Η λαϊκή ποιητική μούσα κατάφερε διαχρονικά να εκφράσει με περίσσια ευαισθησία, λεπτότητα και παραστατικότητα τα συναισθήματά της για την τεράστια προσφορά της μάνας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, σε κάθε σπουδαίο σταθμό στη ζωή του ανθρώπου, σε κάθε δύσκολη στιγμή. Ύμνησε με λέξεις και χρώματα την ανώνυμη μάνα της καθημερινότητας, τη μάνα στυλοβάτη της παράδοσης της φυλής μας, τη μάνα που δεν λύγισε σε δύσκολες ιστορικές περιόδους, τη μάνα που έγινε θρύλος, παράδειγμα και διδαχή, τη μάνα τη χαροκαμένη, την πληγωμένη, τη μάνα του ξενιτεμένου, τη μάνα βασίλισσα, τη μάνα με τα πολλά παιδιά, τη μάνα με το ένα, τις μάνες που ανατρέφουν τα παιδιά άλλων μανάδων, τη μάνα που αγωνιά, τη μάνα που ελπίζει, τη μάνα που θυσιάζεται, τη μάνα που αντιστέκεται στις δυσκολίες της ζωής, τη μάνα αποκούμπι και στήριγμα, τη μικρομάνα που σπαρταρά πάνω από την κούνια, τη μάνα του φονιά, τη μάνα του αδικοσκοτωμένου, τη μάνα των ληστών, τη μάνα των αγίων, τη μάνα Παναγιά.
Αυτή η αντίληψη του λαού μας για την προσφορά της μάνας έχει ως αποτέλεσμα διαφόρων μορφών δημοτικά τραγούδια, αληθινά καλλιτεχνήματα από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της πατρίδας μας να σκιαγραφούν την προσωπικότητά της, να τονίζουν την αξία της μέσα από τους ποικίλους ρόλους που αυτή επιτελεί, να απεικονίζουν τη σπουδαία εθνική και κοινωνική της αποστολή, αλλά και την αποφασιστική της συμβολή στη διαμόρφωση του πολιτισμού μας.
Έτσι το Δημοτικό μας τραγούδι στολίζει τη μάνα με τις πιο όμορφες, τις πιο μοναδικές λέξεις του πλούσιου γλωσσικού θησαυρού της πατρίδας μας. Λέξεις τρυφερές, λέξεις με χρώματα και μουσικές, σχήματα λόγου και εκφραστικά ευρήματα που επιλέγει ο ανώνυμος δημιουργός για να συνθέσει το καλλιτέχνημα του ξετυλίγοντας ένα, ένα τα πηγαία και ανεξάντλητα συναισθήματά του. Άλλοτε λέξεις καθημερινές, μετρημένες, ή και λέξεις περίτεχνες, αφιερωμένες με ένα μοναδικό τρόπο στην ακτινοβολούσα προσωπικότητα της πιο λατρεμένης ύπαρξης της γης.
Και όλος αυτός ο γλωσσικός πλούτος αξιοποιείται για να αποτυπώσει την πολύμορφη προσφορά της σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.
Η ΜΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ
Είναι, λοιπόν η ηρωική της μορφή λαμπρό παράδειγμα υπεράσπισης της λευτεριάς, της λεβεντιάς, της αξιοπρέπειας και ανεξάντλητη πηγή δύναμης και εμψύχωσης, καθώς δεν υπάρχει ιστορική περίοδος της πατρίδας μας που η μάνα να μη είναι παρούσα.
Ο κλέφτης στο τραχύ λημέρι του θυμάται τη μανούλα του και ρωτά τα δέντρα:
«Ακούω τα δέντρα και βογκούν και τις οξιές και τρίζουν
έκατσα και τα ρώτησα γλυκά σαν τη μανούλα.»
Σε ένα άλλο τραγούδι ο Βασίλης εξηγεί στη μάνα του τους λόγους που αποφασίζει να βγει κλέφτης στα βουνά, παρά τις δυσκολίες της κλέφτικης ζωής.
«Βασίλη,κάτσε φρόνιμα, να γίνεις νοικοκύρης
-Μάνα, σου λέω, δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω/ δεν ημπορώ/ δε δύναμαι, / εμάλλιασε η καρδιά μου, /θα πάρω το ντουφέκι μου, / θα πάω να γίνω κλέφτης.
Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.»
Αλλά και στη μάχη της Κρήτης η μάνα ενθαρρύνει τον Κρητικό πολεμιστή, όπως φαίνεται στο παρακάτω ριζίτικο:*1
Μουδέ δροσούλα με έπιασε, μουδέ βροχή στο κάμπο
και το πρωί τα ρούχα μου ογρά και ματωμένα.
Η μάνα μου με αγκάλιασε και τρομαγμένη μου’πε:
-Γιε μου και ποιος σε λάβωσε, που είναι τα τράγματα σου;
-Μάνα δεν έχω τράγματα, δεν είμαι λαβωμένος /επέρασα που την Αγιά, στα σκλαβωμένα μέρη
και λάσπωσα στα αίματα και ράγισε η καρδιά μου / και βάψανε τα ρούχα μου.
Δώσε μου την ευχή σου, δω μου και το τουφέκι μου, δω μου και το μαχαίρι
να θεραπέψω την καρδιά.*1
ΟΙ ΔΙΔΑΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
Ζεστή η αγκαλιά της, σεβαστή η γνώμη της και κάποτε απαράβατη, ενώ οι συμβουλές και οι διδαχές της γνώμονας ζωής.
Εμάλωνε με η μάνα μου, πάλι ορμήνευγέ μου /Γιέ μου να γίνεις φρόνιμος, να γίνεις νοικοκύρης
-Μάνα δεν θέλω φρόνιμος, δεν θέλω νοικοκύρης /γιατί έμαθα στον εγλεντζέ και στο μπερμπαντιλίκι.
Οι διδαχές της μάνας για τις αξίες της ζωής γίνονται κτήμα των παιδιών. Μια τέτοια αξία είναι η φιλοξενία, καθώς ο ξένος, ο μουσαφίρης είναι πρόσωπο ιερό, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση. Συγκλονιστική στο σημείο αυτό η παραγγελιά του νεκρού γιου στο μεγαλειώδες ριζίτικο τραγούδι:«Μάνα και αν έρθουν οι φίλοι μου, κι αν έρθουν οι εδικοί μας »
Η αξιοπρέπεια, η υπομονή, η μεγαλοσύνη της ψυχής, είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν επίσης τη προσωπικότητα της μάνας, σύμφωνα με τη δημοτική μούσα. Έτσι συχνά παρουσιάζεται να χτυπιέται σκληρά από τη μοίρα και να παραμένει βράχος, με τεράστιο ψυχικό απόθεμα. Παίρνει δύναμη από τη μάνα όλων των ανθρώπων της γης , την Παναγία που βίωσε με θαυμαστή καρτερικότητα τον πόνο της σταύρωσης του μονάκριβου γιου της, όπως αποτυπώνεται στο εκπληκτικό δημώδες άσμα«Ο θρήνος της Παναγιάς»
Η ΜΑΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ
Άλλοτε πάλι η μάνα ορμώμενη από τη μητρική αγάπη ξετυλίγει την ευαισθησία της και πλάθει τραγούδια, στα οποία καταγράφει με πηγαία γλωσσική ομορφιά τις συγκινήσεις της.
Έτσι συντελεί μέσα από τα βιώματα του μητρικού της ρόλου στον εμπλουτισμό διαφόρων μορφών Δημοτικής Ποίησης. Πρωταγωνιστεί, λοιπόν στη σύνθεση τόσο των Νανουρισμάτων που χαιρετίζουν τη ζωή, όσο και των Μοιρολογιών που συνοδεύουν τον αποχαιρετισμό της, αυτών των δύο οριακών ειδών μελοποίησης της ανθρώπινης μοίρας. Πηγαία η τρυφερότητα της στα νανουρίσματα που χαρακτηρίζονται από την αγωνία της να μεγαλώσει το σπλάχνο της:
«Κοιμήσου και παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου
στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαμαντικά σου.
Κοιμήσου και παρήγγειλα παπούτσια στον τσαγκάρη
να σου τα κάμει κόκκινα με το μαργαριτάρι.
Νάνι το πουλί το αηδόνι
το Αλεξανδρινό παγόνι»
Τα μοιρολόγια πάλι ποτισμένα με τον αβάσταχτο πόνο του αποχωρισμού είναι ένα άλλο είδος της Δημοτικής μας ποίησης που δεσπόζει η χαροκαμένη μάνα. Ο πόνος της μάνας διεκτραγωδείται και στα τραγούδια της ξενιτιάς, αφού είναι δεδομένο ότι η μάνα θα περιμένει για χρόνους πολλούς την επάνοδο του παιδιού της με βάση τις παλαιότερες συνθήκες των ταξιδιών.
Μια μαύρη μάνα ζύμωνε του γιού τζη παξιμάδια
και με τα δάκρυα ζύμωνε και με τα μοιρολόγια
και με τσι αναστεναγμούς επύρωνε το φούρνο.
-Μισεύγεις γιε μου στα μακριά και εις τον αλλάργο κόσμο
κι άτζεμπα να σε ξαναδώ;
ΣΤΟΝ ΕΡΩΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΓΑΜΟ
Αλλά και στα χαρούμενα γεγονότα η μάνα πρωτοστατεί. Ειδικότερα στα τραγούδια της αγάπης το ερωτικό αίσθημα βρίσκει εμπιστοσύνη στην καρδιά της μάνας. Έτσι η κόρη ανοίγει την καρδιά της: « Μάνα, καράβια τέσσερα, μάννα βαρκούλες πέντε, μην είδαν τον ασίκη μου, τον αγαπητικό μου». Χαρακτηριστική και η περίπτωση του Κωσταντή στο γνωστό τραγούδι του Ακριτικού κύκλου«Της Λιογέννητης και του Κωνσταντή» που εκμυστηρεύεται τον έρωτα του στη μάνα του και της αφήνει παραγγελιά να κάνει το προξενιό.
Και καθώς πρωτοστατεί στον κύκλο της ζωής δεν ήταν δυνατόν να λείπει από τις χαρές της βάπτισης και του γάμου του παιδιού της. Αξεπέραστο στο σημείο αυτό το παρακάτω
Σαρακατσάνικο τραγούδι του γάμου:
Σήμερα η μάνα του γαμπρού και η πεθερά της νύφης τους δρόμους εκαθάριζε με ρόδα τους γιομίζει με τον αέρα μάλωνε με το βοριά μαλώνει, παύσε βοριά μου να φυσάς, πάψε να κουρνιαχτάζεις, για να περάσει ο γιόκας μου τη νύφη για να φέρει.
Η ΜΑΝΑ ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΑΙ ΙΔΕΑ
Έρωτας, πόθος, ζωή, θάνατος, χαρά, λύπη, νοσταλγία, καρδιοχτύπια περιπλέκονται και αναδύονται στο σύντομο αυτό οδοιπορικό στη μάνα στη Δημοτική ποίηση στο οποίο ανθολογήσαμε μικρά δείγματα από το απέραντο περιβόλι της, όσα μπόρεσαν να χωρέσουν σε αυτή τη σελίδα. Κοινή διαπίστωση από το περιεχόμενο τους ότι η μάνα γίνεται σύμβολο και Ιδέα, καθώς αφουγκραζόμαστε μέσα από τη λαϊκή μούσα τους χτύπους της καρδιάς της ανά τους αιώνες σαν τους γλυκύτερους φθόγγους που γέννησε ποτέ η ζωή.
1*Δημιουργός του ριζίτικου αυτού, που καταγράφεται στο βιβλίο του Ερατοσθένη Καψωμένου«Το σύγχρονο Κρητικό Ιστορικό τραγούδι είναι ο λαϊκός στιχουργός Παντελής Μαράκης.
