Ο Αϊνστάιν ρωτά τον Οπενχάιµερ στο κλείσιµο της οµώνυµης ταινίας, «Και τώρα τι;» Κι εκείνος λέει, «Πιστεύω ότι το κατορθώσαµε», εννοώντας ότι ο κόσµος πλέον έχει τα µέσα της πλήρους αυτοκαταστροφής του. Ο ίδιος µετά την πρώτη ατοµική δοκιµή απήγγειλε ένα στίχο του ιερού κειµένου του Ινδουισµού Μπαγκαβάντ Γκίτα, «Έγινα θάνατος τώρα, εξολοθρευτής των κόσµων». Εβδοµήντα οκτώ χρόνια µετά το λόγια αυτά ισχύουν πλήρως. Η νέα κούρσα πυρηνικών εξοπλισµών είναι σε εξέλιξη.
Από τη στιγµή της σχάσης του ατόµου οι επιστήµονες γνώριζαν ότι ήταν ζήτηµα χρόνου η τεράστια πυρηνική ενέργεια να χρησιµοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς. Σήµερα έχουµε εννέα πυρηνικές δυνάµεις: Ρωσία, ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία, Βρετανία, Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ και Β. Κορέα µε συνολικά περίπου 13.000 βόµβες, αρκετές να εξαφανίσουν οτιδήποτε ζωντανό. Η Ρωσία έχει 6.000 πυρηνικές βόµβες εκ των οποίων οι 1.584 σε ανάπτυξη (έτοιµες για εκτόξευση σε λίγα λεπτά) και οι ΗΠΑ 5.400 βόµβες µε 1.744 σε ανάπτυξη. Οι δύο χώρες κατέχουν το 90% όλων των πυρηνικών όπλων.
Πολλές πυρηνικές κεφαλές µεταφέρονται σε υποβρύχια που διαρκώς περιπολούν κρυµµένα στα βάθη των ωκεανών επί µήνες. Ένα αµερικανικό υποβρύχιο µεταφέρει δύναµη πυρός µεγαλύτερη όλων των βοµβών του δευτέρου παγκοσµίου πολέµου συµπεριλαµβανοµένων εκείνων της Χιροσίµα και του Ναγκασάκι.
Το 1985 ο αριθµός πυρηνικών όπλων ήταν περίπου 63.000. Χάρις κυρίως στις συµφωνίες Ρωσίας και ΗΠΑ ο αριθµός αυτός σήµερα είναι πολύ µικρότερος. Κάτι όµως αλλάζει. Η τελευταία συµφωνία µεταξύ των δύο χωρών για τον περιορισµό των στρατηγικών όπλων, New START εκπνέει τον Φεβρουάριο 2026 και οι προοπτικές ανανέωσής της είναι ελάχιστες, ειδικά µετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, τη στιγµή που το ΝΑΤΟ απερίσκεπτα έφτανε στα σύνορα της Ρωσίας. Στρατηγικά είναι τα όπλα που προορίζονται για να καταστρέψουν τη στρατιωτική υποδοµή του αντιπάλου, έχουν υψηλή εκρηκτική ισχύ και µπορούν να ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόµετρα πάνω σε βαλλιστικά βλήµατα. Σε αντίθεση, τα τακτικά όπλα είναι µικρότερα και η αποστολή τους είναι οι άµεσοι στρατιωτικοί στόχοι όπως µια µάχη.
Οι δύο υπερδυνάµεις δαπανούν σήµερα τρισεκατοµµύρια για τον εκσυγχρονισµό των οπλοστασίων τους τα οποία µε τα χρόνια παλαιώνουν. Ταυτόχρονα η Κίνα που κατέχει περίπου 350 όπλα, έχει αποδυθεί σε νέους εξοπλισµούς για να τα αυξήσει, κατά εκτιµήσεις του Αµερικανικού Πενταγώνου, σε 1.500.
Τα σύγχρονα πυρηνικά όπλα έχουν γίνει ακριβέστερα, µικρότερα και δυσκολότερα στον εντοπισµό―χαρακτηριστικά που θα µπορούσαν να βάλουν κάποιο ηγέτη στον πειρασµό να τα πυροδοτήσει µε τροµακτικές συνέπειες. Επί πλέον, η δυνατότητα να διεξάγονται οι πόλεµοι µέσω υπολογιστών µε την τεχνητή νοηµοσύνη αυξάνει την πιθανότητα µη αναστρέψιµου σφάλµατος. Καθώς οι δίαυλοι επικοινωνίας ΗΠΑ και Ρωσίας βαθµιαία εκλείπουν ένα παγκόσµιο ολοκαύτωµα γίνεται πιθανότερο.
Οι πόλεµοι σήµερα διεξάγονται από ανθρώπους µε τεράστια αυτοπεποίθηση, αλαζονεία, ισχυρή αίσθηση ανωτερότητας και την πεποίθηση ηθικής αποστολής, όλα στοιχεία αυταπάτης. Η Ουκρανία, η Υεµένη, η Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ είναι µερικά παραδείγµατα όπου όλες οι αυταπάτες αυτών που άρχισαν τους πολέµους οδήγησαν στη µιζέρια και στον θάνατο εκατοντάδες εκατοµµύρια αθώους.
Οι σύγχρονες δηµοκρατίες είναι κυρίως καθεστώτα θεατών. Ο δήµος, εµείς δηλαδή, είµαστε συνήθως παρατηρητές των αποφάσεων που παίρνει µια µικρή οµάδα και µόνο καλούµαστε να ψηφίζουµε ανά τακτά διαστήµατα τους εκπροσώπους µας. Πολλές χώρες έχουν χάσει και αυτά τα προσχήµατα της δηµοκρατίας καταπατώντας βασικές ελευθερίες όπως η Ρωσία, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τουρκία, η Ινδία και δεκάδες άλλες. Ποτέ και σε καµιά χώρα δεν υπήρξε έλλειψη γραφειοκρατών χωρίς φαντασία έτοιµων να καταπιέσουν όταν τους δίνονταν οι κατάλληλες συνθήκες.
Υπάρχει όµως ένας τεράστιος ελέφαντας στο δωµάτιο. Ο µικρός γαλάζιος πλανήτης µας καίγεται καθηµερινά από την περιβαλλοντική κρίση και µπορεί να τερµατίσει την ιστορία του µε τα πυρηνικά όπλα. Χρειαζόµαστε επειγόντως ηγέτες που συνοµιλούν αντί να µάχονται ο ένας τον άλλο. Το έκαναν αυτό µε επιτυχία οι πλέον απίθανοι άνθρωποι, ο Γκορµπατσόφ και ο Ρέγκαν, και πέτυχαν τεράστιες µειώσεις των πυρηνικών οπλοστασίων. ∆εν χρειαζόµαστε «αρίστους» που ζουν στο κέλυφος της αυταπάτης τους. Καθώς γράφουν οι πολιτικοί επιστήµονες Larry Bartels και Christopher Achen, ο δεύτερος οµότιµος καθηγητής του Πρίνστον: «Η ιστορική πραγµατικότητα χωρίς αµφιβολία δείχνει ότι οι µορφωµένοι, συµπεριλαµβανοµένων των εξαιρετικά µορφωµένων, έχουν διαπράξει σφάλµατα στις ηθικές και πολιτικές τους αποφάσεις τόσο συχνά όσο οιοσδήποτε άλλος». «Οι γνωστικές προκαταλήψεις δεν σέβονται τα ακαδηµαϊκά προσόντα», συµπληρώνει ο καθηγητής του Καίµπριτζ, David Runciman. Αυτά από κάποιους αρίστους χωρίς εισαγωγικά. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης θα χαµογελούσαν ακούγοντάς τους.
*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι π. πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
