Μια συγκλονιστική πρόρρηση που έκαμε ο παγκόσμια γνωστός Ελληνας διανοητής στα 30 του χρόνια τον Ιούλιο του 1954. Τότε ήταν εμιγκρές στο Παρίσι για τις αριστερές ιδέες του. Το κείμενο αυτής της πρόρρησης δημοσιεύτηκε κατ’ αρχάς στο γαλλικό περιοδικό “Esrit”.
Αυτό το δοκίμιο μετά από χρόνια δημοσιεύθηκε στα ελληνικά με τίτλο: “Ο εμφύλιος πόλεμος της Ελλάδας” στο τεύχος 23 Ιουνίου 1978 του περιοδικού “Εποπτεία” σε ιδιαίτερα φροντισμένη μετάφραση της Λίλας Σκάμη. Για να γράψει η συγγραφέας δημοσιογράφος και πρ. ευρωβουλευτής Κατερίνα Δασκαλάκη (που μετέφρασε τη νέα έκδοση) ως διευκρίνιση (εκδόσεις Νεφέλη) ότι: «Τότε λίγοι προσπάθησαν να εμβαθύνουν στο νόημα αυτού του κειμένου».
Ομως, «η τραγική επικαιρότητα των παρατηρήσεων Αξελού και των διαπιστώσεων του νέου τότε στοχαστή δεν οφείλεται μόνο στην ενορατική ματιά του, αλλά αποτελεί ασφαλώς και το μέγα ερώτημα των καιρών…». Ιδιαίτερα όμως των δικών μας καιρών που ο βασανισμός του λαού μας άρχισε πριν 6 χρόνια, για να ενταθεί τώρα, με ευθύνες ελληνικές και δυσμεταχειρίσεις ευρω-διεθνικές.
Για να διερωτηθεί ο Κώστας Αξελός (σελ. 40 – 41) λέγοντας: «Μα η Ελλάδα της φλόγας κι όχι εκείνη της στάχτης, μπορεί να πεθάνει; Μπορεί να καταλήξει σε μια ζωή τέτοια που να μην αξίζει πια να τη ζει κανείς όπως φαίνεται σήμερα;».
ΤΙ ΝΑ ΠΡΑΞΕΙ ΚΑΝΕΙΣ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Το μικρό πλην εκρηκτικό και τόσο ενορατικό δοκίμιο του Κ. Αξελού θίγει βασικά όλα τα μεγάλα και μικρότερα προβλήματα της σημερινής και της αυριανής Ελλάδας από το παρελθόν, το οποίο εν πολλοίς ψιθύρισε και το πρόβλημα του σήμερα και του αύριο.
Για να πει ο φιλόσοφος Αξελός ότι: «Καθετί που έρπει διέπεται από πλήγματα θετικά “παν ερπετόν πληγή νέμεται” έλεγε ο Ηράκλειτος, αλλά είναι δύσκολο να ορίσει κανείς το μερίδιο της θεότητας όπου όποιος χειρίζεται την ερώτηση σαν μαχαίρι, μπορεί ακόμα να ρωτήσει: Τι να πράξει κανείς σ’ αυτή την κατάσταση;».
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ Η ΕΛΛΑΔΑ;
Υπάρχουν πάντως απαντήσεις που παρότι είναι ερωτηματικές είναι και οι σωστές… το ελληνικό πρόβλημα, το οποίο είναι πρόβλημα επειδή η Ελλάδα είναι και δεν είναι ελληνική, διαθέτει και δεν διαθέτει μοίρα, είναι και δεν είναι νεωτεριστική.
Με τις ερωτήσεις να θέλουν να εκφράσουν με τη γλώσσα τις ίδιες τις ερωτήσεις της νέας Ελλάδας… Αλλά τα ερωτήματα που εγείραμε να αφορούν εξίσου τόσο τη “δεξιά” όσο και την “αριστερά” που μάχονται η μια την άλλη, αλλά και το “κέντρο”… Επειδή τα κόμματα, έστω και αν στοχεύσουν στο όλο, δεν είναι παρά μόνο “κομμάτια” κι ας πάψουμε να συντηρούμε τη σύγχυση των όρων όταν το ζήτημα είναι να θέσουμε τον δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ
Και ο δάκτυλος θα μας πει: «Για να γίνει η Ελλάδα αληθινά νεωτερική θα πρέπει να υπάρξει ένα κίνημα προερχόμενο από τη δική της ουσία, το οποίο να σπρώξει όχι προς τον “μοντερνισμό” αλλά προς τη νεωτερικότητα… Ομως μια κοινή άποψη, πολύ κοινή και διαδεδομένη θέλει την Ελλάδα να είναι ένα περίεργο σύνολο αντιφατικών ιδιαιτεροτήτων.
Ανατολιτική λόγω της γεωγραφικής της θέσης -για να γίνει έτσι Ελλάδα του μοιραίου- αλλά η Ελλάδα δεν θα ήταν μόνο ανατολική. Καθώς συνιστά το ίδιο το θαύμα της θα ήταν και ευρωπαϊκή εξίσου και μάλιστα πιο ευρωπαϊκή σχεδόν από τις γνήσιες ευρωπαϊκές χώρες».
Ενα σημαντικό δοκίμιο από τον μεγάλο διανοούμενο – φιλόσοφο της σύγχρονης Ελλάδος τον Κώστα Αξελό τόσο χρήσιμο σήμερα.
ΥΠΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας είναι μια μοίρα: Θετική ή αρνητική, μπορεί ν’ αντιμετωπισθεί είτε ως μοίρα προνοιακή είτε ως μοίρα ενός καθυστερημένου λαού τον οποίο εκμεταλλεύονται οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Η Ελλάδα είναι ελληνική γιατί συνθέτει εθνική ενότητα, μια ράτσα. Η μοίρα της είναι νεωτερική είτε βρίσκεται κάτω από το σημάδι της αναζήτησης του θεμελίου της, κάτω από την πάλη των τάξεων ή των κρατών.
Βασικά η σύγχρονη Ελλάδα, όπως κι αν αντιμετωπίζεται εθνικά, κοινωνικά, φυλετικά… αδικείται.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ ΔΙΧΩΣ ΜΟΙΡΑ
Ομως η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι δίχως μοίρα στους κόλπους του σύγχρονου κόσμου: Από το Α ως το Ωμέγα. Το ερώτημά μας που τίθεται είναι καίριο: ο κατακερματισμός επομένως των απαντήσεων θα σήμαινε ότι δεν εισακούεται η ερώτηση. Οι επιμέρους λύσεις που επιβάλλονται είναι φυσικά πολυάριθμες και αφορούν την οικονομία και την πολιτική, το δίκαιο και την παιδεία, τη συνείδηση και την τεχνική.
Ολες αυτές οι λύσεις έχουν θεμελιώδη ανάγκη θεμελίου. Με το είναι της Ελλάδας να συμπίπτει με το θεμέλιο αυτό.
Η Ελλάδα οφείλει επίσης ν’ αναπτύξει τις έρευνες που αφορούν τα ειδικά προβλήματά της.
Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΘΛΙΨΗ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ ΩΡΑΣ
Ν’ αποκτήσει συνείδηση της παράδοσης, της ιστορίας της, της καταγωγής και της δομής της λογοτεχνίας και των προσωπικοτήτων της, ενώ οφείλει ν’ αποκτήσει μια γνώση και ν’ αναπτύξει τις επιστήμες, αφήνοντας κατά μέρος την αυταρέσκειά της. Θα περάσει μήπως στο στάδιο της προσπάθειας και της συνέπειας;
Θα εκτιναχθεί -σαν μεταλλικό ελατήριο πεσμένο από καιρό- προς την κατάκτηση της δικής της κίνησης κι ακόμα θα γνωρίσει τη χαρά της αποτελεσματικής έντασης και την αληθινή θλίψη της κακιάς ώρας;
ΟΧΙ ΠΟΥΛΗΜΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΔΙΑΒΟΛΟ
Αλλά στους κόλπους του νεωτερικού κόσμου που κυριαρχείται από τις μεγάλες δυνάμεις με ποιον τρόπο η Ελλάδα θα εδραιώσει την αρμονία ανάμεσα στη δύναμη και την αδυναμία της; Και για να ιδιοποιηθεί το ΕΙΝΑΙ της μήπως πουλήσει την ψυχή της στον διάβολο;
Ομως πώς θα μπορέσει να εξασφαλίσει τη θέση στον κόσμο χωρίς να εγκαταλείψει τη φύση της και θα ξέρει με ποιον τρόπο να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στη φύση και την τέχνη;
«Ο άναξ, ου το μαντείον έστι το εν Δελφοίς» στον ομφαλόν της γης, ρωτήθηκε για τη μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας. Δεν εξορκίσθη, αλλά ρωτήθηκε. Η απάντησή του θ’ ανοίξει ορίζοντες ή θα κλείσει μιαν εποχή και θα γίνει εισακουστή;
ΔΙΑΡΚΩΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΟΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΥΛΟΙ
Οχι, τίποτε δεν έγινε εισακουστό. Ούτε από τα αρχαία -λίγο πολύ- χρόνια, ούτε από τα μετέπειτα των μικρών αιώνων δουλείας της Ελλάδας στις υπερεξουσίες Δύσης και Ανατολής ως τους καιρούς της ελληνικής επανάστασης από την εποχή ακόμα της σύστασης του νεοελληνικού κρατιδίου και σε όλη τη μετέπειτα εποχή της δυτικής νεωτερικότητας, στην οποία εμείς είμαστε προσδεμένοι, εξουσιαζόμενοι, εκμεταλλευόμενοι και υπόδουλοι ως σήμερα που είμαστε ολοκληρωτικά και εξουθενωτικά καταναγκασμένοι από τα μεγάλα κέντρα αποφάσεων των λαών. Οπως συμβαίνει σήμερα με την κρίση του υπερχρέους στην οικονομία.
Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Ωστόσο, μέσα σε τόση κρίση που υπήρχε με τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο μετά τη βόμβα της Χιροσίμα, μετά τους άγριους διωγμούς τους εξορισμούς και τους αυτοεξορισμούς και τους αφόρητους καταναγκασμούς, εκμεταλλευτισμούς ο Αξελός με αγωνία μίλησε στοχαστικά για τη “μοίρα” της σύγχρονης Ελλάδας, με αυτό το ιστορικό κείμενό του, αναζητώντας τη δημιουργό μορφή της νεοελληνικής μοίρας, για να πει, ακόμα, ότι:
– Οι αρχαίοι Ελληνες κατεύθυναν την πρωταρχική (και αναγκαστικά ποιητική) σκέψη προς την ολότητα για όλα όσα είναι
– Οι βυζαντινοί την εναρμόνισαν με τον χριστιανισμό και
– Οι νεοέλληνες την αγνοούν. Διαθέτουν οπωσδήποτε ζωηρή (πολύ ζωηρή) ευφυΐα.
ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΝΙΚΑΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ
Εχουν ακόμα ακόρεστη περιέργεια, λατρεύουν την πληροφόρηση, καταβροχθίζουν κάθε νεωτερισμό… Ωστόσο, λείπει ο λόγος… έτσι οι σύγχρονοι Ελληνες μοιάζουν ανίκανοι να κατευθύνουν το δικό τους περασμένο προς το άπειρο. Ούτε κατορθώνουν να μεταμορφώσουν τη θλίψη των τραγουδιών τους σε λόγιο της αγωνίας. Ενώ οι χαρές της γιορτής δεν ορθώνονται σε μορφές της χαράς επειδή λάμπει ο στοχασμός τους. Τόσο από τους μεγάλους κυρίως όμως τώρα από τους εφήβους. Με την καρδιά τους φλογισμένη, αλλά με τη σκέψη τους να μην έχει κατεύθυνση και σκοπό…
Βέβαια ο κόσμος τους δείχνει το αιματοβαμμένο πρόσωπό του. Γεγονός που κάνει να σκοτώνει και να σκοτώνεται και τόσα που τώρα γίνονται δραματικά και τόσο κρίσιμα…
Περιμένοντας νέους στοχαστές τριαντάρηδες όπως ο Αξελός που για να επιτυγχάνουν τη μοίρα της Ελλάδας και να την κατευθύνουν στοχαστικά, πνευματικά, παράλληλα με την φωνή του πλανήτη, μια φωνή που αξίζει ν’ ακούγεται!…
