H ορθή χρήση του νερού άρδευσης αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική προτεραιότητα, αφενός γιατί η ανάπτυξη του γεωργικού τομέα είναι αλληλένδετη με την αποτελεσματική διαχείριση των υδατικών πόρων, αφετέρου γιατί η γεωργία αποτελεί τον σημαντικότερο καταναλωτή νερού στην Ελλάδα.
Στη χώρα μας, στο εγγύς μέλλον, αναμένεται αύξηση των αναγκών χρήσης νερού τόσο για άρδευση όσο και για τουριστική χρήση. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την έκθεση IPCC 2014, τη θερινή περίοδο οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες καθώς και η εξατμισοδιαπνοή στην Ελλάδα είναι πιθανό να αυξηθούν περισσότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αναλυτικά, η μέση εξατμισοδιαπνοή αναμένεται να αυξηθεί κατά 9.65 mm ανά δεκαετία, για την περίοδο 2010-2099, ενώ η αντίστοιχη μέση παγκόσμια τιμή υπολογίζεται σε 6.15 mm. Επίσης για την Ελλάδα, τη χειμερινή περίοδο αλλά και κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και της άνοιξης, αναμένεται αύξηση της έντασης των βροχοπτώσεων καθώς και της διάρκειας των ψυχρών ημερών.
Στην Ελληνική επικράτεια υπάρχουν μελέτες που επικεντρώνονται στις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στην απόδοση διαφόρων καλλιεργειών, στην περίπτωση που δεν λαμβάνονται μέτρα προσαρμογής. Σε αυτές τις μελέτες, η εκτιμώμενη απόδοση των καλλιεργειών βασίζεται σε κλιματικά μοντέλα και μοντέλα αγρονομικής προσομοίωσης των διαφορετικών σταδίων ανάπτυξης των καλλιεργειών. Τα τρέχοντα ερευνητικά στοιχεία δείχνουν ότι η αύξηση του CO2 (οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σχετίζονται με το αυξανόμενο επίπεδο του ατμοσφαιρικού CO2) ενδέχεται να έχει πολυσύνθετες επιπτώσεις στον γεωργικό τομέα. Αρκετές καλλιέργειες αναμένεται να παρουσιάσουν μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης της βιομάζας και της παραγωγικότητας τους, ενώ άλλες σημαντικές καλλιέργειες όπως η ελαιοκαλλιέργεια δείχνουν να μην επηρεάζονται θετικά. Επίσης, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις CO2 δύναται να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των ζιζανίων, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό για νερό και θρεπτικά συστατικά.
Σε κάθε περίπτωση η αποδοτικότερη χρήση του διαθέσιμου νερού, οι τεχνικές προσαρμογής των καλλιεργειών σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. παρατεταμένες υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες) καθώς και η αύξηση της διαθεσιμότητας του οργανικού άνθρακα στο έδαφος αποτελούν τους κύριους παράγοντες αποτροπής των τυχόν αρνητικών περιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα.
Κυρίως για τις νησιωτικές περιοχές με έντονη τουριστική και γεωργική ανάπτυξη, όπως είναι η Κρήτη, η επάρκεια και η διαθεσιμότητα καλής ποιότητας νερού αποτελούν τη σημαντικότερη πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι αρμόδιοι φορείς αλλά και οι παραγωγοί τα επόμενα χρόνια.
Στο πλαίσιο αυτό, οι φορείς διαχείρισης υδάτων θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε μέτρα προσαρμογής που συνάδουν με την αύξηση της αποτελεσματικότητας χρήσης του νερού, όπως τα παρακάτω:
•Εκσυγχρονισμός δικτύων άρδευσης & πολιτικές ογκομετρικής τιμολόγησης νερού
Ο εκσυγχρονισμός και η συντήρηση των αρδευτικών δικτύων θα πρέπει να συνοδεύεται από σύγχρονες μεθόδους υπολογισμού των αναγκών άρδευσης (άρδευση ακριβείας).
Παράλληλα, σε γεωργικές περιοχές με περιορισμένα υδατικά αποθέματα, θα πρέπει να υιοθετείται η στρατηγική της ελλειμματικής άρδευσης. Της άρδευσης δηλαδή με μειωμένη ποσότητα νερού στα στάδια εκείνα ανάπτυξης της καλλιέργειας στα οποία δεν είναι τόσο απαραίτητη η χρήση νερού, πρακτική η οποία σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζει αρνητικά την παραγωγή. Επιπρόσθετα, οι αρμόδιες υπηρεσίες θα πρέπει να εξετάσουν πολιτικές ογκομετρικής τιμολόγησης νερού. Η ογκομετρική τιμολόγηση θα πρέπει να παρέχει κίνητρα ή αντικίνητρα για όσους έχουν λογική ή ακραία κατανάλωση νερού, αντίστοιχα. Στο πλαίσιο των παραπάνω, αξίζει να αναφέρουμε ότι μέσω του έργου «DEFICIT» (ΕΣΠΑ 2014 -2020) δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ηλεκτρονική πλατφόρμα (ελεύθερης πρόσβασης) ορθής άρδευσης των καλλιεργειών σε επίπεδο αγροτεμαχίου (ξεχωριστά) για όλη την Κρήτη. Η συγκεκριμένη πλατφόρμα είναι το αποτέλεσμα προσπάθειας των τελευταίων 3 ετών (2019-2022) από τα σημαντικότερα ερευνητικά/ακαδημαϊκά ιδρύματα της Κρήτης (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ – συντονιστής, ΙΤΕ, ΕΛΜΕΠΑ, ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ) τα οποία κατάφεραν με τη χρήση της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας να μετατρέψουν την έννοια της γεωργίας ακριβείας, που για πολλούς ακούγεται ως κάτι σύνθετο και πολύπλοκο, σε ένα απλό και εύχρηστο εργαλείο για τον παραγωγό. Το καινοτόμο αυτό εργαλείο παρουσιάστηκε πρόσφατα τόσο σε φορείς διαχείρισης νερού της Κρήτης όσο και στο ευρύ κοινό προκειμένου να ενημερωθούν για τις δυνατότητες και τα οφέλη. Η συγκεκριμένα πλατφόρμα είναι σε πλήρη λειτουργικότητα προκειμένου από τη νέα αρδευτική περίοδο να δίνονται οι αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών σε επίπεδο χωραφιού. Οι χρήστες μπορούν να επισκεφτούν την πλατφόρμα αρδευτικών αναγκών (ελεύθερη πρόσβαση από υπολογιστή ή κινητό) μέσω του συνδέσμου: .
•Προσεκτική αναδιάρθρωση καλλιεργειών
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κυρίως στη Δ. Κρήτη μια αλματώδης εξάπλωση της καλλιέργειας του αβοκάντο, η οποία σε πολλές περιπτώσεις αντικαθιστά παραδοσιακές καλλιέργειες ελιάς και εσπεριδοειδών. Στις παρούσες συνθήκες, η εξάπλωσης της καλλιέργειας του αβοκάντο είναι αναμενόμενη, δεδομένου ότι είναι μια ιδιαίτερα κερδοφόρα για τους παραγωγούς καλλιέργεια καθώς επίσης οι κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες που επικρατούν σε αρκετές περιοχές της Κρήτης ευνοούν την ανάπτυξη της. Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι το αβοκάντο είμαι μια ιδιαίτερα υδροβόρα καλλιέργεια η οποία απαιτεί πολύ καλής ποιότητας νερό άρδευσης σε σχέση με άλλες παραδοσιακές καλλιέργειες του νησιού. Για τον παραπάνω λόγο θα πρέπει να υπάρχει κατάλληλος σχεδιασμός και κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στο νησί μας προκειμένου να μη βρεθούμε προ εκπλήξεως όσον αφορά το αρνητικό ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης νερού αλλά και τις πιθανές μειωμένες παραγωγές είτε εξαιτίας της έλλειψης νερού είτε εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας νερού σε κάποιες περιοχές.
• Χρήση νερό υψηλής αλατότητας και επαναχρησιμοποίηση νερού για αρδευτικούς σκοπούς
Πολλές παράκτιες αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της άρδευσης με νερό υψηλής αλατότητας. Δράσεις διαχείρισης του παραπάνω προβλήματος θα μπορούσαν να είναι: α) η βελτιστοποίηση των αντλήσεων, β) η εφαρμογή της σωστής αρδευτικής δόσης, λαμβάνοντας υπόψη και τη συγκέντρωση αλάτων στο νερό, γ) διεργασίες αφαλάτωσης του νερού, το κόστος των οποίων έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, δ) η επιλογή ποικιλιών / υποκειμένων ανθεκτικών σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες (έλλειψη νερού, υψηλή αλατότητα).
Στην Ελλάδα, η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένου νερού στη γεωργία περιορίζεται από το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο, καθώς και από τη χαμηλή αποδοχή. Για να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες, πρόσφατα η ΕΕ πρότεινε κατευθυντήριες γραμμές για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων για άρδευση, καθορίζοντας ελάχιστες απαιτήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, σε εθνικό επίπεδο, θα πρέπει να υπάρξει η κατάλληλη ενημέρωση σχετικά με τα οφέλη αυτής της πρακτικής και γενικότερα της κυκλικής οικονομίας, καθώς και η υποστήριξη μιας νέας τιμολογιακής πολιτικής για τη χρήση μη συμβατικών πηγών νερού για αρδευτικούς σκοπούς.
Τα παραπάνω στοιχεία, βασίζονται στο επικαιροποιημένο άρθρο ανασκόπησης των υδατικών πόρων της Ελλάδας το οποίο δημοσιεύθηκε στο υψηλής απήχησης διεθνές επιστημονικό περιοδικό Science of The Total Env. (IF=8).
«Kourgialas, N., 2021. A critical review of water resources in Greece: The key role of agricultural adaptation to climate-water effects. Science of The Total Env. 775, 145857. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.145857»
