Οι λεύκες της Σμύρνης ακόμα είναι ζωντανές

1 από 2

Eνας χειμωνιάτικος ήλιος, τέτοιος που να ζεσταίνει τις καρδιές όλων των ανθρώπων που τον δέχονται με αγάπη και καλοσύνη. Είναι ο ήλιος της Σμύρνης. Της πόλης των ηρώων και των μαρτύρων. Τα γνώριμα σοκάκια, απλώνονται δαντελωτά στις άλλοτε ρωμέικες γειτονιές του Φραγκομαχαλά, του Φασουλά, της Αγιά Φωτεινής, από τα Μορτάκια και τα Χιώτικα, ίσαμε το φημισμένο Κορδελλιό, τον αριστοκρατικό Μπουρνόβα, τον εξοχικό Μπουτζά και τη Λεβαντίνικη Πούντα.

Αλλοτε προσπερνάς τον κόσμο, άλλοτε πάλι σε προσπερνούν εκείνοι, τους κοιτάζεις με απορία επειδή σου φαίνεται γνώριμοι και κάνεις να επιταχύνεις το βήμα σου, για να προλάβεις να τους πεις μια καλημέρα ή ένα μερχαμπά, τέλος πάντων, να μη σε περάσουν για ακατάδεχτο. Μα γρήγορα διαπιστώνεις πως δεν είναι η γειτόνισσά σου η Μαρίτσα η Σμυρνιά, μήτε ο Γιαννάκης ο κουρέας.

Είναι, μπορεί η Εμινέ χανούμη ή η Χαμιντέ αμπλά, ο Μεχμέτ μπέης ή ο Χασάν που όμως θαρρείς πως ξεκόλλησες το ένα πρόσωπο και το κόλλησες απάνω στ’ άλλο. Παρέκει, ο μαγαζάτορας ο Χουσεΐνης από την Κομοτηνή, διαλαλεί πότε στα Ελληνικά και πότε στα Τούρκικα την πραμάτια του, περιμένοντας τον πρώτο μουστερή που θα του κάνει τον σημερινό σεφτέ. Ανεβαίνοντας τον φαρδύ δρόμο για τον σταθμό του Κασαμπά, τη Fevzi Paşa blv., στη μικρή πλατεία που μπαίνει μέσα στην αγορά του Κεμεραλτί, ακούς Ελληνικά.

Δεν εκπλήσσεσαι καθόλου. Οι Θρακιώτες πουλούν στα μαγαζιά τους από δερμάτινα είδη μέχρι φραπέ. Τόσο μερακλίδικα φτιαγμένο που όμοιο του δε βρίσκεις σε όλα τα Χανιά. Δεξιά κι αριστερά σου, αν στρέψεις το βλέμμα, αντικρίζεις κτήρια περασμένων καιρών με αξιόλογη αρχιτεκτονική που μαρτυρούν τη λαμπρή παρουσία των Ελλήνων, σ’ όλο το πέρασμα των αιώνων, από την αρχαιότητα ίσαμε τις αποφράδες μέρες του 1922. Στην καφετέρια, συναντήθηκα για καφέ με τη Γκόλφω, γεννημένη στην Ελλάδα, μεγαλωμένη στην Αμερική, παντρεμένη πριν από πέντε τόσα χρόνια με Τούρκο, τον Οκάν και μένουν στο Γκιόζτεπε. Ισαμε να φτάσω στον Κασαμπά, οι κυρίαρχες γλώσσες που μιλιούνται είναι τα Τούρκικα και τα Αράπικα.

Εκείνη η γειτονιά, δίνει άλλο τόνο στη Σμύρνη. Σ’ εκείνο τον τόπο, κάτω από τη μύτη της αστυνομίας, γίνεται το αλισβερίσι με τους εμπόρους των ανθρώπινων ψυχών. Εκεί γίνεται το παζάρι για το πέρασμα στο όνειρο της Ευρώπης, μέσω των νησιών.

Συναντιέμαι με τον Πέτρο από την Καρδίτσα. Πήρε τη σύνταξη από τα τρένα και εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, άπλωσε τα φτερά του να ζήσει μία πιο άνετη ζωή στη Σμύρνη. «Δεν αντιμετωπίζω κανένα πρόβλημα με τους Τούρκους. Εμαθα τα βασικά της γλώσσας και σάτρα-πάτρα συνεννοούμαι με τον κόσμο. Αγόρασα κι ένα σπίτι στο Λιμόν Τεπέ, καλά περνάω…». Τα βήματά μου να έφεραν μπροστά στο παιδιατρικό νοσοκομείο του Άλσαντζακ. Απέναντι, σε μια σιδερόπορτα, υπάρχει στα ελληνικά και στα Τουρκικά η επιγραφή “Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία Αγίας Φωτεινής”.

Τόσα και τόσα καλά λόγια είχα διαβάσει για τον αρχιμανδρίτη Κύριλλο Συκκή που με κόπο και ιδρώτα, εννενήντα χρόνια μετά τον ξεριζωμό των Ρωμιών, αναβίωσε κι έδωσε υπόσταση και κύρος στον ελληνισμό και στην ορθοδοξία στην περιοχή της Ιωνίας, λειτουργώντας εκκλησίες κλειστές παραμελημένες, επιτελώντας έργο κοινωνικό στη Χριστιανική κοινότητα όχι μόνο των ελάχιστων ρωμιών της περιφέρειας της Σμύρνης (μια τρακοσαριά υπολογίζονται) μα και στους πάνω από 12.000 ορθόδοξους της πόλης. Τον παρομοίαζα με τον φίλο ικανότατο και δημιουργικό μητροπολίτη Προύσσας Ελπιδοφόρο Λαμπρινιάδη.

Συνάντησα τον Κύριλλο σαν επίσκοπο πια. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, αναγνωρίζοντας την τεράστια προσφορά του στη Σμύρνη, στα πλαίσια της οργάνωσης των Επισκοπών του Οικουμενικού Θρόνου, τον πρότεινε στην Ιερά Σύνοδο κι εκείνη ομόφωνα τον εξέλεξε σαν επίσκοπο Ερυθραίας (έδρα της επισκοπής είναι ο Τσεσμές). Tον θεοφιλέστατο επίσκοπο Κύριλλο, συνάντησα το πρωί της Δευτέρας 21 Νοέμβρη 2016. Ήπιαμε καφέ και είχαμε μια πολύ φιλική κουβέντα στην αυλή της Μητρόπολης Σμύρνης. Τόσο πολύ χάρηκα απ’ αυτή τη συνάντηση, που του πρότεινα: «Για ό,τι νομίζεις ότι μπορώ να σου φανώ χρήσιμος το διάστημα που θα βρίσκομαι στη Σμύρνη, είμαι στη διάθεσή σου». Η πρόεδρος της Ελληνικής κοινότητας Αθηνά Σάμογλου, καθηγήτρια πιάνου, βρίσκεται στο πόδι από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, για να βοηθήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναφυωμένων προβλημάτων που τυχόν αντιμετωπίζουν οι Έλληνες της Ιωνίας, πάντα σε συνεργασία με το Γενικό προξενείο και την τοπική ορθόδοξη εκκλησία.

«ΠΟΙΑΝΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ ΕΙΣΑΣΤΕ;»

«Ποιανού μνημονίου είσαστε;». Είναι η κλασική ερώτηση αναγνώρισης των νέων Ελλήνων μεταναστών. «Του τρίτου» απαντά η Μαρία από τη Σαλονίκη. «Εγώ του δεύτερου» είπε ο Νίκος από την Αθήνα, καθηγητής, παρά το νεαρό της ηλικίας του, σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Σμύρνης και συμπλήρωσε: «Είχαμε αποφασίσει να έλθει ολόκληρη η παρέα μας, αλλά φοβήθηκαν μετά το πραξικόπημα». Το Γκιαούρ Ιζμίρ όπως την αποκαλούν οι Ισλαμιστές, είναι μια περιφέρεια που δεν εννοεί να παραδοθεί στη συντηρητική στροφή που επιχειρείται από το πολιτικό ιερατείο της Άγκυρας. Σήμερα, βέβαια, δεν θα ακούσεις στους πολύβουους δρόμους της ούτε το “ηβί” με το παρατεταμένο ι όταν κάποιο παιδί κάνει αταξίες ούτε τα βράδια, θα συναντήσεις το Ρούσσο τον αριστοκράτη με τα φράγκικα ρούχα που ερωτεύτηκε δυνατά, αλλά, ο κακομοίρης δε βρήκε ανταπόκριση και από τον πολύ σεβντά ταράχτηκε το μυαλό του κι έπαιρνε ένα μαντολίνο, γύριζε στα σοκάκια και τραγουδούσε: «Αλεμπρέεεεεεεν, αλεμπρέεεεεεεν, αλεμπρέεεεεν σανμπρεντολού λαμπρεστολέ, κου, λου». Κι άλλες λολάδες έκανε ο Ρούσσος ο σεκλετισμένος Ρωμιός.

ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ

Θα βρεις όμως Κρητικούς μουσουλμάνους που έχουν για καμάρι την καταγωγή τους να σου τραγουδούν πολλούς στίχους από τον ερωτόκριτο, να σου μιλούν για τα Χανιά, «τον πλειά έμορφο τόπο του ντουνιά», για το Ρέθεμνος με τη Φορτέτζα: «Ακόμη εκεί είναι τα μπορντέλα; Ο Ντεντές μου έλεγε για τσοι Χιόνες στα Χανιά και για τη Φορτέτζα στο Ρέθυμνο» ρωτά η Σιμπέλη, που θαρείς πως δεν έφυγε ποτέ από την Κρήτη. Τόσο καλά μιλά το τοπικό ιδίωμα των Χανίων. Κι όμως, δεν έχει πατήσει το πόδι της στον τόπο που γεννήθηκαν οι γονέοι της. «Ο μπαμπάς μου αγόραζε βιβλία από την Ελλάδα και μας τα διάβαζε» λέει η Τζανάν και συνεχίζει με την αγαπημένη μαντινάδα της συχωρεμένης της μάνας της Φιτνέτ χανούμης: «Ένας θεός μας έπλασε ρωμιάκια και τουρκάκια και πρέπει ν’ αγαπιόμαστε σαν τα καλά αδερφάκια». Αλήθεια αυτή τη μαντινάδα την έχουν ακούσει ποτέ τα γεράκια του Πολέμου και οι εκπρόσωποί τους στις δύο χώρες; Αλλά εκείνους τι τους ενδιαφέρει; Έμποροι της φωτιάς είναι και φροντίζουν να πουλήσουν σε καλή τιμή την πραμάτια τους. Άντε θύμα, άντε ψώνιο, άντε σύμβολο αιώνιο κατά πως λέει και το γνωστό αντιπολεμικό τραγούδι… Η άλλοτε Λεβαντίνικη γειτονιά της Πούντας σφύζει από νεολαία. Θαρείς πως στην περιοχή δε κατοικούν ηλικιωμένοι. Σπάνια θα συναντήσεις κάποια μαντηλοφορεμένη.

Η ένδυση ταιριάζει περισσότερo με την Ιταλική και με τη Γαλλική μόδα. «Επαέ δε φορούνε τσεμπέρια και τσιγκάνικα ρούχα» διευκρινίζει η Τζαντάνη, σοπράνο στην κρατική Halk müzik, περήφανη για την Χανιώτική της καταγωγή και συνεχίζει: «Στο σπίτι μας ούλοι μιλούμε ρωμέικα». Συνάντησα τη Μπελίνη, καθηγήτρια μαθηματικό που συνεχίζει για το διδακτορικό της μετά από μια διακοπή κάποιων χρόνων, λόγω του γάμου της με το γνωστό καλλιτέχνη της τουρκικής λαϊκής μουσικής Καγάν Γιαγίζ. Πόσο χάρηκα με τον γιο τους, το μικρό Ανταχάν. Ο Θεός ή ο Αλλάχ (όπως σας αρέσει) να τους το ζήσει. Με γλυκιά χρειά φωνής, το τετράχρονο παιδί, ξέρει και τραγουδά τη “Σαμιώτισσα».

Ο Πόντιος Κοινωνιολόγος Μέρτ Καγιά (Μάρκος – Ιωάννης Αναστασιάδης το πραγματικό όνομα) κάποτε κρυπτοχριστιανός, σήμερα καθημερινός επισκέπτης της Ελληνορθόδοξης μητρόπολης της Αγίας Φωτεινής, ένας αξιόλογος και ευγενικός νέος επιστήμονας, ο οποίος προσπαθεί να μάθει τη γλώσσα της γενιάς του, ούτε στιμή δεν σταματά να δείχνει την αγάπη του σέ κάθε τι ρωμέικο. Στο γραφείο της στο Κονάκι, πίσω από το ιστορικό ρολόι της όμορφης Ιωνικής πολιτείας, συνάντησα ένα πολύ αγαπημένο μου πρόσωπο. Τη δικηγόρο Σαχά Κλαρωνάκη – Ιλμάν.

Έγκριτη νομικό, ιστορική ερευνήτρια των ανταλλαξίμων χρόνων, πρωτεργάτη της προσέγγισης και ειρηνικής συνύπαρξης του Ελληνικού και τουρκικού λαού, βραβευμένη με το σημαντικό βραβείο Ελληνοτουρκικής φιλίας “Αμπντί Ιπεκτσί”, γνωστή στους ιστορικούς ερευνητές των Χανίων. Οι μέρες περνούν ευχάριστα γιαυτό και δεν το καταλαβαίνεις. Όμως περνούν και πλησιάζει η μέρα της επιστροφής σου… «Ξέρεις πως ο Νίκος μιλάνε με την Άννα; Ξέρεις ότι ο Νίκος τα έχει με την Άννα;», ακούω δίπλα μου. Είναι μια παρέα νεαρών της μειονότητας, με τη χαρακτηριστική Πολίτικη προφορά. Νομίζω ότι βρίσκομαι σε κάποια χανιώτικη καφετέρια. Ομως, απολαμβάνω ένα ζεστό γευστικό τσάι, στον καφενέ ενός νεοκλασικού διατηρηταίου κτιρίου, στο Πασαπόρτι, από τα λίγα που άφησε απείραχτα η λεγόμενη πρόοδος. Τα ζάλα μου, αργά μα σταθερά, με φέρανε έξω από τον Άγιο Πολύκαρπο. Μετά από ένα τυπικό έλεγχο στην είσοδο, κατέβηκα μερικά σκαλιά για να βρεθώ στο εσωτερικό της πανέμορφης και ιστορικής εκκλησίας. Τόσες δεκάδες φορές, στο παρελθόν, πέρασα απ’ έξω, όμως, ποτέ δεν αποκότησα να χτυπήσω το κουδούνι… Εκεί συνάντησα τον Βαρνάβα. Έναν Τουρκοκύπριο μεταπτυχιακό φοιτητή στο Πανεπιστήμιο του Εγκέ, να μιλά με θέρμη κι ενθουσιασμό για τη ρωμιοσύνη γενικά, αλλά για τους Ελληνοκύπριους και για τον χριστιανισμό ειδικότερα. «Έχω διαβατήριο τη Κυπριακής Δημοκρατίας» μου είπε ρωτώντας με παράλληλα αν θα μπορούσε να το ανανεώσει μέσω του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας. Μου μίλησε για τις σχέσεις του με τον Ορθόδοξο επίσκοπο Κύριλλο, με την Ελληνική κοινότητα της Σμύρνης. Και ήταν όλο χαμόγελο επειδή συνάντησε έναν ακόμα Ρωμιό, εμένα. «Να έρχεσαι… κάθε μέρα βρίσκομαι στην εκκλησία». Είπε όταν με ξεπροβόδισε ίσαμε τη σιδερένια εξώπορτα. Συναισθήματα ανάμεικτα. Τόσο τα δικά μου, όσο και του αδελφικού μου φίλου Αχμέτ το γένος Αηγιωργιαννάκη, ελληνομαθή καθηγητή της Αγγλικής λογοτεχνίας σε πανεπιστήμιο της Σμύρνης, Κρητικής (Χανιώτικης) καταγωγής, ο οποίος διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τον τόπο των προγόνων του. Θα ήταν παράλειψη, μέσα στις τόσες νέες εμπειρίες που απέκτησα στην τελευταία μου επίσκεψη στην πόλη των ηρώων και των χιλιάδων μαρτύρων, αν παραλείψω να αναφερθώ στον καθηγητή του πανεπιστημίου Ege, το Μουράτ, έναν εικαστικό καλλιτέχνη, Καραμανλίδικης καταγωγής, οποίος θεωρεί τον εαυτόν του εγκλωβισμένο στα στενά όρια μιας χώρας. Αναρωτιέται αν έχει ρωμέικες ρίζες και αναζητά προσβάσεις με το Πολυτεχνείο Κρήτης, ώστε να παρουσιάσει μαζί με τους φοιτητές του, την αξιόλογη δουλειά τους στην Ελλάδα, και ειδικά στην Κρήτη. Μου μιλά με θαυμασμό ότι έχει ακούσει από συναδέλφους του για το σοβαρό έργο που πραγματοποιεί η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Δε μπορούσα παρά να επιβεβαιώσω τις πληροφορίες του. Θεωρεί τιμή του, χωρίς να είναι θρήσκος, ότι μπόρεσε και πραγματοποίησε έκθεση με έργα του, μέσα σε μια ορθόδοξη εκκλησία. «Έκανα έκθεση στον Άγιο Χαράλαμπο του Τσεσμέ» λέει με ενθουσιασμό και δείχνει φωτογραφίες της εκδήλωσης τις είχε αποθηκεύσει στο κινητό του τηλέφωνο. Οι εμπειρίες με τους κατοίκους της άλλης πλευράς του Αιγαίου διαδέχονται η μία την άλλη. Περίσια χαρά πήρα με τον Αιγέα, γιο του αγαπημένου μου φίλου, επιφανούς δικηγόρου της κωνσταντινούπολης Χακάν Ντιλέρ, ελληνομαθή κοινωνιολόγο και οικονομολόγο στη Σμύρνη. Σε λίγες μέρες, θ’ αφήσω την καλλίστη Σμύρνη κατά πως την αναφέρει ο ιστορικός Στράβωνας, σαν Σμύρνη των μπαχαριών, των αρωμάτων και των ωραίων γυναικών για να επιστρέψω στην Κρήτη. Στην Κρήτη τη δική μου, τη δική σας, στην Κρήτη του Αχμέτ και της Σαχά, της Σιμπέλης και της Τζανάν και τόσων άλλων, που μπορεί κάποιοι απ αυτούς να μην έχουν πατήσει το χώμα της, αλλά κράτησαν τη γλώσσα και την αγάπη τους για την κοινή πατρίδα, κι ας μη την έχουν δει ποτέ από κοντά, με αποκλειστική ευθύνη, όπως πάντα, εκείνων που αποφασίζουν για τις τύχες των λαών, εν αγνοία τους, μέσα σε κλειστά γραφεία, τραβώντας κόκκινες γραμμές απάνω σε χάρτες, και φυσικά, των ντόπιων συνεργατών τους. Αρκετά έχουμε τραβήξει από τις μέχρι σήμερα εγκληματικές πολιτικές τους.

ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ…

κατά πως λέει ο κυρίαρχος Ελληνικός λαός που μόνο κυρίαρχος δεν είναι. YETER… κατά πως λέει και ο Τουρκικός λαός.

* ο Ευθύμης Γ. Λεκάκης είναι νομικός – ιστορικός ερευνητής