– Οι υπερβάσεις ενός λαού και ο εμφύλιος που αποφεύχθηκε
– Η ιδιαίτερη σημασία της Μάχης της Κρήτης
– Η 5η φάλαγγα του Μεταξά και
η ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού
– Οι μυστικές συμφωνίες και η ρίζα της κακοδαιμονίας μας
Η βιβλιογραφία για τη Μάχη της Κρήτης είναι πλούσια και αναλυτική. Εκατοντάδες τίτλοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μαζί με ντοκιμαντέρ και άλλο αρχειακό υλικό.
Ίσως είναι από τις ελάχιστες ολιγοήμερες συγκρούσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που συγκεντρώνει σε τόσο μεγάλη έκταση την προσοχή των ερευνητών και των ιστορικών. Πολλοί επίσης είναι και οι καλλιτέχνες, οι οποίοι εμπνεύστηκαν ή καταπιάστηκαν με το θέμα της Μάχης της Κρήτης και της γερμανικής κατοχής στο νησί, λογοτέχνες, ποιητές, μουσικοί, ζωγράφοι, γλύπτες και άλλοι.
Η Μάχη της Κρήτης και τα γεγονότα που ακολούθησαν τη γερμανική κατοχή στο νησί, αποτελούν μια ξεχωριστή σελίδα στο κεφάλαιο της Ιστορίας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που χρειάζονται χώρο για να αναπτυχθούν. Γι’ αυτό και θα αρκεστούμε σε ορισμένες βασικές επισημάνσεις.
Οι λαμπρές σελίδες στην ιστορία γράφονται με υπερβάσεις
Γιατί υπέρβαση ήταν να πολεμά ένας λαός με τα γυμνά χέρια του, με ξύλα και με πέτρες την πιο σύγχρονη δολοφονική πολεμική μηχανή που είχε γνωρίσει μέχρι τότε η Ιστορία.
Υπέρβαση ήταν η πρωτοφανέρωτη παλλαϊκή άμυνα, την ώρα που είχε συνθηκολογήσει στους Ναζί σχεδόν ολόκληρη η Ευρώπη.
Υπέρβαση ήταν για πολλούς ανθρώπους με διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισμούς, το γεγονός ότι διέκριναν τι διακυβευόταν, παραμερίζοντας τις ιδεολογικές εμμονές τους, καλώντας σε ενότητα και αντίσταση.
Υπέρβαση ήταν η μάχη με το όπλο στο χέρι, αλλά και ο αγώνας της επιβίωσης, από απλούς πολίτες και στρατιωτικούς, που είχαν μάθει μέχρι τότε να εξουσιάζονται και να εξουσιάζουν κι όχι να συνεργάζονται.
Τα βασικά στοιχεία που τονίζουν τη σημασία της Μάχης της Κρήτης
Για πρώτη φορά, σε τέτοια έκταση, παρουσιάζεται το φαινόμενο της μαζικής, αυθόρμητης παλλαϊκής άμυνας. Μπαρουτοκαπνισμένος ο λαός της Κρήτης, είχε για χρόνια ποτίσει γερά το δέντρο της λευτεριάς του και δεν ήταν διατεθειμένος να υποστεί αδιαμαρτύρητα το ναζιστικό ζυγό.
Η πράξη του, η πρώτη παλλαϊκή μαζική πράξη αντίστασης στην Ευρώπη, μέχρι εκείνη τη στιγμή, έδειξε το δρόμο και σε άλλους λαούς. Αρκεί μόνο να υπενθυμίσουμε την ταχύτητα με την οποία προωθήθηκε η ναζιστική πολεμική μηχανή στην Ευρώπη, για να καταδείξουμε τη σημασία που είχε η αντίσταση των, ουσιαστικά, άοπλων Κρητικών. Ολόκληρη η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες είχαν πέσει στα χέρια των Ναζί, σχεδόν χωρίς αντίσταση μέσα σε ένα μήνα. Μέσα σε 18 μέρες η Πολωνία και μέσα σε 11 μέρες τα Βαλκάνια.
Είναι γνωστή ακόμα, η ρήση του Βρετανού ιστορικού Αρθουρ Κλαρκ ο οποίος είχε αναρωτηθεί: «Πόσο διαφορετικός θα ήταν πιθανά ο ρους της Ιστορίας, αν ένα χρόνο πριν οι κάτοικοι της Δύσης, είχαν δείξει το ίδιο σθένος όταν τα χωριά τους δέχονταν την ίδια εισβολή από τους Γερμανούς».
Η Κρήτη έστειλε σε όλη την Ευρώπη το μήνυμα της παλλαϊκής αντίστασης στον κατακτητή κι η ψυχή της δε σίγησε παρά την απίστευτη βαρβαρότητα και τρομοκρατία που άσκησαν οι ναζί σε βάρος γυναικών, αμάχων και παιδιών.
Το καθεστώς Μεταξά αφόπλισε την Κρήτη
Οι άνθρωποι της χούντας του Μεταξά συνεργάστηκαν από την πρώτη στιγμή με τους εισβολείς. Υπέγραψαν τη συνθηκολόγηση – προδοσία στους Ναζί κι ύστερα ανέλαβαν το ρόλο της μαριονέτας των αρχών κατοχής. Όμως πριν φτάσουν εκεί, φρόντισαν να αφήσουν ανυπεράσπιστη την Κρήτη. Η 5η Μεραρχία Κρητών, που βρισκόταν στη Βόρεια Ελλάδα, δεν πήρε ποτέ εντολή να επιστρέψει στο νησί. Οι κάτοικοι είχαν αφοπλιστεί από τη δικτατορία, που φοβόταν την προαιώνια δίψα των Κρητικών για την Ελευθερία.
Από την άλλη πλευρά το πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό, που δεν ήταν στην υπηρεσία της δικτατορίας Μεταξά, απέτυχε να πείσει τους Άγγλους, έστω και την ύστατη ώρα, να επιτρέψουν τον εξοπλισμό των Κρητικών και τη δημιουργία Πολιτοφυλακής, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις των κατοίκων.
Ήταν κι αυτό το γεγονός μία ακόμα ένδειξη του ρήγματος που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στις ανάγκες του λαού και στον πόθο του για Ελευθερία και Δημοκρατία από τη μια και στην υποτέλεια των στηριγμάτων της Μεταξικής χούντας, από την άλλη. Ένα χάσμα που γιγάντωνε το πολιτικό κενό, το οποίο ήταν πλέον διακριτό στην ατμόσφαιρα καθώς ένα κομμάτι του παλιού πολιτικού κόσμου, μαζί με το παλάτι, έφευγαν με την ουρά στα σκέλια ακολουθώντας τους Άγγλους, ενώ ένα άλλο τμήμα -ανάμεσά τους και πολλοί πατριώτες στρατιωτικοί- μετά από το αρχικό σάστισμα, θα γίνονταν ένα με το λαό, γράφοντας την εποποιία της Εθνικής Αντίστασης.
Οι επιπτώσεις της Μάχης της Κρήτης στο διεθνή συσχετισμό δύναμης
Η γερμανική εισβολή στο νησί, με βάση το σχέδιο «ΕΡΜΗΣ», προέβλεπε την κατάληψη των στρατηγικών θέσεων (αεροδρόμιο Μάλεμε), Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο, με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τις συνηθισμένες μορφές διεξαγωγής του πολέμου. Οι Άγγλοι περίμεναν ναυτική απόβαση, ενώ οι Ναζί έπεσαν από τον ουρανό!
Το γεγονός αυτό εξηγεί σ’ ένα βαθμό και ορισμένα στρατιωτικά σφάλματα των συμμαχικών δυνάμεων, που επέτρεψαν στους 22.000 αερομεταφερόμενους Γερμανούς (9.000 από αυτούς εισέβαλαν στην Κρήτη στις 20 Μαΐου του 1941), να υπερνικήσουν την αντίσταση των αμυνομένων. Η όλη επιχείρηση προπαρασκευάστηκε από ισχυρούς βομβαρδισμούς στις πόλεις και σε κατοικημένες περιοχές της Κρήτης, που προκάλεσαν καταστροφές και απώλειες σε ανθρώπους και σε μνημεία, ενώ το βράδυ της 30ης προς 31η Μαΐου 1941, την ημέρα που έπεσε η Κρήτη, ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας κατέβασαν από την Ακρόπολη τον αγκυλωτό σταυρό.
Η αντίσταση του λαού της Κρήτης καθυστέρησε το σχέδιο επέμβασης στη Ρωσία. Έδωσε χρόνο στους Άγγλους της Μέσης Ανατολής, ενώ καθηλώθηκαν στο νησί περί τους 67.000 περίπου Γερμανούς, αλλά και Ιταλούς, τους οποίους στερήθηκαν οι δυνάμεις του Άξονα από άλλα, πιο κρίσιμα, στρατηγικά, μέτωπα. (Πηγές κάνουν λόγο ακόμα και για την παρουσία 100.000 στρατιωτών των κατοχικών δυνάμεων στην Κρήτη).
Χαρακτηριστικά από αυτή τη σκοπιά είναι η αναφορά του Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του, όπου αναφέρει: «Ο Γκέρινγκ κέρδισε μια Πύρρειο νίκη στην Κρήτη, γιατί με τις δυνάμεις που διέθεσε εκεί συνολικά, θα μπορούσε να καταλάβει εύκολα την Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία και ίσως ακόμα και την Περσία».
Οι ραδιουργίες στα Χανιά
Οι μυστικές αγγλογερμανικές συμφωνίες που διατήρησαν αλώβητη τη ναζιστική διοίκηση στα Χανιά, ακόμα και μετά την εκκένωση της Ελλάδας από τα κατοχικά στρατεύματα, έγινε στο πλαίσιο του μοιράσματος του κόσμου. Τα κράτη, στη διεθνή πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, δεν ήταν ποτέ τίποτα περισσότερο από απλά πιόνια στη γεωπολιτική σκακιέρα. Με μυστικές συμφωνίες ξεκινούσε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, (διαμελισμός της Πολωνίας), με μυστικές συμφωνίες τελείωνε.
Η Κρήτη και ο εμφύλιος που αποφεύχθηκε
Οι ραδιουργίες των Άγγλων και άλλων κέντρων του εξωτερικού, που έβλεπαν την Ελλάδα, όπως πάντα, ως πιόνι στη διπλωματική τους σκακιέρα, δεν άφησαν ανεπηρέαστη την Κρήτη. Όμως σε καμιά περίπτωση ο εμφύλιος στο νησί δεν πήρε τις διαστάσεις που απέκτησε σε άλλες περιοχές της χώρας. Και μπορεί κανείς να φανταστεί τι επακόλουθα θα είχε, ειδικά στην Κρήτη, ένας εκτεταμένος εμφύλιος.
Ο ίδιος σκοπός, η αποφυγή της αιματοχυσίας, ο πόθος της συμφιλίωσης, ήταν που έκανε έναν άλλο μεγάλο Κρητικό, τον Νίκο Καζαντζάκη, να πάρει μέρος στην κυβέρνηση, μεταπολεμικά, με σκοπό τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου. Προσπάθειες που έπεσαν στο κενό, αφού οι αποφάσεις για να συρθεί η Ελλάδα στον εμφύλιο είχαν παρθεί από πολύ ισχυρά κέντρα και τα πράγματα είχαν ήδη πάρει την πορεία τους. Η αγωνία του αποτυπώνεται ανάγλυφα στο έργο του «Αδερφοφάδες», που εκδόθηκε στην Ελλάδα το 1963 αρκετά χρόνια μετά από το θάνατό του.
Η ρίζα της κακοδαιμονίας
Η ρίζα της ελληνικής κακοδαιμονίας βρίσκεται πίσω, στα χρόνια όπου εμποδίστηκε και ανακόπηκε η ομαλή δημοκρατική εξέλιξη της χώρας. Φτάσαμε στο 1974, για να αποκτήσουμε μία -έστω κουτσουρεμένη- κοινοβουλευτική δημοκρατία και χρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι το 1982, για να αναγνωριστεί επίσημα από το ελληνικό κράτος η Εθνική Αντίσταση! Ας μην περάσουν άλλες τόσες δεκαετίες ακόμα, για να διεκδικήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις τις γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις και επανορθώσεις. Το χρωστάμε, ως ελάχιστη απόδοση φόρου τιμής στους χιλιάδες νεκρούς, θύματα της ναζιστικής βαρβαρότητας και σε όλους τους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους, για να λευτερωθεί η Κρήτη, για να λευτερωθεί η Ελλάδα από το γερμανικό ζυγό.
*συγγραφέας
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Γρηγοριάδης, Σ. (2011). Εποποιία και Κατάρρευση: Από την Αλβανία στη Κατοχή. Αθήνα: Εκδόσεις Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
Δούκα, Μ. (2010). Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Ζέκεντορφ. Μ. (1991). Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό. Ντοκουμέντα από τα γερμανικά αρχεία. Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
Καζαντζάκης, Ν. (2009). Οι αδερφοφάδες. Θέλει, λέει, να’ ναι λεύτερος. Σκοτώστε τον. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη
Κατσικανδαράκης, Α. (2009). Πολυσυλλεκτικά αφηγήματα από το 1940-1950 ενός Καστελλιανού. Κίσσαμος Χανίων.
