισα μερικά κάτω σε θαμώνες του μοναδικού τότε καφενείου του Πέτρου. Ευτυχώς έγκαιρα κατάλαβα και πέρα από δεκάδες όστρακα αγγείων, ακόμη και μελανόμορφων από αφιερώματα εξ Αττικής, με χαράγματα ονομάτων αφιερωτών στη νύμφη του σπηλαίου που κατά δεκάδες είχα παραδώσει, παρέδωσα 22 κεφαλάκια κεραμικών ειδωλίων, 31 τμήματα ειδωλίων, κυρίως γυναικών καθήμενων σε είδος θρόνου κ.λπ. κ.λπ. την 10-10-Ι961 με πρωτόκολλο. Την 18-7-62 ο έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης αείμνηστος Στυλ. Αλεξίου με επιστολή του μου ανέφερε ότι σαν υποδείξας άγνωστο αρχ. χώρο δικαιούμαι ακόμη σοβαρότερης αμοιβής αν περιμένω να γίνει η επίσημη ανασκαφή.
Φυσικά ουδέποτε έφθασε αυτή η αμοιβή, αλλά και ο γραφών ανοήτως δεν τη διεκδίκησε.
Το σπήλαιο υποθέτουν ειδικοί ότι ήταν αφιερωμένο στη νύμφη Ακκακαλλίδα.
