Με τις βαλίτσες γεμάτες εμπειρίες, νέες ιδέες, γλαφυρές εικόνες αλλά και το πολυπόθητο έγγραφο που τα εντάσσει στα καλύτερα ευρωπαϊκά μουσεία του 2016 επέστρεψαν στις χώρες τους τα 49 μουσεία που συμμετείχαν στην 39η τελετή απονομής του βραβείου “Ευρωπαϊκό Μουσείο της Χρονιάς 2016” (ΕΜΥΑ 2016) που πραγματοποιήθηκε 7 με 9 Απριλίου στην Ισπανία, στο Σαν Σεμπαστιάν και την Τολόζα της Χώρας των Βάσκων.
Tην επόμενη χρονιά, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων του σημαντικότερου θεσμού για τα μουσεία της Ευρώπης, που τελεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, η τελετή αναγόρευσης ΕΜΥΑ 2017 θα πραγματοποιηθεί στο μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.
Στη φετινή διοργάνωση η χώρα μας συμμετείχε με δύο εξαιρετικά μουσεία, τα οποία πληρούν τα υψηλά και αυστηρά πρότυπα της κριτικής επιτροπής, το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη στα Χανιά και το Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας, στην Αρκαδία.
ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΥΣΤΗΝΟΝΤΑΙ
Οι δύο πρώτες μέρες του πολιτισμικού αυτού γεγονότος ήταν αφιερωμένες στην παρουσίαση των μουσείων. Τα 49 μουσεία που συμμετείχαν στη διοργάνωση, εκπροσωπόντας 24 ευρωπαϊκές χώρες είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις καινοτόμες δράσεις και τα επιτεύγματά τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών χρόνων.
Η διοργάνωση φιλοξενήθηκε στο υπέροχο Διεθνές Κέντρο Μαριονέττας (TOPIC), στην Τολόζα.
Την έναρξη των εκδηλώσεων χαιρέτισαν η Idoya Otegui Martinez, διευθύντρια του “TOPIC”, ο Joxean Moñoz, αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού της αυτόνομης κοινότητας της Χώρας των Βάσκων, ο Denis Itxacso, εκπρόσωπος Πολιτισμού και Τουρισμού της περιφερειακής κυβέρνησης, η Olatz Peon, δήμαρχος της Τολόζα, η Goranka Horjan, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Μουσείων (European Museum Forum – EMF) και ο Jose Gameiro, πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του ΕΜΥΑ 2016.
Τη σημασία του μουσείου ΤΟPIC για την πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής της Τολόζα επεσήμανε στον χαιρετισμό της η δήμαρχος της πόλης Olatz Peon, αναφέροντας ενδεικτικά τα φεστιβάλ, τα συνέδρια και τις εκδηλώσεις που διοργανώνει κάθε χρόνο το μουσείο. «Λειτουργεί ως πόλος έλξης για τον τουρισμό αλλά πέρα από αυτό, ιδιαίτερη είναι η συμβολή του στην καλλιέργεια και ανάπτυξη των ανθρώπων της πόλης, από τους νεότερους μέχρι τους γεροντότερους» τόνισε χαρακτηριστικά.
70 ΧΡΟΝΙΑ ICOM
Στην ίδρυση του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (International Council of Museums – ICOM) πριν από 70 χρόνια μέσα από τις στάχτες του πολέμου αναφέρθηκε ο πρόεδρος του Οργανισμού Hans Martin Hinz, επισημαίνοντας ότι «Ο ICOM ιδρύθηκε ένα χρόνο μετά την UNESCO, το 1946, για να μπορέσει να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση των μουσείων μετά τις καταστροφές των διαδοχικών πολέμων του 20ου αιώνα. Ο στόχος ήταν να βοηθήσει τα μουσεία να αναδυθούν από τις στάχτες του πολέμου και να αναλάβουν έναν ισχυρό ρόλο στη διατήρηση και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, στην προαγωγή της ανεκτικότητας και της διαφορετικότητας».
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΚΤΥΩΝ & ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ
Στην ιδιαίτερη αξία όλων των υποψήφιων μουσείων αναφέρθηκε η Goranka Horjan, πρόεδρος του EMF, τονίζοντας ότι «Τα μουσεία που βρίσκονται εδώ έχουν ήδη διακριθεί για τον τρόπο που παρουσιάζουν και αξιοποιούν τις συλλογές τους, τον τρόπο που οργανώνουν τις δράσεις τους και είναι μεγάλη χαρά το ότι είμαστε όλοι εδώ για να ανταλλάξουμε ιδέες, προτάσεις και επιτεύγματα».
«Οι οικονομικές πιέσεις αποτελούν πρόκληση για τον παραδοσιακό ρόλο των μουσείων» συνέχισε η κα Horjan «και η κυβερνητική πολιτική σε καιρούς λιτότητας φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη να γίνουν τα μουσεία βιώσιμα και ανθεκτικά. Η ανάπτυξη συνεργασιών και δικτύων με κοινό όραμα και διευρυμένο πεδίο δράσης μπορεί να προσφέρει στα μουσεία την επιπλέον βοήθεια που χρειάζονται».
Στην πόλη που κατά την διάρκεια του συνεδρίου χαρακτηρίστηκε “Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα των μουσείων” καλωσόρισε με τη σειρά του τους σύνεδρους ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του ΕΜΥΑ 2016 Jose Gameiro, ο οποίος σημείωσε ότι «με τις επισκέψεις των κριτών στα μουσεία μπορέσαμε να διακρίνουμε από κοντά τις μεθόδους, τους τρόπους και την καινοτομία του κάθε μουσείου». «Η συνάντηση αυτή στην Τολόζα με την παρουσία τόσων διαφορετικών και αξιόλογων μουσείων», συνέχισε ο κ. Gameiro, «αποδεικνύει τη δυναμική εξέλιξη της ίδιας της έννοιας του όρου “μουσείο”, γιατί ο πλουραλισμός και η διαφορετικότητα είναι ο πλούτος μας, γιατί αυτά τα στοιχεία προσφέρουν έμπνευση, δημιουργικότητα και δρουν πραγματικά απελευθερωτικά. Δεν θα υπήρχε, λοιπόν, καλύτερος τόπος για να γιορτάσουμε την ανεκτικότητα, τον σεβασμό, τη δημοκρατία και τη διαφορετικότητα από το περιβάλλον των μουσείων».
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Τον ουσιαστικό ρόλο των μουσείων στη διαφύλαξη της δημοκρατίας τόνισε στην ομιλία της η εκπρόσωπος του Συμβουλίου της Ευρώπης Vesna Marjanović αναφέροντας, μεταξύ άλλων: «Η έδρα του Συμβουλίου της Ευρώπης βρίσκεται στο Στρασβούργο -όχι τυχαία- στα σύνορα Γαλλίας – Γερμανίας. Οι γέφυρες που δημιουργήθηκαν μεταξύ των χωρών της Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πρέπει να διαφυλαχθούν και αυτό είναι χρέος όλων μας. Μεταξύ των σκοπών του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και ανταλλαγή πολιτιστικής κουλτούρας και καλλιέργειας».
«Σύμφωνα με έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης», συνέχισε η κα Marjanović «η δημοκρατία είναι ένα “‘αδειο κέλυφος” χωρίς τον πολιτισμό. Μετά από τις πολυάριθμες τρομοκρατικές επιθέσεις που συγκλόνισαν την Ευρώπη το τελευταίο διάστημα, παρατηρήσαμε ότι αυτοί που έκαναν τις επιθέσεις ήταν άνθρωποι νέοι, μορφωμένοι, οι οποίοι για κάποιο λόγο ριζοσπαστικοποιήθηκαν και αυτό είναι κάτι που οφείλουμε να διερευνήσουμε. Μία πρόταση που έκανε πρόσφατα ο Ματέο Ρένσι ζητούσε για κάθε ευρώ που διατίθεται για οποιονδήποτε λόγο, αντίστοιχο ποσό να δίνεται για τον πολιτισμό της Ευρώπης. Η προτεραιότητα για την Ευρώπη του σήμερα είναι η εκπαίδευση και ιδίως η πολιτιστική εκπαίδευση, με στόχο την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, τον σεβασμό της διαφορετικότητας, την πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά, κυρίως για τους φτωχούς, τους απομονωμένους, τους γκετοποιημένους» κατέληξε η κα Marjanović τονίζοντας ότι «Στόχο του Συμβουλίου αποτελεί η αύξηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για τον πολιτισμό, η ενίσχυση των τοπικών αρχών στη διαχείρηση των πολιτιστικών φορέων και η διευκόλυνση της πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά προς όλους».
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ
Μεταξύ των καλύτερων μουσείων της Ευρώπης συγκαταλέγεται και το Mουσειο Tυπογραφίας μετά την υποψηφιότητά του για το διακεκριμένο βραβείο “Ευρωπαϊκό Mουσειο της Xρονιάς” (EMYA 2016). Σε μία παρουσίαση που κέρδισε το θερμό χειροκρότημα των συνέδρων, το μουσείο παρουσίασε τις συλλογές του, τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες του, τους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζει επισκέπτες, μαθητές, εθελοντές και δωρητές, καθώς ένα από τα κύρια ζητήματα στα οποία εστιάζει ο θεσμός του βραβείου ΕΜΥΑ, είναι η τοποθέτηση του επισκέπτη στο επίκεντρο της μουσειακής εμπειρίας. Αυτή άλλωστε ήταν η φιλοσοφία του ιδρυτή του θεσμού Kenneth Hudson.
Ενα βήμα κοντύτερα στη μεγάλη διάκριση έφτασε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Τεγέας το οποίο κέρδισε ειδική τιμητική διάκριση για τη χρήση τελευταίας τεχνολογίας ηλεκτρονικών μέσων και την αξιοποίησή τους για μία ανθρωποκεντρικά δομημένη αφήγηση.
ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ
Το ετήσιο βραβείο “Ευρωπαϊκό Μουσείο της Χρονιάς 2016” απονεμήθηκε στο Μουσείο για την Ιστορία των Πολωνών Εβραίων “POLIN”, που βρίσκεται στη Βαρσοβία, κατά τη διάρκεια τελετής που έγινε το βράδυ του περασμένου Σαββάτου στο Κέντρο Βασκικής Γαστρονομίας, στο Σαν Σεμπαστιάν. Το Μουσείο “POLIN” παρουσιάζει την ιστορία των Εβραίων της Πολωνίας καλύπτοντας μια περίοδο 1.000 χρόνων, καθώς και τη συμβολή τους στην περιοχή και στην Ευρώπη, από τον πρώτο οικισμό ως τη σύγχρονη εποχή. Το Μουσείο που άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό τον Απρίλιο του 2013 και την κεντρική του έκθεση τον Οκτώβριο του 2014, βρίσκεται στην περιοχή μιας πρώην ακμάζουσας εβραϊκής συνοικίας, που αργότερα έγινε το Γκέτο της Βαρσοβίας.
Το βραβευμένο μουσείο εκθέτει για ένα έτος το γλυπτό του Χένρυ Μουρ “Το αυγό”.
Το Βραβείο του Συμβουλίου Ευρώπης που είχε ανακοινωθεί από την αρχή του έτους απονεμήθηκε στο “Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Αλληλεγγύη” στο Γκντανσκ της Πολωνίας.
Το Βραβείο Kenneth Hudson (που απονέμεται σε μουσεία με ασυνήθιστες και καινοτόμες συλλογές) στο “Micropia” στην Ολλανδία, το πρώτο Μουσείο Μικροβίων και Μικροοργανισμών στον κόσμο.
Το Βραβείο Silletto Prize (που απονέμεται σε μουσεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας και εθελοντών) στο “Δημοτικό Μουσείο Βούκοβαρ” της Κροατίας.
ΤΟ “TOPIC”
“Οικοδεσπότης” του συνεδρίου ήταν το Διεθνές Κέντρο Μαριονέττας (TOPIC), στην Τολόζα, όπου υπάρχει και το μοναδικό σε ολόκληρη την Ευρώπη μουσείο αφιερωμένο στην τέχνη της μαριονέττας. Το μουσείο λειτουργεί από το 2009 και αποτελεί σημείο συνάντησης για όσους ασχολούνται με το θέατρο μαριονέττας από όλο τον κόσμο. Κάθε χρόνο, περισσότεροι από 25 χιλιάδες θεατές και θεατρικές ομάδες συγκεντρώνονται στην Τολόζα για το διεθνές φεστιβάλ μαριονέττας “Titirijai”.
Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΒΑΣΚΩΝ
Με μια κουλτούρα συνυφασμένη με την “euskara”, τη γλώσσα των Βάσκων, που όπως οι ίδιοι τονίζουν σε κάθε ευκαιρία είναι η αρχαιότερη ομιλούμενη γλώσσα της Ευρώπης, η Αυτόνομη Κοινότητα της Χώρας των Βάσκων είναι μια περιοχή που η ιστορία της χάνεται στα βάθη του χρόνου.
Η δική μας περιήγηση εστιάστηκε στην επαρχία της Χιπούθκοα, με πρωτεύουσα το πανέμορφο Σαν Σεμπαστιάν (ή Ντονόστια στα Βασκικά) και ιστορική πρωτεύουσα την Τολόζα, όπου πραγματοποιήθηκε το συνέδριο.
Η προσπάθεια διατήρησης της βασκικής γλώσσας ως καθοριστικό στοιχείο ταυτότητας του περήφανου αυτού λαού είναι εμφανής στην καθημερινότητα. Ολοι μιλάνε βασκικά αλλά και ισπανικά, όλα τα ενημερωτικά κείμενα, οι ταμπέλες, οι τιμοκατάλογοι κ.ά. είναι και στις δύο γλώσσες, ενώ ο απροετοίμαστος επισκέπτης θα ξαφνιαστεί από το γεγονός ότι κανείς δεν μιλάει αγγλικά! Ιδίως μάλιστα αν σκεφτεί κανείς ότι το Σαν Σεμπαστιάν είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2016.
Ομως η φιλοξενία των Βάσκων είναι υπεράνω γλώσσας. Με φιλικότητα και καλή διάθεση θα εξυπηρετήσουν και θα βοηθήσουν τους επισκέπτες ενώ λύση είναι σίγουρο πως θα βρεθεί για κάθε πρόβλημα.
Και το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε εμείς ως επισκέπτες ήταν η ταυτοποίηση των υλικών που περιείχαν τα γευστικότατα pintxos (τα βασκικά τάπας)! Γνωστή για τους γαστρονομικούς της θησαυρούς η Χώρα των Βάσκων έχει πολύ υψηλής ποιότητας κουζίνα, βασισμένη τόσο στα ψαρικά της ανοιχτής θάλασσας όσο και στα κρεατικά της καταπράσινης ενδοχώρας. Δεν είναι τυχαίος ο μεγάλος αριθμός εστιατορίων βραβευμένων με αστέρια Michelin, όμως κοινό μυστικό είναι ότι οι γνήσιες γεύσεις κάθε τόπου είναι “κρυμμένες” στα στέκια που τρώνε οι ντόπιοι.
Πάντως, αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει τον επισκέπτη της Χώρας των Βάσκων είναι η αρχιτεκτονική. Είτε πρόκειται για το κοσμοπολίτικο Σαν Σεμπαστιάν των 190 χιλιάδων κατοίκων είται για την Τολόζα των μόλις 25 χιλιάδων, η αρμονία των όγκων, η ισορροπία και το δέσιμο του παλιού με το σύγχρονο αλλά και το πρωτοποριακό είναι στοιχεία που δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο.
Το ίδιο εντυπωσιακό είναι και το πράσινο που κυριαρχεί τόσο στις πόλεις όσο και στην ενδοχώρα. Με ποσοστά ετήσιας βροχόπτωσης που εμείς στην Κρήτη δεν έχουμε καν ονειρευτεί, τα τοπία όλης της περιοχής είναι καταπράσινα, ομιχλώδη, με μια ατμόσφαιρα παραμυθένια. Ορμητικά ποτάμια, λόφοι, εγκαταλελειμμένα και εν λειτουργία εργοστάσια, χωριουδάκια που εναλλάσσονται με μικρότερες και μεγαλύτερες πόλεις, υπερσύγχρονοι αυτοκινητόδρομοι, σιδηροδρομικές γραμμές, η Χώρα των Βάσκων, μετά από τη δική μας σύντομη εμπειρία, μοιάζει με ένα πολύβουο μελίσσι, που παράγει προϊόντα, καλλιεργεί τον πολιτισμό και απολαμβάνει τη ζωή…
