Με την ευκαιρία της παρουσίασης και στην Κρήτη του διηγήματος του Αργύρη Εφταλιώτη “η Μαζώχτρα” από θεατρική ομάδα της Αθήνας, θα παραθέσω πολύ περιληπτικά μερικά στοιχεία τόσο για το διήγημα όσο και για τα πραγματικά γεγονότα που σε αυτά στηρίχτηκε ο συγγραφέας για να γράψει το διήγημά του.
Tο Νοέμβριο του 1898 έφυγε από την Κρήτη και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης και έτσι το νησί ύστερα από δουλεία επτακοσίων ετών (450 Βενετοί, 250 Τούρκοι) ήταν ελεύθερο και έτοιμο να ακολουθήσει την μοίρα του αρχικά ως αυτόνομη πολιτεία και στη συνέχεια ως τμήμα του Ελληνικού Κράτους.
Τις ημέρες εκείνες του Φθινοπώρου του 1898 ήλθε στην Κρήτη ο Αλέξανδρος Πάλλης που εδραστηριοποιείτο στην Αγγλία αλλά ήταν και άνθρωπος των γραμμάτων. Από τα Χανιά όπου ξεμπάρκαρε, οδοιπορώντας μέσω Ομαλού έφθασε στην Αγία Ειρήνη Σελίνου, συστημένος από τον Κ. Φούμη, στους Σοφοκλή και Παναγιώτη Φιωτάκηδες συμβολαιογράφος ο ένας δικηγόρος ο άλλος.
Από την Αγία Ειρήνη μέσω Καντάνου η παρέα έφτασε στις Στροβλές όπου έμειναν ένα βράδυ και είχαν μια υπέροχη φιλοξενία. Εκεί του διηγήθηκαν μια δραματική ιστορία, μια διένεξη μεταξύ των δύο ισχυρότερων οικογενειών του χωριού που είχε συμβεί πριν δέκα χρόνια και που είχε σαν αποτέλεσμα τον φόνο πολλών παλληκαριών και την ανάπτυξη θανάσιμου μίσους μεταξύ των. Και όλα αυτά με αφορμή τα «σουχλιά» μιας ξενοχωρίτισσας μαζώχτρας γιατί δεν κατάφερε να μπλέξει στα δίκτυα της το νεαρό αφεντικό.
Όταν επέστρεψε ο Πάλλης στην Αγγλία, διηγήθηκε την τραγική ιστορία στον φίλο του Αργύρη Εφταλιώτη που ζούσε και αυτός στην Αγγλία και εκείνος έγραψε ένα διήγημα με τίτλο «η μαζώχτρα» βασισμένο στην διήγηση του Πάλλη. Λόγω όμως της μεταφοράς της διήγησης από στόμα σε στόμα αλλά και « λογοτεχνική αδεία» η ιστορία παραποιήθηκε τόσο που έγινε σχεδόν αγνώριστη. Όμως το διήγημα σαν λογοτεχνικό κείμενο, κατέστη ένα από τα ωραιότερα νεοελληνικά διηγήματα όπως αναφέρουν όσοι ασχολήθηκαν με αυτό.
Η « μαζώχτρα»
•Πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα των Αθηνών « Ακρόπολις» από 21 Απριλίου μέχρι 1 Μαΐου 1899.
• Εκδόθηκε από το τυπογραφείο της «Εστίας» μαζί με άλλα διηγήματα το 1900.
• Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κων/λης τον Φεβρουάριο του 1900 « Εφ. Λόγος».
• Εκδόθηκε από πολλούς εκδοτικούς οίκους των Αθηνών τα τελευταία χρόνια.
• Εδημοσιεύθηκε στα «Χανιώτικα Νέα», σε συνέχειες τον Νοέμβριο – Δεκέμβριο 1978.
Ο Κωστής Παλαμάς στο «περιοδικό μας» Α΄ σελ.174-175 κάνει την κριτική της μαζώχτρας 1900.
Ο καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης του οποίου ο πατέρας ήταν δάσκαλος στις Στροβλές τα χρόνια εκείνα και ο οποίος έπαιξε κάποιο ρόλο στα γεγονότα είχε δημοσιεύσει στις «Κρητικές σελίδες» του Ηρακλείου την αλληλογραφία του Πάλλη με τους αδελφούς Φιωτάκη σχετικούς με το διήγημα, και καταγράφει περιληπτικά τα γεγονότα.Υπάρχει και σε ανάτυπο 1936.
Ο ίδιος ο Πάλλης, στο ταξιδιωτικό του διήγημα «Μπρουσσός» που αφορά το ταξίδι του και τις εντυπώσεις του από τη Δυτική Ελλάδα, στα 1920, εμβόλιμα και άσχετα, αναφέρεται στο ταξίδι του στην Κρήτη και ιδιαίτερα στους Λάκκους, τον Ομαλό, το Σέλινο και τον Κων. Μάνο. (Άπαντα Νεοελλήνων Κλασσικών τόμος Αλεξ. Πάλλης σελ.372-374) και αναφέρεται και στην τραγική ιστορία της μαζώχτρας. Παίχτηκε στην Αθήνα από θεατρική ομάδα στο θέατρο «μικρή Γκλόρια» από τον Οκτώβριο 2015 μέχρι το Φεβρουάριο 2016 και στο θέατρο «104»από Οκτώβριο 2016 μέχρι Ιανουάριο 2017. Παίχτηκε επίσης σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης στην Κοζάνη και αλλού. Οι κριτικές ήταν πολύ ικανοποιητικές.
Τις τελευταίες ημέρες παρουσιάζεται και στην Κρήτη (Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Χανιά).
Την πραγματική ιστορία της «μαζώχτρας» την έχει καταγράψει ο Παντελής Βαβουλές περιληπτικά στις χειρόγραφες σημειώσεις του και έχει περιληφθεί στο βιβλίο μου «Στροβλές, ένα χωριό διηγείται την ιστορία της , σελ.229-237.
Ο ίδιος έχει γράψει την ιστορία εκτενώς σε ένα αδημοσίευτο βιβλίο του με τίτλο «η μαζώχτρα, ένα ηθογραφικό δραματικό διήγημα» βασισμένο στην αφήγηση του πατέρα του, της μητέρας του αλλά και της ίδιας της ηρωίδας της τραγωδίας του. Είναι ένα συγκλονιστικό κείμενο καλογραμμένο σε μιά γλώσσα δημοτική και Κρητική.
Να σημειωθεί ότι οι αντίπαλες οικογένειες ήταν στενά συγγενικές και είχαν άριστες σχέσεις μέχρι τότε. Το ευτύχημα είναι ότι η διένεξη περιορίστηκε μόνο στις δύο άμεσα εμπλακείσες οικογένειες και δεν επεκτάθηκε στις ευρύτερες οικογένειες γιατί τότε τα αποτελέσματα θα ήταν τραγικότερα όπως συνέβη αλλού και άλλοτε. Υπήρξαν σώφρωνες συγγενείς, ψύχραιμοι και λογικοί που απέτρεψαν τα χειρότερα. Να σημειωθεί ότι η μία των οικογενειών ήταν και η δική μου αλλά όχι από τις άμεσα μπλεγμένες. Να σημειωθεί επίσης ότι από πολλά χρόνια οι σχέσεις έχουν αποκατασταθεί πλήρως και η ιστορία έχει μείνει μια μακρινή πικρή ανάμνηση. Οι περισσότεροι ούτε καν γνωρίζουν τίποτα.
Και η δική μου μαρτυρία.
Η ηρωίδα του δράματος η… Γιώργαινα από όταν έχασε τον άντρα της (1888) έμενε στο Μεσοχώρι, στο πατρικό της σπίτι δίπλα στο δικό μας. Αργότερα όταν χήρεψε η κόρη της ήλθε και αυτή στο Μεσοχώρι και έμεναν μαζί. Η Γιώργαινα πέθανε το 1948 σε ηλικία 90 ετών. Την θυμάμαι πολύ καλά γιατί ερχόταν κάθε μέρα στο σπίτι μας και ιδίως τα βράδια για αποσπερίδα. Ήταν τόσο σκυφτή που το κεφάλι της έφτανε σχεδόν στα γόνατά της. Τότε βέβαια εγώ δεν ήξερα ότι ήταν η ηρωίδα του δράματος, αλλά την έβλεπα σαν μια σεβάσμια ηλικιωμένη και συγγενή γειτόνισσα.
Ο χρόνος με την αχλή του τα έχει καλύψει όλα και ζουν μόνο στις σελίδες των βιβλίων και στις σκηνές των θεάτρων. Θα επιβιώνουν για διδαχή και αποφυγή.
Και μια ευχή. Τέτοια γεγονότα να μη ξανασυμβούν ποτέ και πουθενά.
