Η λέπρα και η φυματίωση στα Χανιά το 1902

Στις αρχές του 20ου αιώνα που δεν υπήρχαν ακόμα τα αντιβιοτικά δυο νοσήματα προκαλούσαν μεγάλα προβλήματα στις αρχές και στην τοπική κοινωνία των Χανίων: η λέπρα και η φυματίωση. Η λέπρα ή νόσος του Χάνσεν οφείλεται στο μυκοβακτήριο της λέπρας, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1873 από τον Νορβηγό ιατρό Γκέρχαρντ Αρμάουερ Χάνσεν. Η φυματίωση οφείλεται στο μυκοβακτήριο της φυματίωσης, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1882 από τον Γερμανό ιατρό Robert Koch.

Ο θαρραλέος δημοσιογράφος της εφημερίδας «Σημαία» στις 26/10/1902 επισκέφθηκε τη συνοικία των λεπρών, τα Κομεναριά, η οποία βρισκόταν στην οδό Κισάμου στο Βαρούσι.

«[…]Η επίσκεψίς μου εις εκείνο το μέρος εκκίνησε αυτοστιγμή την περιέργειαν όλων των ελεφαντιώντων και όλοι μαζί έσπευσαν να πληροφορηθώσι τον σκοπό, αίφνης δε ευρέθην περικυκλωμένος από σαράντα δυστυχείς εξ αμφοτέρων των φύλων ανεξαρτήτου ηλικίας[…]». Οι λεπροί στην αρχή νόμιζαν ότι ο δημοσιογράφος ήταν γιατρός και του είπαν τα παράπονά τους, τα οποία φορούσαν τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, την οικονομική ανέχεια, την απουσία ιατρικής περίθαλψης, καθώς και την παρουσία υγιών ανθρώπων που έμεναν μαζί τους. Τα είκοσι χαμόσπιτα για τα οποία πλήρωναν ενοίκιο ήταν γεμάτα ακαθαρσίες με ανυπόφορη οσμή, καθώς στοιβάζονταν τουλάχιστον τέσσερα-πέντε άτομα μαζί σε καθένα από αυτά. Οι λεπροί ανέφεραν ότι ζούσαν από την επαιτεία και ότι μπορούσαν να περάσουν ακόμα και οκτώ ημέρες μέχρι να βρουν μαγειρεμένο φαγητό.

Πίστευαν ότι ο θάνατος ήταν ανακούφιση από τη νόσο και τα δεινά της, καθώς δεν υπήρχε καμία ιατρική φροντίδα. Αξιοσημείωτη ήταν η μόνιμη εγκατάσταση στη κοινότητα των λεπρών τριών εφήβων, δυο υγιών και ενός που ξεκινούσε να ασθενεί, λόγω ορφάνιας. Ο ένας νεαρός, ο Χαράλαμπος Αντωνοβαρδάκης ήταν από τη Νέα Χώρα, ενώ ο Νικόλαος Θεοδορονικολάκης (Προδρόμι) και ο Εμμανουήλ Κοτζαμπασάκης (Τεμένια) ήταν από το Σέλινο,. Οι λεπροί ανέφεραν ότι σύντομα περίμεναν τον εκτοπισμό τους από τη συνοικία τους. Όπως είναι γνωστό, το 1903 οι αρχές της Κρητικής Πολιτείας εκτόπισαν όλους τους λεπρούς της Κρήτης στη Σπιναλόγκα.

Η φυματίωση αναφέρεται με αφορμή την επίσκεψη του ίδιου δημοσιογράφου στις φυλακές Ιτζεδίν, όπου μεταξύ των καταδίκων υπήρχαν ασθενείς με φυματίωση. Ο διευθυντής των φυλακών Βολάνης εξήγησε στο δημοσιογράφο ότι το προσωπικό περιελάμβανε ένα αρχιφύλακα, ένα υπαρχιφύλακα, οκτώ δεσμοφύλακες, ένα γραμματέα, ένα ιερέα, ένα γιατρό, ένα μάγειρα και ένα αρτοποιό.

Η εξωτερική φρουρά αποτελούνταν από σαράντα Κρητικούς χωροφύλακες με επικεφαλής ένα Ιταλό υπαξιωματικό. Ο Βολάνης ανέφερε ότι τόσο το προσωπικό όσο και οι κατάδικοι πρόσεχαν να μην έρθουν σε επαφή με τους τρείς φυματικούς κατάδικους, οι οποίοι είχαν απομονωθεί σε ένα δωμάτιο. Όταν ο δημοσιογράφος ρώτησε πως επιτρέπεται η συμβίωση των ανίατων ασθενών με τους υγιείς και το προσωπικό, έλαβε τη διαβεβαίωση ότι οι αρχές θα φρόντιζαν για τη μεταφορά και την απομόνωσή τους είτε στο νησάκι της Σούδας είτε στον πύργο στα Άπτερα («Σημαία» 9/11/1902).