Η λογική του δώρου στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Οι παλιές κοινωνίες είχαν βασίσει ένα μέρος της συνοχής τους στην έννοια του δώρου και του πως αυτή λειτουργεί ώστε να δημιουργήσει δεσμούς και οικειότητα στα μέλη τους. Η λειτουργία του δώρου έχει τρεις φάσεις, προσφορά, αποδοχή & ανταπόδοση. Έχει σημασία να πούμε ότι κάθε φάση είναι ανεξάρτητη, δε δημιουργεί υποχρέωση νομικής φύσεως, όμως βάζει μιαν ηθική ευθύνη στον αποδεχόμενο το δώρο να την ανταποδώσει. Η ανταπόδοση αυτή δεν έχει χρονικό περιορισμό, ούτε πρέπει να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά αντίστοιχη, και μπορεί να μη λάβει χώρα και ποτέ. Όμως οι συναισθηματικές και ηθικές διασυνδέσεις που παράγει είναι σημαντικές στο να εμπεδωθεί οικειότητα και δεσμός στη συλλογικότητα εντός της οποίας αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα.
Η Κρητική παράδοση έχει να μας δώσει πολλά παραδείγματα της λειτουργίας του δώρου. Ο τρύγος και οι κουρές, όπου όλοι συνδράμουν τον έναν που τους καλεί να βοηθήσουν στη συγκεκριμένη εργασία είναι τέτοια παραδείγματα με μιαν ευρεία έννοια. Εδώ η απασχόληση εργατών θα ήταν πολυδάπανη, ενώ η συλλογική προσπάθεια ενός χωριού, μιας παρέας, κάνει τη δουλειά ευχάριστη και έχει μια συμβολική επιβράβευση με το τραπέζι που ακολουθεί. Η ανταπόδοση θα γίνει την επόμενη μέρα στον τρύγο ή την κουρά του άλλου, όπου πάλι θα πάνε όλοι, και την άλλη μέρα στον επόμενο κ.ο.κ.
Άλλο παράδειγμα αποτελεί η διαδικασία του κεράσματος στα καφενεία των χωριών μας. Όποιος κάθεται στο καφενείο και παραγγέλνει, έχει τον καφέ του κερασμένο από άλλον που ήδη κάθεται στο καφενείο. Κι αυτός είναι ο κανόνας: Με βρίσκεις μέσα στο καφενείο, σε κερνάω. Αυτός που έκατσε τώρα, δε μπορεί να κεράσει προηγούμενο, άλλωστε συνήθως έχουν ήδη προσφερθεί οι προηγούμενοι θαμώνες να το κάμουν. Μπορεί να κεράσει τον επόμενο όμως. Εδώ ο κανόνας δεν ξεχωρίζει με βάση την κοινωνική θέση και το εισόδημα. Ξεχωρίζει με βάση τη χρονική προτεραιότητα του εισερχόμενου στο καφενείο, δηλαδή με εντελώς απρόσωπο και αντικειμενικό τρόπο, διασφαλίζοντας την ισότητα μεταξύ των χωριανών και των θαμώνων.
Το οικονομικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο σαν να πλήρωνε ο καθένας τον καφέ του. Η εναλλαγή του ρόλου του κεραστή και του δεχόμενου το κέρασμα είναι τέτοια που καταλήγει να μην υπάρχει κάποια άξια λόγου  διαφορά στην τσέπη του καθενός μέσα από αυτή τη διαδικασία. Κερδίζεται όμως η αίσθηση της συλλογικότητας, του ανήκειν στην ίδια ομάδα, της αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της ομάδας, του χωριού, του πληθυσμού.
Η λειτουργία του δώρου βρίσκεται στον αντίποδα του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και στην κυριαρχία του εμπορεύματος. Εδώ, ο στόχος είναι η ατομική κατανάλωση, η απόλυτη ελευθερία του ατόμου να καταναλώνει άλλα όχι να αλληλεπιδρά με άλλα μέλη της κοινότητος. Η διαδικτυακή επαφή τους κρατάει μεν συνδεδεμένους, αλλά ως μονάδες. Εδώ η λογική είναι “πληρώνω και φεύγω”, η σχέση τελειώνει αμέσως. Δεν έχει τη διάρκεια που έχει στην περίπτωση του δώρου, όπου ακριβώς η έλλειψη χρονικού ορίου για την ανταπόδοση δημιουργεί δεσμό που επεκτείνεται στο χρόνο, τουλάχιστον μέχρι να ανταποδοθεί το δώρο. Κι όταν αυτό πάλι γίνει, τότε δημιουργείται και η αντίστοιχη ηθική υποχρέωση να ξεκινήσει νέος κύκλος δώρων.
Η εμπορευματοποίηση της σχέσης αλλά και η ανύπαρκτη χρονική διάρκεια της συναλλαγής (αγοράζω – πληρώνω – τέλος), συντελούν ακριβώς στο να μην υπάρχουν σχέσεις διάρκειας. Στην πραγματικότητα ούτε διάρκεια υπάρχει, ούτε σχέση. Οπότε, και από αυτό το κανάλι οδηγούμαστε στην απουσία δεσμών, στην απλή συνύπαρξη και παράλληλη πορεία ατόμων ξένων μεταξύ τους, συνδεδεμένων όμως μονίμως με τον υπολογιστή, το κινητό τηλέφωνο, το μεγάλο Αδελφό.
Σήμερα, η κάθε συλλογική λειτουργία που έχει διαμορφωθεί στο διάβα του χρόνου από το λαό μας, επιτελεί λειτουργίες που πάνε πολύ πιο μακριά και είναι πιο σημαντικές από όσο αρχικά φαίνεται. Γιατί κάθε έκφραση της ταυτότητάς μας, αποτελεί αντίσταση στο άγριο πρόσωπο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, διατηρεί τους δεσμούς που αυτός προσπαθεί -και έχει εν πολλοίς καταφέρει- να σπάσει, και αποτελεί αναγκαία -όχι όμως & επαρκή- βάση για την ανατροπή του.