» Απόσπασμα από το χρονικό «Όταν το πέλμα μας εταίριαζε με το χώμα”, εκδ. Φιλολογικός Σύλλογος “Ο Χρυσόστομος”, Χανιά 2000, σ. 96-100.
Oι Γερμανοί μπήκανε στο Γαλατά. Ο δρόμος για τα Χανιά άνοιξε. Οι Ιγγλέζοι πήρανε διαταγή να τραβηχτούνε στα γυρογιάλια των Σφακιών, απ’ όπου θα τους έπαιρναν τα καράβια για την Αίγυπτο. Όσοι είχανε καταλύσει στου θείου μου του Μιχάλη, γυρίσανε στα σπίτια τους. Φάνηκε ο πατέρας μου, που ’χε χαθεί όλες τις μέρες της μάχης.
Μόλις τον είδα, έτρεξα να τον αγκαλιάσω. Δεν έδίσταζα πια να του μιλήσω. Σα να ’χανε περάσει χρόνια στις λίγες μέρες που ’λειψε κι είχα μεγαλώσει.
-Πού ήσουνα; τόνε ρώτησα.
Χαμογέλασε, άπλωσε το χέρι του και μου χάιδεψε τα μαλλιά. Ύστερα έφερε το δείχτη μπρος στο στόμα του κι έκαμε συνωμοτικά το σημάδι της σιωπής. Κατάλαβα πως η απουσία του ήτανε κάτι πού γι’ αυτό δεν έπρεπε να μιλούμε. Δεν ήξερα γιατί, όμως το δέχτηκα. Ποτέ δεν τον εξαναρώτησα γι’ αυτό.
Βγήκαμε με τα δυο ξαδέρφια μου στην Τσουρήστρα, να δούμε τι γίνεται στην πίσω μπάντα. Μπρος από το σπίτι του Παπαδολυκούργου έστεκε ένας Γερμανός. Οι αρβύλες του είχανε χοντρές σόλες, ενισχυμένες με μέταλλο. («Είν’ αλπινιστής» , μου ’πε ο πατέρας μου σαν τόνε ρώτησα). Μιλούσε σε δυο τρεις χωριανούς με σπασμένα ελληνικά κομματιάζοντας τις λέξεις:
-Είκοσι Γκερμάνσκι στρα-τιώ-της, τέσ-σερεις χί-λι-α Ίγγλις αι-χμάλωτο, Σφά-κι-α.
Με το «αι-χμαλωτο» σήκωσε και τα δυο χέρια ψηλά. Καμάρωνε.
Ο πατέρας κι η μητέρα μου ξεκινήσανε τ’ άλλο πρωί ποδαρόδρομο για τα Χανιά. Πηγαίνανε να δουν αν έστεκε ακόμη το σπίτι μας και τι είχανε γίνει τα πράματα που ’χε μέσα. Γυρίσανε τ’ απόγεμα.
-Παναγία μου, πώς εγινήκανε τα Χανιά! αναφώνησε η μητέρα μου μόλις εμπήκε. Όλα γκρεμισμένα κι οι δρόμοι γεμάτοι μεγάλους λάκκους από τις μπόμπες.
-Και το σπίτι σας; ρώτησε η θεία μου η Φιγένεια.
Η μητέρα μου έκαμε το σταυρό της.
-Δόξα σοι ο Θεός, στέκει. Η Παναγία το φύλαξε, που ’χα αφήσει την εικόνα της μέσα. Έφτά μπόμπες επέσανε γύρω του –η μια μπρος από την πόρτα. Έχουνε σπάσει όλα τα τζάμια, η μισή σκεπή έχει πέσει, πολλά παράθυρα ήταν ανοιχτά. Μπήκανε μέσα
-Γερμανοί, δικοί μας, δεν ξέρω- ανάψανε φωτιά στο τζάκι κι εμαγερέψανε. Βρήκαμε το τσικάλι πάνω στο τραπέζι, μ’ ένα βιβλίο ανοιγμένο από κάτω του, και τα πιάτα άπλυτα. Επήρανε κουβέρτες κι άλλα ρουχικά. Επήρανε το σπαθί του Βασίλη από τον τοίχο που κρέμουνταν, τα παράσημα και τη μπλάβη στολή του με τις κόκκινες ρίγες. Ποιος ξέρει τώρα, Γερμανοί τα πήρανε για λάφυρα ή δικοί μας. Άκουσα να λένε πως μέσα στην αναμπουμπούλα πολλοί μπαίνανε στα σπίτια κι εσήκωναν ό,τι βρίσκανε.
Δεν επήγαν από τον αμαξωτό δρόμο, κόψανε για πιο γρήγορα μέσ’ από τις ελιές.
-Παντού συναντούσαμε σκοτωμένους –ακόμη είν’ άθαφτοι. Τους εκαταλαβαίναμε, σαν εσιμώναμε, από τη βρώμα. Έβανα το χέρι μπρος στα μάτια μου να μην τους βλέπω…
Οι Γερμανοί φύγαν από το χωριό. Βγαίναμε τώρα όξω πιο άφοβα. Λίγοι όμως έχουνε το κουράγιο να πάνε μακρύτερα.
Μάθαμε πως παρά λίγο να πιάσουνε το βασιλιά στην Πελεκαπίνα, όπου έμενε. Κατάφερε να ξεφύγει την τελευταία στιγμή και να πάρει το δρόμο για το Θέρισο. Έμεινε ’κει λίγες ώρες με τη συνοδεία του κι ύστερα ξεκινήσανε για τα Σφακιά. Από τη Χώρα, αυτός κι η κυβέρνηση μπήκανε σ’ ένα ιγγλέζικο πλοίο κι εφύγανε για την Αίγυπτο.
-Δεν εβρέθηκε ένας Θερισιανός να του τη φυτιλιάσει; είπε ο θείος μου ο Γιάννης.
Ξαφνιάστηκα που άκουσα τον πατέρα μου να λέει:
-Όχι, σε τέτοιες στιγμές οι παλιοί λογαριασμοί μπαίνουνε στη μπάντα. Όταν ήρθε στην Κρήτη ο βασιλιάς, καλός ή κακός, ήταν ένα σύμβολο. Έπρεπε να το σεβαστούμε και καλά κάναμε. Σα λευτερωθούμε, θα ξανανοίξομε τα παλιά τεφτέρια.
Ο θείος ο Μιχάλης έφερε μια προκήρυξη γεμάτη κεφαλαία. Τη διάβασε δυνατά:
ΚΡΗΤΕΣ
ΜΗ ΤΡΟΜΑΖΕΤΕ! ΜΗ ΦΟΒΗΣΘΕ!
Ο Γερμανικός στρατός ΤΙΜΩΡΕΙ μόνο τους ΚΟΙΝΟΥΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ.
Όσοι προσπαθούν να ΔΙΑΦΥΓΟΥΝ των γερμανικών περιπολιών καθίστανται ΥΠΟΠΤΟΙ.
Όσοι προσπαθούν να αποφύγουν τον ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ των ή ΚΡΥΠΤΟΝΤΑΙ καθίστανται επίσης ΥΠΟΠΤΟΙ.
Οστις ΚΡΥΠΤΕΙ ΦΥΓΑΔΑΣ ΑΓΓΛΟΥΣ παρέχων εις αυτούς τροφήν και βοήθειαν ή συμβουλεύει και προειδοποιεί αυτούς, θέτει εις ΚΙΝΔΥΝΟΝ την ιδίαν αυτού ΖΩΗΝ, ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΙΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ και την ΥΠΑΡΞΙΝ ολοκλήρου του ΧΩΡΙΟΥ ΤΟΥ.
ΚΑΘΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΣ ΘΑ ΚΑΤΑΣΤΑΛΗ ΔΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ. Όστις ποθεί την ΕΙΡΗΝΗΝ και την ΕΠΑΝΟΙΚΟΔΗΜΗΣΙΝ και συμπεριφέρεται νομίμως ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΑ ΦΟΒΗΘΕΙ ΤΙΠΟΤΕ.
ΟΡΙΖΩ ΜΕΓΑΛΗΝ ΑΜΟΙΒΗΝ δι’ εκείνον όστις ήθελε δηλώσει εις ημάς τυχόν αποκρυπτόμενα ΟΠΛΑ ή ήθελε συντελέσει εις την σύλληψιν ΑΓΓΛΩΝ ΦΥΓΑΔΩΝ.
Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
—Άσκημα τα πράματα! σχολίασε ο θείος μου κι έσκισε την προκήρυξη.
-Καταχτητές, είναι, Μιχάλη. Περίμενες να μας φερθούνε με το γάντι; είπε ο πατέρας μου.
Έν’ απόγευμα βλέπομε στο σώχωρο, λίγο πιο κάτω από το σπίτι του θείου μου δυο Ιγγλέζους. Πετάχτηκε ο πατέρας μου, πάει και τους φέρνει στην αυλή. Δεν ήξεραν ελληνικά, δεν ηξέραμε κι εμείς ιγγλέζικα.
-Νεοζηλάντ, νεοζηλάντ, μας ελέγανε.
Καταλάβαμε με νοήματα πως το σκάσαν από το στρατόπεδο των Αγίων Αποστόλων, όπου είχανε κλείσει οι Γερμανοί τους αιχμαλώτους. Η θεία μου η Φιγένεια τους έφερε δυο πιάτα φαΐ. Ο ένας ήτανε ξανθός, με ίσια μαλλιά που κατεβαίνανε στα μάτια του και τ’ ανασήκωνε κάθε τόσο με το χέρι, ο άλλος καπαρός. Ψηλοί κι αδύνατοι, γαλανομάτηδες.
Ο πατέρας μου έφερε το γκρι κοστούμι του –σακκάκι, παντελόνι και γελέκο. Τούς έκαμε νόημα να βλάλουνε τα στρατιωτικά. Έδωσε στον ένα το παντελόνι και το γελέκο, στον άλλο το σακκάκι.
-Τους έρχουνται λίγο κοντά, είπε, μα δεν πειράζει.
Αρχίσαν οι δικοί μας να συζητούνε τι να τους κάμουνε. Ο ήλιος έγερνε πια να βασιλέψει. Η πρώτη σκέψη ήτανε να τους στρώσει η θεία μου στο σκεπαστό πατητήρι, να περάσουν εκεί τη νύχτα. Αν όμως έρχουνταν άξαφνα οι Γερμανοί; Αποφασίσανε να τους βγάλουν όξω από το χωριό, να κοιμηθούνε στους Τρεις Σπήλιους κι από ’κει την άλλη μέρα, ξημερώματα, να φύγουνε για το Θέρισος ή τα Κεραμειά. Ο Λευτέρης εφάνηκε πρόθυμος να τους πάει ώς εκεί.
-Ξέρεις το δρόμο, ε; τόνε ρώτησε ο πατέρας μου.
-Αμέ!
Ξεκινήσανε, μπρος ο ξάδερφός μου, πίσω οι Νεοζηλανδοί. Σε καμιάν ώρα, σκοτεινά πια, γύρισε.
-Εντάξει, είπε.
Ευχαριστούμε πολύ